Miasta
Ciekawostki o Wiedniu
Jedno z najbardziej zielonych miast świata
Wiedeń, stolica Austrii, to miasto cesarskich pałaców, walca wiedeńskiego, tortu Sachera, muzyki klasycznej i noworocznych koncertów filharmoników wiedeńskich, ale także przepełnione zielenią miasto nowoczesne, miasto przyjazne, o najwyższej jakości życia na świecie.
1
Wiedeń jest stolicą i największym miastem Austrii. Miasto usytuowane jest w północno-wschodniej części kraju, nad Dunajem - drugą co do długości rzeką w Europie.
2
Wiedeń jest miastem statutarnym - jego administracja zorganizowana jest według lokalnego prawa, zawartego w statucie miejskim. Tworzy także odrębny kraj związkowy - Republika Austrii jest federacją dziewięciu krajów związkowych.
3
Miasto podzielone jest na 23 dzielnice, które nie posiadają samodzielności, stanowią jedynie części jednolitej administracji miejskiej. Na tablicach z nazwami ulic i placów umieszczone są numery dzielnic.
4
Wiedeń jest ośrodkiem administracyjnym, przemysłowym, handlowo-usługowym, akademickim, turystycznym i kulturalnym o znaczeniu międzynarodowym. Jest siedzibą parlamentu austriackiego, prezydenta, rządu, związków wyznaniowych, stowarzyszeń, organizacji, uczelni, przedsiębiorstw.
5
W Wiedniu powstał kompleks budynków, stanowiący jedno z czterech głównych miejsc na świecie (obok kompleksów w Nowym Jorku, Genewie i Nairobi), w których ulokowane są instytucje Organizacji Narodów Zjednoczonych - Vienna International Centre. Kompleks składa się z 6 biurowców o podobnej bryle architektonicznej, wybudowanych na planie litery Y. Najwyższy z gmachów mierzy 120 m wysokości i liczy 28 pięter. Centrum jest miejscem pracy około 5 tys. osób. VIC posiada własną stację metra oraz niewielki kościół. W bezpośredniej odległości znajduje się też centrum konferencyjne Austria Center Vienna.
6
W stolicy Austrii mają także swoją siedzibę inne znane organizacje międzynarodowe: OBWE, OPEC i MAEA. Ich siedziby znajdują się poza kompleksem VIC (Vienna Internationale Centre).
7
Powierzchnia miasta wynosi 414,87 km2. W 2020 roku Wiedeń zamieszkiwało 1 911 191 osób. Gęstość zaludnienia na km2 wynosi 4607 osób.
8
Rdzenni Austiacy stanowią prawie 77,7% mieszkańców stolicy. Pozostały procent stanowią obcokrajowcy, których jest w Wiedniu ponad 386 tys.
9
Największa liczba mieszkańców miasta w całej jego historii - 2,25 mln - przypadała na rok 1916. Byli to obywatele Austro-Węgier.
10
Wiedeń jest głównym skupiskiem Polonii w Austrii. W Austrii żyje ponad 54 tys. polskich obywateli (dane z 2015 roku), z czego większość, bo 69% mieszka w Wiedniu. Spośród 37 644 polskich obywateli stolicy, 5103 osoby stanowią dzieci i młodzież do lat 16.
11
Wiedeń został założony około V w p.n.e. przez Bojów (duże celtyckie plemię), jako celtycka osada. Około 15 roku p.n.e. osada ta została zdobyta przez Rzymian, którzy na prawym brzegu Dunaju założyli obóz X Legionu o nazwie Castrum Vindobona. Miało to ustrzec Imperium Rzymskie przed najazdami germańskich plemion z północy.
12
W Vindobonie w 180 roku zmarł cesarz Marek Aureliusz. Tam też cesarz Kommodus zawarł pokój z Markomanami i Kwadami (ludy germańskie), kończący wojny markomańskie (seria konfliktów zbrojnych pomiędzy Cesarstwem Rzymskim a plemionami germańskimi w latach 167-180). Ostatecznie Vindobona została zniszczona przez plemiona germańskie w V wieku.
13
Prawa miejskie Wiedeń uzyskał w 1221 roku. We wczesnym średniowieczu miasto rządzone było przez austriacką dynastię Babenbergów, a po jej wygaśnięciu panowanie przejął czeski król Przemysł Ottokar II, za rządów którego nastąpił rozkwit gospodarczy miasta.
14
Gdy w 1276 roku rządy w Wiedniu objęła dynastia Habsburgów, stał się on stolicą Świętego Cesarstwa Rzymskiego, siedzibą biskupstwa, centrum naukowym i kulturalnym. Za panowania Rudolfa IV Założyciela z dynastii Habsburgów, rozpoczęto budowę katedry św. Szczepana (dumy i jednego z symboli miasta), utworzono uniwersytet.
15
W 1485 roku Wiedeń został zajęty przez króla Węgier Macieja Korwina. Przez pięć lat jego panowania miasto pełniło funkcję stolicy Węgier. Po śmierci Macieja Korwina miasto odzyskali Habsburgowie.
16
W XVI wieku Wiedeń był miastem wielonarodowościowym. Porównywano go nawet do wieży Babel (Wolfgang Schmeltzl, dramatopisarz), bowiem można tam było usłyszeć język grecki, łacinę, francuski, turecki, hiszpański, czeski, łużycki, włoski, węgierski, niderlandzki, chorwacki, serbski, polski, aramejski.
17
Ze względu na ciągłe zagrożenie tureckie, w połowie XVI wieku zaczęto rozbudowywać fortyfikacje miejskie. Te obronne mury zlikwidowano po objęciu w Wiedniu władzy przez Franciszka Józefa i utworzeniu monarchii austro-węgierskiej. W ich miejsce zbudowano reprezentacyjną ulicę miasta Ringstrase.
18
W XVI i XVII wieku dwukrotnie odparto ataki Turków na Wiedeń, również dzięki pomocy Polski. Podczas odsieczy wiedeńskiej - Bitwy pod Wiedniem - stoczonej 12 września 1683 roku między wojskami polsko-cesarskimi pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego a armią Imperium Osmańskiego pod wodzą wezyra Kara Mustafy, doszło do przełomu, w wyniku którego Turcy ponieśli klęskę, przeszli do defensywy i przestali stanowić zagrożenie dla chrześcijańskiej części Europy.
19
W XVI wieku rozpoczął się w Wiedniu okres reformacji. Ten ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra, mający na celu odnowę chrześcijaństwa, był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, stanowił też opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Ważną rolę w rozwoju reformacji odegrał ruch husycki, który zapoczątkował w XV wieku Jan Hus - czeski duchowny, filozof, reformator Kościoła, prekursor protestantyzmu, czeski bohater narodowy.
20
W 1679 roku Wiedeń nawiedziła epidemia dżumy. Nabrała ona rozmiaru pandemii, której ofiarą padło około 76 tys. osób. Epidemię wywołała bakteria Yersinia pestis, którą przeniosły pchły, znajdujące się na czarnych szczurach (Rattus rattus). Przyczyną rozprzestrzenienia się pandemii był również brak higieny i gęsta zabudowa miasta. Do Wiednia, w którym krzyżowały się drogi handlowe, przybywało wtedy wielu podróżnych, głównie w celach handlowych i to oni mogli przenieść bakterię do miasta.
21
Z epidemią dżumy w Wiedniu związana jest legenda o dobrym Augustynie. Augustyn był ulicznym muzykantem, który pewnej nocy w stanie upojenia alkoholowego wpadł do rynsztoka, po czym trafił do zbiorowej mogiły, wraz z ciałami ofiar epidemii. Augustyn nie zaraził się dżumą, co przypisano zbawiennemu działaniu alkoholu w jego organizmie. Do dzisiaj Augustyn wspominany jest w ludowej przyśpiewce Oh du lieber Augustin.
22
W jednym z najważniejszych miejsc w Wiedniu, na Placu Graben, znajduje się barokowa kolumna Trójcy Świętej, zwana kolumną morową. Ten monumentalny pomnik wotywny ufundowany został przez cesarza Leopolda I w podzięce Bogu za zakończenie zarazy dżumy, która wcześniej szalała w Londynie i Neapolu. W tym miejscu pospiesznie grzebano zwłoki ludzi, którzy umarli od zarazy. Pierwszą kolumnę wykonano z drewna (1687-1693), później zastąpiono ją marmurową.
23
"Złotym okresem" dla miasta był wiek XVIII. Nastąpił wtedy znaczny rozwój handlu, przemysłu, kultury i sztuki.
24
W Wiedniu odbyła się konferencja międzynarodowa przedstawicieli szesnastu państw europejskich, trwająca od września 1814 do czerwca 1815 roku, zwana Kongresem Wiedeńskim. Została ona zwołana w celu rewizji zmian terytorialnych i ustrojowych spowodowanych wybuchem rewolucji francuskiej i wojnami napoleońskimi, a także wypracowania nowych zasad ładu kontynentalnego. Kongres wiedeński, ze względu na liczne bale, które mu towarzyszyły, nazywany był ironicznie tańczącym kongresem.
25
Wkrótce po wybuchu Wiosny Ludów w 1848 roku, kiedy na ulice Wiednia wyszli mieszkańcy domagający się wprowadzenia reform w kraju, władzę objął Franciszek Józef I, który doprowadził do utworzenia monarchii austro-węgierskiej w 1867 roku. Oprócz likwidacjii murów obronnych i budowy Ringstrase, wzdłuż której powstały reprezentacyjne budowle użyteczności publicznej, w tym ratusz, Burgtheater, uniwersytet, parlament, Muzeum Historii Sztuki i opera, Wiedeń uzyskał połączenie żeglugowe z Budapesztem, obsługiwane przez Towarzystwo Żeglugi Parowej Dunaju.
26
Po zakończeniu I wojny światowej Wiedeń stał się stolicą republiki austriackiej. W latach 20. i 30. XX wieku Wiedeń stał się też bastionem socjalizmu i otrzymał przydomek "Czerwony Wiedeń". Miastem rządziła wówczas Socjalistyczna Partia Austrii, która realizowała program komunalnego budownictwa mieszkaniowego na 65 tys. mieszkań, a także program zakładania miejskich terenów zielonych oraz wprowadziła reformę szkolnictwa. Powstało wówczas osiedle Werkbundu, w którym robotnicy nie musieli się gnieździć w klitkach bez okien i bieżącej wody.
27
W 1938 roku do Wiednia wkroczył triumfalnie Adolf Hitler. Przekonywał on Austriaków o znaczeniu Austrii dla Rzeszy. Doszło wówczas do Anszlusu - aneksji Federalnego Państwa Austriackiego przez Rzeszę Niemiecką, z pogwałceniem traktatu wersalskiego z 1919 r. Wiedeń utracił funkcję stolicy na rzecz Berlina.
28
Po II wojnie światowej Wiedeń ponownie stał się stolicą Austrii. Podobnie jak Berlin, podzielony był na cztery strefy okupacyjne: rosyjską, amerykańską, brytyjską i francuską. Pierwsza dzielnica - Centrum - znajdowała się pod wspólną kontrolą. Gdy 15 maja 1955 roku podpisano austriacki traktat państwowy, strefy okupacyjne zostały zlikwidowane.
29
Ciekawą postacią i prawdopodobnie założycielem jednej z pierwszych kawiarni w Wiedniu był Polak, Jerzy Franciszek Kulczycki herbu Sas, tłumacz z języka tureckiego, dragon Kompanii Handlu Wschodniego, dyplomata, żołnierz króla Jana Sobieskiego. W czasie oblężenia Wiednia w 1683 roku, Kulczycki w przebraniu żołnierza osmańskiego, podśpiewując pod nosem tureckie piosenki, przeszedł przez obóz wroga, wykradł się z oblężonego miasta i skontaktował się z księciem lotaryńskim Karolem V Leopoldem, którego odpowiedź zapowiadającą odsiecz zaniósł obleganym. Wieści te odwiodły radę miasta od decyzji o poddaniu miasta wielkiemu wezyrowi Kara Mustafie. Po zwycięstwie Kulczycki został uznany przez mieszkańców miasta za bohatera. Rada miejska nagrodziła go znaczną sumą pieniędzy (100 dukatów), otrzymał także dom na osiedlu Leopoldstadt. Król Jan Sobieski pozwolił mu wybrać jako nagrodę dowolną rzecz z obozu pokonanego wroga. Kulczycki wybrał 300 worków "dziwnego ziarna", które zwycięzcy zamierzali wyrzucić, uznając, że jest to karma dla wielbłądów. Tymczasem w workach znajdował się zapas kawy. Cesarz Leopold obdarzył go tytułem cesarskiego tłumacza języka tureckiego. Otrzymał też zwolnienie z podatków na 20 lat.
30
Kulczyckiemu przypisuje się powszechnie otwarcie pierwszej w Wiedniu i jednej z pierwszych w Europie kawiarni, znanej jako "Dom Pod Błękitną Butelką" na ulicy Schlossergassl, obok katedry. W swym lokalu na pamiątkę zwycięstwa nad Turkami miał podawać gościom ciasteczka w kształcie półksiężyców, sam występując w tureckim stroju. Przypisuje mu się dosładzanie kawy miodem, a przede wszystkim doprawianie kawy mlekiem. Inne źródła podają, że pierwszym właścicielem kawiarni w imperium Habsburgów był od roku 1685 Ormianin Johannes Diodato (lub Johannes Theodat).
31
Znany polski etnograf, historyk i folklorysta Zygmunt Gloger opisał zwyczaj wiedeńskich właścicieli kawiarni świętujących w październiku Kolschitzky Fest, dekorując portretami Kulczyckiego okna swych lokali. W 1862 roku uczczono pamięć Kulczyckiego, nadając jego imię jednej z ulic Wiednia. Trzy lata później, właściciel kawiarni przy Kolschitzkygasse uhonorował patrona ulicy, wystawiając mu pomnik na narożniku domu. Dziś do tradycji Herr Kolschitzky'ego nawiązuje firma kawiarska Julius Meinl.
32
Istnieje powszechna opinia, że w Wiedniu dobrej kawy można napić się jedynie "u Włocha". Ponoć wiedeńczycy piją "lurę", nawet jeśli zamówi się espresso, otrymuje się lurę, tylko w małej filiżance.
33
Wiedeń jest jednym z najbardziej zielonych miast świata, jest także miastem o najwyższej jakości życia. Istnieje tam 990 parków miejskich. Dzięki kompleksowi leśnemu Las Wiedeński i terenom naddunajskim prawie połowa całkowitej powierzchni Wiednia to obszary zielone (najbardziej zielona dzielnica to Hietzing, gdzie około 70% jej powierzchni zajmuje zieleń. Na te obszary zielone składają się łąki, parki, winnice, lasy, pola i ogrody. Z centrum miasta można w 15 min dotrzeć do najbliższych terenów rekreacyjnych (np. Wyspa Dunajska).
34
W obszarze metropolii Wiednia znajduje się około 800 gospodarstw rolnych. Zbiera się tutaj więcej ogórków, bakłażanów, pomidorów, pietruszki, papryki chili niż w pozostałych regionach Austrii łącznie.
35
W Wiedniu istnieje 1 400 km ścieżek rowerowych, pasów rowerowych i tras rowerowych przez strefy o małym natężeniu ruchu. Rowery miejskie można wypożyczać w 121 stacjach.
36
Wiedeń jest jedyną metropolią na świecie, która posiada liczące się winnice w granicach miasta. Winorośl uprawia tam około 400 plantatorów na powierzchni około 700 ha, z czego na 80% powierzchni - białe wino, a na 20% - czerwone. Winnice obsadzane sa tam krzewami różanymi, które wcześniej niż winorośl wskazują zarażenie pleśnią i plantatorzy mogą szybciej reagować.
37
Każdego roku w Wiedniu produkuje się około 20 tys. hektolitrów wina. Większość wiedeńskiego wina sprzedawana jest na miejscu. Wiedeńska kultura gospód podających młode wino typu Heuriger jest od 2019 roku częścią niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
38
Z Wiedniem związani są osiemnastowieczni kompozytorzy okeślani mianem klasyków wiedeńskich. Należą do nich: Józef Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Antonio Salieri i in. Z miastem tym związani są także Franz Schubert, Franz Liszt, Johannes Brahms, Johann Strauss - ojciec i syn, Franz Lehar, Gustav Mahler i in.
39
W Wiedniu swoją siedzibę posiada słynna austriacka orkiestra Wiener Philharmoniker oraz chór chłopięcy Wiener Sangerknaben. Corocznie 1 stycznia z Wiednia transmitowane są Koncerty Noworoczne Filharmoników Wiedeńskich. Koncerty nieprzerwanie wykonywane są co roku od początku II wojny światowej i poświęcone są głównie kompozytorom z rodziny Straussów.
40
W Wiedniu znajduje się najstarsza uczelnia w niemieckojęzycznym obszarze językowym - Uniwersytet Wiedeński, założony 12 marca 1365 roku. Uniwersytet założył Rudolf IV, a nowoczesną organizację uczelni wprowadził Franciszek Józef. Biblioteka uniwersytecka liczy ponad 2 mln tomów. Na Uniwersytecie Wiedeńskim Galeazzo de Sancta Sophia z Padwy i jego austriacki uczeń J. Aygel przeprowadzali w 1365 roku pierwsze przełomowe sekcje zwłok.
41
Najstarszą szkołą średnią w Wiedniu jest Akademisches Gymnasium, założone w 1553 roku. W stolicy znajduje się także największa uczelnia techniczna w Austrii - Uniwerytet Techniczny, założony w 1815 roku przez Franciszka II Habsburga.
42
W Wiedniu znajduje się jeden z dwóch największych szpitali klinicznych na świecie - Allgemeines Krankenhaus der Stadt Wien. Dzięki swoim osiągnięciom naukowym i światowej reputacji Szpital Publiczny AKH ściąga do Wiednia liczne kongresy. W szpitalu tym wszczepiono najmniejszy na świecie implant ucha wewnętrznego. Czterech lekarzy tego szpitala zdobyło w XX wieku cztery Nagrody Nobla.
43
Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu otwarte w 1891 roku zawiera kolekcję obrazów malarstwa europejskiego od XV do XVIII wieku, w tym dzieła, m.in. Pietera Bruegla, Rubensa, Tycjana, Rembrandta, Velázqueza. W dzielnicy Neubau (7) znajduje się architektoniczny kompleks MuseumsQuartier (Dzielnica Muzeów) o powierzchni 90 tys. m2, co czyni go jednym z największych tego typu kompleksów na świecie. Rocznie odwiedza go ponad 3 mln turystów.
44
Stolica Austrii mieści też jedno z największych muzeów techniki w Europie - Technisches Museum Wien.
45
Pierwszym ukończonym budynkiem przy Ringu była Wiedeńska Opera Państwowa. Scena operowa rozpoczęła swoją działalność 25 maja 1869 roku wystawieniem opery "Don Giovanni" Mozarta.
46
Wiedeń posiada największy park publiczny w środkowej Europie i jeden z największych na świecie - Wiener Prater. Cesarz Józef II w 1766 roku udostępnił mieszkańcom dawne tereny łowieckie Habsburgów, co dało początek powstaniu parku. Obecnie zajmuje on powierzchnię około 1700 ha. Na Praterze znajduje się stadion sportowy oraz lunapark, który jest największym europejskim wesołym miasteczkiem. Niedaleko wejścia do parku znajduje się dużych rozmiarów karuzela w formie diabelskiego młyna. Jest to jedno z najstarszych urządzeń tego rodzaju - wzniesione w 1897 roku.
47
9 sierpnia 1918 roku odbył się Lot nad Wiedniem - akcja propagandowa włoskich pilotów, którzy podczas I wojny światowej zrzucili na dzielnice Wiednia ulotki propagandowe, wzywające Austriaków do zakończenia wojny. Lot ten nie miał znaczenia militarnego, wyłącznie propagandowe, zarówno we Włoszech, jak i za granicą. Piloci, oprócz zrzuconych ulotek, wykonali około 60 zdjęć lotniczych Wiednia. Mieszkańcy miasta zbierali ulotki i ich cena zaraz po nalocie wynosiła 20 koron i drożej. Zbierali je również policjanci i żołnierze, a prasa przypominała, że posiadanie ich jest zdradą stanu. Kilka dni po nalocie ulotki podrożały i ich cena wynosiła 100 koron.
48
Historyczne centrum miasta pełne zabytków ze wszystkich epok historycznych, zostało w 2001 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wiedeń należy do najchętniej odwiedzanych miast Europy.
49
Z Wiedniem związana jest też historia walca, zwanego "wiedeńskim". Jego istnienie jako tańca salonowego rozpoczęło się w 1815 roku, w czasie Kongresu Wiedeńskiego (ze względu na liczne bale, które mu towarzyszyły, nazywany ironicznie "tańczącym kongresem"). Kiedy w Wiedniu po raz pierwszy zatańczono w obecności dworu tę szybszą odmianę walca (tempo wynosi ok. 60 taktów/min), obfitującą w szybkie wirowe obroty, reakcje były różne. Damy ostentacyjnie opuszczały salę balową, uważając publiczne obejmowanie się w tańcu za niemoralne, inni uważali, że ciągłe wirowanie w tańcu może wywoływać różne choroby, a nawet prowadzić do śmierci. Pomimo tych zastrzeżeń, do połowy XIX wieku, walc wiedeński był nieodłączną częścią balów na dworach prawie całej Europy, z wyjątkiem Anglii i Szwajcarii, gdzie długo się przed nim wzbraniano. Szczególne zasługi dla rozwoju walca miała muzyka tworzona przez Johannesa Straussa (Walc Cesarski, Nad Pięknym Modrym Dunajem, Schatz). Walc wiedeński jest najstarszym turniejowym tańcem standardowym.
50
W XIX w. w Wiedniu powstał tort czekoladowy, stworzony przez Franza Sachera, będący niejako wizytówką miasta, jego charakterystycznym elementem. W 1832 roku pod nieobecność szefa kuchni, młodszy kucharz na dworze księcia Metternicha, Franz Sacher, otrzymał polecenie stworzenia nowego deseru dla księcia i jego gości. Opracował wtedy przepis na tort czekoladowy przekładany marmoladą morelową i oblewany polewą czekoladową. Po dziś dzień tort ten przez wielu określany jest mianem "króla deserów". Obecnie wyłączne prawo do używania nazwy "tort Sachera" posiada hotel Sacher, a przepis na oryginalny tort jest najpilniej strzeżoną tajemnicą hotelu.
51
Jednym z najsłynniejszych adresów w Wiedniu jest Berggasse 19 - dom, a obecnie muzeum Zygmunta Freuda. Przez prawie pół wieku (1891-1938) Zygmunt Freud mieszkał i pracował w klasycznej kamienicy wiedeńskiego Hochgrunderzeit. W ciągu tych lat rodzina Freuda wielokrotnie przenosiła się na różne piętra kamienicy. Tutaj powstały największe dzieła ( "Objaśnianie marzeń sennych", "O psychoanalizie", "Ego i id" i in.) Tutaj odbyło się słynne Psychologiczne Towarzystwo Środy - pierwsza psychoanalityczna grupa studyjna. Po aneksji Austrii przez nazistowskie Niemcy, Freud musiał uciec z Wiednia do Londynu, gdzie w wieku 83 lat zmarł (cierpiał na chorobę nowotworową) - sam zakończył swe życie przedawkowaniem morfiny przy pomocy przyjaciela lekarza.
