Ludzie
Ciekawostki o Janie Heweliuszu
Gdański astronom, matematyk, konstruktor urządzeń naukowych i browarnik
Jan Heweliusz, siedemnastowieczny gdański astronom, choć mniej znany od Mikołaja Kopernika, również znacząco przysłużył się rozwojowi astronomii. Można go uznać za twórcę naukowej wiedzy o Księżycu, który, zanim człowiek postawił na nim swą nogę, zdołał zbadać jego powierzchnię. Zważywszy, że obserwacje swoje prowadził przy użyciu przestarzałych nawet jak na owe czasy technik, dokonywał niezwykle dokładnych pomiarów. Zaistniał również w świadomości rodaków jako wspaniały browarnik.
1
Jan Heweliusz urodził się w 28 stycznia 1611 roku w Gdańsku. Pochodził z zamożnej, niemieckojęzycznej rodziny browarników.
2
Jego przodkowie przybyli do Gdańska z Ottendorfu (obecnie Ocice, wieś położona w województwie dolnośląskim, na Pogórzu Izerskim) w XVI wieku. Początkowo trudnili się kupiectwem, później pradziad Heweliusza Mikołaj (Nikel) Houelke ze swoim bratem założyli browary. Syn Mikołaja, Michał zasiadał w radzie miejskiej, a jego syn Abraham odziedziczył po swoim dziadku i jego bracie dwa browary. Został właścicielem również trzeciego browaru, który wniosła w posagu jego druga żona, Kordula Hecker. Mieli oni dziesięcioro dzieci, z których czworo zmarło wcześnie (tak jak dzieci Abrahama z pierwszego małżeństwa). Z pozostałych sześciorga rodzeństwa najstarszy był Jan Heweliusz.
3
Jako siedmiolatek, Heweliusz rozpoczął naukę w Gdańskim Gimnazjum Akademickim. Tam duży wpływ na niego wywarł profesor nauk ścisłych Piotr Kruger, który zainteresował Heweliusza astronomią. Wtedy też zbudował swoje pierwsze przyrządy astronomiczne.
4
Cztery lata później rozpoczął naukę na uniwersytecie w Królewcu, na wydziale sztuk wyzwolonych. Po pięciu latach nauki uniwersyteckiej powrócił do Gdańska, do Gimnazjum Akademickiego, aby pogłębić znajomość nauk ścisłych.
5
w 1630 roku Heweliusz rozpoczął studia prawniczo-ekonomiczne w Lejdzie. Rok później udał się w podróż po Europie, w czasie której odwiedził m.in. Londyn i Paryż, Avinion i in.
6
Przebywając w różnych krajach europejskich Heweliusz poznał wielu wybitnych przedstawicieli nauki, z którymi później utrzymywał stały kontakt. Z niektórymi zaprzyjaźnił się, oni też odwiedzali go w Gdańsku. W Londynie spotkał się m.in. z Johnem Wallisem (angielski matematyk, kryptograf i teolog) i Samuelem Hartlibem (niemieckiego pochodzenia angielski reformator pedagogiki i rolnictwa). W Paryżu zawarł znajomość z francuskim filozofem Gassendim i astronomem Ismailem Bouillaudem. W Awinionie natomiast spotkał się z Athanasiusem Kircherem - niemieckim teologiem i jezuitą, wynalazcą i konstruktorem, znawcą języków orientalnych, badaczem hieroglifów egipskich, medykiem i teoretykiem muzyki, autorem ponad 40 książek i 2 tys. listów.
7
Planował również odwiedzić Włochy, aby spotkać się z Galileuszem (astronom, astrolog, matematyk, fizyk doświadczalny, inżynier-wynalazca, filozof, prekursor nowożytnej fizyki) i Scheinerem (niemiecki jezuita i astronom, pierwszy rektor gimnazjum jezuickiego w Nysie). Nie doszło do tego wyjazdu, gdyż ojciec wezwał Heweliusza do powrotu do Gdańska.
8
Po powrocie do kraju Heweliusz ożenił się z Katarzyną Rebeschke, która w posagu wniosła kolejny browar i kamienice w Gdańsku przy ulicy Korzennej. Na dachach tych kamienic Heweliusz zorganizował swoje pierwsze obserwatorium astronomiczne i od 1641 roku rozpoczął regularne obserwacje nieba.
9
Budowa obserwatorium na dachach trzech kamienic możliwa była, ponieważ Heweliusz był człowiekiem zamożnym, fundusze dawało mu browarnictwo. Były to pawilony zaopatrzone w przyrządy astrometryczne i lunety o długości kilkudziesięciu stóp. Heweliusz ciągle doposażał i przebudowywał swoją "dostrzegalnię". Dobudował tam taras z siedemdziesięciostopowym słupem podtrzymującym największy z teleskopów.
10
W wyniku podpalenia przez jednego ze służących, obserwatorium spłonęło, ale Heweliusz je odbudował i dalej prowadził obserwacje. Po śmierci Heweliusza, wyposażenie obserwatorium zostało złomowane przez jego córkę lub wnuczkę. Kamienice przy Korzennej 47-49 (numeracja obowiązywała do 1945 roku) zostały w dużej mierze zniszczone w czasie II wojny światowej. I choć zachował się parter, zostały wyburzone. Obecnie w tym miejscu znajduje się pomnik Jana Heweliusza (w pobliżu kościoła św. Katarzyny, gdzie astronom jest pochowany).
