Ciekawostki o Hypatii z Aleksandrii

Prawdopodobnie przyszła na świat około 355 bądź 370 roku. Takie daty wymieniane są w jej biografiach sporządzonych przez starożytnych uczonych, opisujących jej dzieje  kilkadziesiąt lat po jej śmierci. Większość współczesnych badaczy przyjmuje, że datą urodzenia Hypatii jest rok 370.

Aleksandria była bogatym i wielonarodowym miastem, w którym oprócz Egipcjan wiele do powiedzenia mieli Grecy. Znajdowała się tu także największa kolonia żydowska poza ziemiami Izraela.

W starożytności i w średniowieczu Aleksandria stanowiła ośrodek życia kulturalnego. Znaczenie miastu nadawały jedne z największych ośrodków naukowych tamtych czasów: Muzejon - Świątynia Muz, w której w której zgromadzono skarby greckiej literatury, nad którymi pieczę sprawowali uczeni zabiegający o zachowanie ich dla przyszłych pokoleń oraz stanowiąca jego część Wielka Biblioteka Aleksandryjska. Biblioteka przyciągała największe osobistości świata ówczesnej nauki - w jej zbiorach mogło się znajdować około 700 tysięcy zwojów papirusu, co jak na owe czasy było liczbą imponującą.

W obrębie miasta znajdowała się także wyspa Faros, na której znajdowała się latarnia morska, zaliczana obecnie do grona siedmiu cudów świata

Teon był aktywnym uczonym. Wiadomo, że obserwował zaćmienie Słońca, które miało miejsce w Aleksandrii 16 czerwca 364 roku oraz zaćmienie Księżyca w dniu 25 listopada tego samego roku.

Był autorem komentarzy do Almagestu (zniekształcona przez Arabów nazwa dzieła Klaudiusza Ptolemeusza, stanowiącego największy zabytek wiedzy astronomiczne) i tablic astronomicznych Ptolemeusza, w których opisywał sposoby ich użycia i konstrukcji.

Jego największą pracą było opracowanie wersji “Elementów” (pochodzący z końca IV wieku p.n.e. traktat geometryczny i arytmetyczny napisany przez Euklidesa), która do końca XIX wieku była jedynym znanym greckim tekstem tej księgi. Wiadomo też, że Teon sporządził spis konsulów rzymskich, który doprowadził do roku 372.

Teon był ostatnim dyrektorem Biblioteki Aleksandryjskiej, która zamknięta została w 391 roku na rozkaz cesarza Teodozjusza.

Zapewne ojciec wpoił jej zainteresowanie nauką - kształciła się pod jego kierunkiem.  Oprócz filozofii była specjalistką w dziedzinach matematyki i astronomii.

Razem z ojcem pracowała nad wydaniem “Elementów” Euklidesa oraz komentarzy do dzieł Ptolemeusza - najprawdopodobniej ich ostateczny kształt, jaki dotarł do naszych czasów, jest jej dziełem. Pracowała nad komentarzami i wydaniem traktatów “Arytmetyka”  Diofantosa i “Stożkowe” Apoloniuisza z Pergii. Teon uważał, że córka przewyższała go w matematycznej wiedzy i wizji. Podobno była zafascynowana krzywymi stożkowymi (elipsą, hiperbolą i parabolą). 

Niektórzy badacze zakładają, że Hypatia kształciła się w Atenach, ale najbardziej prawdopodobne jest, że zdobywając wiedzę  i pracując z ojcem, nigdy nie opuściła Aleksandrii. Wkrótce osiągnęła poziom, który pozwolił jej stać się postacią wyróżniającą na tle współczesnych sobie uczonych.

Astrolabium to przyrząd, który służył do wyznaczania położenia ciał niebieskich ponad horyzontem. Był stosowany w astronomii i nawigacji aż do początków XVIII wieku,  zanim wymyślono sekstant. Astrolabium używał w swojej pracy m.in. Mikołaj Kopernik.

Areometr jest przyrządem służącym do określania względnej gęstości cieczy bez potrzeby wykonywania skomplikowanych pomiarów i obliczeń matematycznych.

Od około 400 roku stanęła na czele Szkoły Platońskiej w Aleksandrii. Przekazywała wiedzę z zakresu matematyki, filozofii i astronomii. Utworzyła wokół siebie krąg oddanych uczniów, którzy stanowili wspólnotę dążącą do wiedzy i poznania natury rzeczywistości, w oparciu o filozofię pitagorejsko-platońską.

Wymagała od siebie i uczniów wysiłku umysłu, woli i wyrzeczeń, ale jednocześnie była osobą tolerancyjną o otwartym spojrzeniu na problemy filozoficzne.

Hypatia wywodziła się z arystokracji, obracała się w sferach elit rządzących i kulturalnych. Jej uczniami były osoby dobrze urodzone i wpływowe, ale do szkoły mogli uczęszczać zarówno chrześcijanie, poganie, jak i wyznawcy innych religii.

Hypatia nie czyniła różnicy pomiędzy pogańskimi i chrześcijańskimi uczniami. Po ukończeniu szkoły, jej uczniowie zajmowali wysokie pozycje w społeczeństwie aleksandryjskim. Jednym z najbardziej sławnych uczniów Hypatii był Synesius Cyrene, który w 410 roku został biskupem Ptolemais w Libii. W ten sposób, niewątpliwie – mniej lub bardziej bezpośrednio – odciskała piętno na życiu Aleksandrii.

Matematykę i astronomię wykładała również publicznie w swoim domu i w miejskich salach wykładowych. Jej elokwencja, skromność i uroda połączone z nadzwyczajnymi przymiotami intelektualnymi, ściągały na jej wykłady wielu słuchaczy nie tylko z Aleksandrii, ale także z Cyrenajki, Syrii lub Konstantynopola. Obecni byli także podopieczni z Egiptu.

Często podczas jazdy powozem przez miasto zatrzymywała się w instytucjach publicznych i rozmawiała z urzędnikami i dostojnikami, w tym z prefektem cesarskim Orestesem.

Ceniona była za wiedzę, logikę, talent dydaktyczny i inne zalety intelektualne, a także cechy charakteru jak: skromność, dystynkcję w obejściu, prostotę ubioru, wstrzemięźliwość seksualną oraz miłość do Aleksandrii, w której sprawy się angażowała.

Niektórzy uważali, że ceniona była przez całe miasto. W księdze Suda (leksykon bizantyjski z X w. obejmujący ok. 30 tysięcy haseł) znajduje się zapis:  “W słowach wymowna i logiczna, w czynach swych rozważna i szlachetna… Miasto przywitało Ją godnie i oddało Jej należyty szacunek”.

Korzystano z jej wiedzy i doświadczenia, często konsultowano z nią istotne decyzje dotyczące funkcjonowania miasta. Jeden z jej przyjaciół napisał: “umiała mądrze występować także i wobec przedstawicieli władzy i nie potrzebowała się wstydzić, kiedy się pojawiła wśród mężów; wszyscy nie tylko szanowali ją dla nieprzeciętnej roztropności, ale nawet czuli się onieśmieleni”.

Słynęła z niezwykłej piękności, ale całe życie poświęciła nauce. Do spraw damsko-męskich podchodziła w sposób bezkompromisowy, co wyrażała niekiedy w kontrowersyjny sposób.

Pierre Chuvin (francuski hellenista i historyk) przytacza następującą anegdotę:  “Jednemu ze słuchaczy, który się w niej zakochał, miała pokazać swoją podpaskę higieniczną i powiedzieć: „To w tym się zakochałeś, młodzieńcze, a to nic pięknego!”. Jej zachowanie wskazywało, że była dumna ze swego dziewictwa co najmniej tak, jak chrześcijańska zakonnica.

Żyła w czasach upowszechniania się wiary chrześcijańskiej, sama jednak pozostała poganką (niepraktykującą). Respektowała prawodawstwo antypogańskie, nie uczęszczała do świątyń, nie uczestniczyła w protestach przeciwko burzeniu świątyń pogańskich lub zamienianiu ich na chrześcijańskie kościoły. Utrzymywała kontakty z urzędnikami cesarskimi i miejskimi, z których większość była chrześcijanami. 

Sytuacja zmieniła się w 412 roku, gdy tron biskupi objął bratanek Teofila - Cyryl z Aleksandrii. Zaczęły się jego ortodoksyjne rządy, pełne religijnych demonstracji, konfliktów doktrynalnych i wtrącania się do spraw publicznych. 

Zazdrościł matematyczce mądrości i bogatej wiedzy astronomicznej, ale przede wszystkim popularności wśród mieszkańców Aleksandrii. Chciał być liderem społeczności aleksandryjskiej, a tymczasem to miejsce w kręgach elity zajmowała już Hypatia.

Pobudzało to jego ambicje, prowadziło do frustracji i patologicznej zawiści. Zwolennicy Cyryla oraz on sam, rozpoczęli kampanię oszczerstw przeciwko uczonej. Rozpuszczano plotki o jej tajemnych mocach (czarach) i satanicznym oddziaływaniu na cesarskiego namiestnika Orestesa i na całe miasto. 

W marcu 415 roku tłum chrześcijan, pod przywództwem kościelnego lektora Piotra, którego Sokrates określił jako fanatyka, porwał Hypatię wracającą powozem do domu. Następnie zawleczono ją pod kościół Caesareum i odarto z ubrania. Jej ciało zostało ranione i odarte ze skóry żywcem przy pomocy ostrakonów, skorup i dachówek. Po brutalnym mordzie znieważono zwłoki kobiety dzieląc je na kawałki i paląc je w miejscu nazywanym Kinaron. 

Śledztwo w sprawie śmierci matematyczki oparło się nawet o dwór cesarski.

Irlandzki filozof i wolnomyśliciel z nurtu racjonalistycznego, obrońca ofiar prześladowań religijnych John Toland, w swym traktacie Hypatia zinterpretował jej śmierć w duchu antykatolickim. Hypatia odrodziła się jako ikona walki rozumu i religii, wiedzy i ciemnoty. 

W 2015 roku jej imię wykroczyło poza granice Układu Słonecznego. Odkryta w 2002 roku egzoplaneta orbitująca wokół gwiazdy Edasich (Jota Draconis) została nazwana imieniem uczonej. Nazwę planety zaproponowało koło studenckie „Hypatia” z Uniwersytetu Madryckiego.