Ludzie

Ciekawostki o Janie Heweliuszu

Znaleźliśmy 35 ciekawostek na temat Jana Heweliusza

Gdański astronom, matematyk, konstruktor urządzeń naukowych i browarnik

Jan Heweliusz, siedemnastowieczny gdański astronom, choć mniej znany od Mikołaja Kopernika, również znacząco przysłużył się rozwojowi astronomii. Można go uznać za twórcę naukowej wiedzy o Księżycu, który, zanim człowiek postawił na nim swą nogę, zdołał zbadać jego powierzchnię. Zważywszy, że obserwacje swoje prowadził przy użyciu przestarzałych nawet jak na owe czasy technik, dokonywał niezwykle dokładnych pomiarów. Zaistniał również w świadomości rodaków jako wspaniały browarnik.
Jan Heweliusz
1
Jan Heweliusz urodził się w 28 stycznia 1611 roku w Gdańsku.
Pochodził z zamożnej, niemieckojęzycznej rodziny browarników.
2
Jego przodkowie przybyli do Gdańska z Ottendorfu (obecnie Ocice, wieś położona w województwie dolnośląskim, na Pogórzu Izerskim) w XVI wieku.
Początkowo trudnili się kupiectwem, później pradziad Heweliusza Mikołaj (Nikel) Houelke ze swoim bratem założyli browary. Syn Mikołaja, Michał zasiadał w radzie miejskiej, a jego syn Abraham odziedziczył po swoim dziadku i jego bracie dwa browary. Został właścicielem również trzeciego browaru, który wniosła w posagu jego druga żona, Kordula Hecker. Mieli oni dziesięcioro dzieci, z których czworo zmarło wcześnie (tak jak dzieci Abrahama z pierwszego małżeństwa). Z pozostałych sześciorga rodzeństwa najstarszy był Jan Heweliusz.
3
Jako siedmiolatek, Heweliusz rozpoczął naukę w Gdańskim Gimnazjum Akademickim.
Tam duży wpływ na niego wywarł profesor nauk ścisłych Piotr Kruger, który zainteresował Heweliusza astronomią. Wtedy też zbudował swoje pierwsze przyrządy astronomiczne.
4
Cztery lata później rozpoczął naukę na uniwersytecie w Królewcu, na wydziale sztuk wyzwolonych.
Po pięciu latach nauki uniwersyteckiej powrócił do Gdańska, do Gimnazjum Akademickiego, aby pogłębić znajomość nauk ścisłych.
5
w 1630 roku Heweliusz rozpoczął studia prawniczo-ekonomiczne w Lejdzie.
Rok później udał się w podróż po Europie, w czasie której odwiedził m.in. Londyn i Paryż, Avinion i in.
6
Przebywając w różnych krajach europejskich Heweliusz poznał wielu wybitnych przedstawicieli nauki, z którymi później utrzymywał stały kontakt. Z niektórymi zaprzyjaźnił się, oni też odwiedzali go w Gdańsku.
W Londynie spotkał się m.in. z Johnem Wallisem (angielski matematyk, kryptograf i teolog) i Samuelem Hartlibem (niemieckiego pochodzenia angielski reformator pedagogiki i rolnictwa). W Paryżu zawarł znajomość z francuskim filozofem Gassendim i astronomem Ismailem Bouillaudem. W Awinionie natomiast spotkał się z Athanasiusem Kircherem - niemieckim teologiem i jezuitą, wynalazcą i konstruktorem, znawcą  języków orientalnych, badaczem hieroglifów egipskich, medykiem i teoretykiem muzyki, autorem ponad 40 książek i 2 tys. listów.
7
Planował również odwiedzić Włochy, aby spotkać się z Galileuszem (astronom, astrolog, matematyk, fizyk doświadczalny, inżynier-wynalazca, filozof, prekursor nowożytnej fizyki) i Scheinerem (niemiecki jezuita i astronom, pierwszy rektor gimnazjum jezuickiego w Nysie).
Nie doszło do tego wyjazdu, gdyż ojciec wezwał Heweliusza do powrotu do Gdańska.
8
Po powrocie do kraju Heweliusz ożenił się z Katarzyną Rebeschke, która w posagu wniosła kolejny browar i kamienice w Gdańsku przy ulicy Korzennej.
Na dachach tych kamienic Heweliusz zorganizował swoje pierwsze obserwatorium astronomiczne i od 1641 roku rozpoczął regularne obserwacje nieba.
9
Budowa obserwatorium na dachach trzech kamienic możliwa była, ponieważ Heweliusz był człowiekiem zamożnym, fundusze dawało mu browarnictwo.
Były to pawilony zaopatrzone w przyrządy astrometryczne i lunety o długości kilkudziesięciu stóp. Heweliusz ciągle doposażał i przebudowywał swoją "dostrzegalnię". Dobudował tam taras z siedemdziesięciostopowym słupem podtrzymującym największy z teleskopów.
10
W wyniku podpalenia przez jednego ze służących, obserwatorium spłonęło, ale Heweliusz je odbudował i dalej prowadził obserwacje.
Po śmierci Heweliusza, wyposażenie obserwatorium zostało złomowane przez jego córkę lub wnuczkę. Kamienice przy Korzennej 47-49 (numeracja obowiązywała do 1945 roku) zostały w dużej mierze zniszczone w czasie II wojny światowej. I choć zachował się parter, zostały wyburzone. Obecnie w tym miejscu znajduje się pomnik Jana Heweliusza (w pobliżu kościoła św. Katarzyny, gdzie astronom jest pochowany).
11
Wśród rzeczy pozostawionych przez Heweliusza w obserwatorium znajdował się manuskrypt Jana Keplera (niemiecki matematyk, astronom i astrolog, jedna z czołowych postaci rewolucji naukowej XVII wieku), którego astronom był posiadaczem.
Córka (bądź wnuczka) sprzedały go do Petersburga, ale nie dotarł on w całości.
12
Heweliusz był członkiem, a później starszym cechu browarników.
Oprócz browarów, które już posiadał, po śmierci ojca odziedziczył kolejny i kamienicę przy Korzennej 55, a po śmierci matki - browar przy ulicy Piwnej.
13
Krótko po śmierci pierwszej żony Heweliusz ożeniła się ponownie.
Jego wybranką była Elżbieta Koopman, młodsza od niego o 36 lat. Pochodziła ona z zamożnego domu. Jej rodzice przybyli do Gdańska z Amsterdamu. Byli właścicielami dwóch miejscowości pod Gdańskiem, Otomina i Sulmina.
14
Elżbieta urodziła Heweliuszowi czworo dzieci, jednego syna, który zmarł krótko po urodzeniu i trzy córki: Katarzynę Elżbietę, Julianę Renatę i Florę Konstancję.
Elżbieta nie tylko prowadziła dom, ale też pomagała mężowi w pracy naukowej.
15
Heweliusz oprócz swojej pracy naukowej brał czynnych udział w życiu miasta. Jako rajca Starego Miasta zasiadał w Radzie Głównego Miasta, gdzie rajcy staromiejscy dysponowali jednym głosem.
W Radzie zajmował się sądownictwem, opieką lekarską i szpitalnictwem. Rajcą Starego Miasta pozostał aż do śmierci.
16
Heweliusz w 1664 roku został wybrany pierwszym w historii zagranicznym członkiem londyńskiego Royal Society.
Zaoferowano mu także kierownictwo w nowo zbudowanym obserwatorium w Paryżu, jednak nie przyjął tego stanowiska. Dyrektorem został Giovanni Cassini, włosko-francuski astronom i matematyk.
17
Naukową działalność Heweliusza, mimo iż był człowiekiem zamożnym, wspierali koronowani mecenasowie.
W 1659 roku obserwatorium Heweliusza zwiedzili Ludwika Maria Gonzaga i Jan Kazimierz, który obdarzył go przywilejem na druk dzieł. Finansowo wspierał go także król Francji Ludwik XIV, który zaoferował Heweliuszowi roczną pensję wynoszącą 1200 franków - pobierał ją przez osiem lat. Dowodem wdzięczności było zadedykowanie Ludwikowi XIV dwóch dzieł.
18
Król Jan III Sobieski poznał Heweliusza jeszcze będąc marszałkiem wielkim koronnym.
Gościł wówczas w jego obserwatorium i zamówił u niego zestaw instrumentów obserwacyjnych: globus niebieski i ziemski, mikroskop, dwie lunety oraz polemoskop (urządzenie konstrukcji Heweliusza, uznawane za prototyp peryskopu). Z okazji elekcji króla, Heweliusz wysłał mu wyhodowane przez siebie cytryny. W czasie pobytu w Gdańsku, już jako król, Sobieski przyznał astronomowi roczną pensję 1000 florenów oraz inne przywileje. Królowi Janowi III Sobieskiemu dedykował Heweliusz swoje ostatnie dzieła, m.in. atlas nieba "Firmamentum Sobiescianum"
19
Gdy kamienice i obserwatorium spłonęły w 1679 roku, Heweliusz otrzymał finansowe wsparcie zarówno od króla polskiego jak i od Ludwika XIV (2000 talarów).
20
Jan Heweliusz zmarł 28 stycznia 1687 roku, w dniu swoich 76 urodzin.
Został pochowany w kościele św. Katarzyny - najstarszym kościele parafialnym na Starym Mieście w Gdańsku.
21
Po śmierci Heweliusza, jego żona, w oparciu o zgromadzone materiały, wydała jeszcze trzy prace astronoma.
Jedną z nich zadedykowała królowi Janowi III Sobieskiemu podpisując "Elżbieta, wdowa Heweliuszowa".
22
Jan Heweliusz jest twórcą nauki o Księżycu i to jemu zawdzięczamy dokładne zbadanie jego powierzchni.
W latach 40. XVII wieku prowadził on teleskopowe obserwacje Księżyca, efektem których była wydana w 1647 roku Selenografia, czyli opisanie Księżyca. Przedstawił w niej m.in. obserwacje i dokładne mapy Księżyca, obserwacje zaćmień i zakryć ciał niebieskich przez Księżyc. Selenografia zdobyła duże uznanie w Europie.
23
W kolejnych latach prowadził różne obserwacje planet, zaćmień, libracji (powolne wahania, cykliczne wahania długości orbitalnej naturalnych satelitów planet) Księżyca. Zaobserwował fazy Merkurego.
Wydał prace: Rozprawa o rzeczywistej postaci Saturna, Merkury widoczny na Słońcu (wyznaczył kątową średnicę Merkurego), Cometographia, w której relacjonował własne obserwacje komet i opisał ich pojawianie się od najdawniejszych czasów. Odkrył cztery komety, a obserwował siedem.
24
Jako pierwszy astronom podważył teorię Johannesa Keplera, że komety poruszają się po liniach prostych.
Stwierdził, że poruszają się po torach zakrzywionych.
25
W 1670 roku odkrył (niezależnie od Pera Anthelma) najstarszą znaną nową - Nova 1670 Vulpeculae.
26
Uczeni z Royal Society zakwestionowali metodykę obserwacji Heweliusza.
Twierdzili, że urządzenia przez niego skonstruowane nie są tak precyzyjne jak nowoczesne lunety. Heweliusz poprosił o arbitraż. Do Gdańska przyjechał Edmond Halley, który przez miesiąc dokonywał pomiarów urządzeniami Heweliusza i nowoczesnymi, wyposażonymi w lunety celownicze. Wynik okazał się pomyślny dla gdańskiego astronoma, dokładność jego pomiarów była taka sama jak pomiarów Halleya.
27
Heweliusz nadał nazwę faculae jasnym regionom wokół plam słonecznych nazywanych współcześnie pochodniami.
Określił granice siedmiu wprowadzonych przez siebie nowych gwiazdozbiorów.
28
Zastosował wahadło do obserwacji zaćmień słońca.
Uczynił to na dwa lata przed zastosowaniem przez Christiaana Huygensa wahadła do regulacji zegarów.
29
W 1659 roku odkrył nowe pary gwiazd podwójnych: 61 Cygni i alfa Capricorni.
Był jednym z pionierów ich obserwacji.
30
W 1683 roku dla uczczenia zwycięstwa wojsk polskich Sobieskiego pod Wiedniem, nadał nowo opisanej konstelacji nazwę Tarcza Sobieskiego.
Pozostałe gwiazdozbiory nazwane przez Heweliusza to: Jaszczurka, Lisek, Mały Lew, Psy Gończe, Ryś i Sekstans. W XX wieku zostały one zatwierdzone przez Międzynarodową Unię Astronomiczną i po dziś dzień są w użyciu.
31
Opisał zasady działania peryskopu i przewidział jego zastosowanie naukowe.
Czasami uważa się go za wynalazcę peryskopu.
32
Heweliusz był także znanym gdańskim browarnikiem.
W 1677 roku król Jan III Sobieski wydał dekret regulujący działalność Gdańskiego Cechu Browarników. W dekrecie tym nadał Heweliuszowi tytuł Nobilis Ioannes Hevelius Astologus noster Consul Veteris Civitatis Gedanensis i za zasługi zwolnił go i jego potomków z wszelkich opłat na rzecz cechu. Obdarzył go także przywilejem swobodnej sprzedaży piwa nie tylko w obrębie miasta, ale również poza nim. Przywilej ten nie dotyczył jego potomków.
33
Heweliusz warzył słynny gdański specjał, piwo jopejskie.
Był to rodzaj gęstego syropu piwnego, cenionego za swoje właściwości zdrowotne. Piwo to leżakowało w piwnicy ratuszowej, do której klucze posiadał tylko Heweliusz. Słynęło ono z najwyższej jakości.
34
Przy współpracy z Muzeum Historycznym Miasta Gdańska, browar Amber wprowadził w 2011 roku na rynek piwo Johannes.
Rok ten ogłoszono rokiem Heweliusza, a piwo powstało w hołdzie wielkiemu piwowarowi.
35
W Hevelianum, miejscu znajdującym się na terenie dawnego Fortu Góry Gradowej w Gdańsku, a którego patronem jest Jan Heweliusz, w 2021 roku świętowana będzie 410 rocznica urodzin wielkiego astronoma i browarnika.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

33 ciekawostki o Mikołaju Koperniku
33 ciekawostki o Mikołaju Koperniku
De revolutionibus orbium coelestium
Był genialnym astronomem, matematykiem i ekonomistą. Ponad połowę swojego życia spędził we Fromborku, gdzie prowadził badania i obserwacje astronomicz ...
22 ciekawostki o Hypatii z Aleksandrii
22 ciekawostki o Hypatii z Aleksandrii
Wybitna uczona, którą zamordował rozszalały tłum chrześcijan
Żyła na przełomie IV i V wieku. Uosabiała ideał antycznego naukowca. Matematyczka i doskonale wykształcona filozofka. Zajmowała się algebrą, geometrią ...
41 ciekawostek o Marii Skłodowskiej-Curie
41 ciekawostek o Marii Skłodowskiej-Curie
Jedna z najbardziej wpływowych kobiet świata
Maria Skłodowska-Curie ciągle fascynuje świat swoją osobowością i dokonaniami. Genialny naukowiec, profesor i dyrektor laboratorium. Kobieta wyjątkow ...
31 ciekawostek o Robercie Oppenheimerze
31 ciekawostek o Robercie Oppenheimerze
Ojciec bomby atomowej
Był wybitnym naukowcem, który całe życie poświęcił fizyce teoretycznej. Nazywany jest "ojcem bomby atomowej", choć był jedną z wielu osób pracujących ...
32 ciekawostki o Albercie Einsteinie
32 ciekawostki o Albercie Einsteinie
Jako naukowiec nie miał sobie równych
Był genialnym fizykiem, którego teorie odmieniły świat. W życiu prywatnym bywało różnie. Autor biografii Alberta Einsteina, Dennis Overbye powiedział ...
18 ciekawostek o Karolu Darwinie
18 ciekawostek o Karolu Darwinie
Jedna z najbardziej wpływowych postaci w historii ludzkości
Karol Darwin był jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii ludzkości. Współtwórca teorii ewolucji Alfred Russel Wallace stwierdził, że Darwin ...
19 ciekawostek o Adzie Lovelace
19 ciekawostek o Adzie Lovelace
Pierwsza programistka komputerowa
Ada Lovelace była brytyjską poetką i matematyczką żyjącą w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku. Była córką jednego z największych brytyjskich dram ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy