Kultura i sztuka
Ciekawostki o ołtarzu Wita Stwosza w Krakowie
Największe w Europie gotyckie retabulum
Ołtarz Wita Stwosza jest największym i, jak twierdzą krakowianie, najpiękniejszym późnogotyckim ołtarzem w Europie. Fakt że powstał, jest niejako wynikiem katastrofy polegającej na zawaleniu się sklepienia kościoła Mariackiego, które zniszczyło ołtarz główny świątyni. Powstał dzięki ofiarności i determinacji krakowskich mieszczan, którzy przez 35 lat zbierali fundusze na ten cel. Wykonał go artysta sprowadzony z Norymbergi, który tak zadomowił się w Krakowie, że pozostał w nim na dwadzieścia lat. Niestety jako autor dzieła, został zapomniany na około 400 lat. Dopiero kolejny pasjonat historii Krakowa swoimi badaniami i dociekliwością spowodował, że świat na nowo poznał wspaniałego twórcę monumentalnego dzieła z imienia i nazwiska. Dziś ołtarz jest obowiązkowym punktem wszystkich turystycznych eksploracji Krakowa, a także mieszkańców tego miasta, którzy na co dzień mogą obcować z XV-wieczną sztuką.
1
Ołtarz Wita Stwosza znajduje się w bazylice Mariackiej w Krakowie. Jest jednym z najwybitniejszych dzieł późnogotyckiej sztuki rzeźbiarskiej w Europie.
2
Stanowi on nastawę ołtarzową (retabulum) ołtarza głównego kościoła Mariackiego. Ołtarz ten nazywany jest ołtarzem Wita Stwosza, ołtarzem Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny lub ołtarzem mariackim.
3
Retabulum zostało wykonane w latach 1477-1489 przez Wita Stwosza, rzeźbiarza z Norymbergi. Wit Stwosz był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli późnego gotyku w rzeźbie. Niewiele wiadomo o jego edukacji artystycznej, ale na podstawie cech jego stylu można przypuszczać, że umiejętności posługiwania się dłutem nabył w Nadrenii, w Strasburgu, gdzie miał kontakt z twórczością Mikołaja z Lejdy. Gdy w 1477 roku przybył do Krakowa był już w pełni ukształtowanym artystą (miał około trzydziestu lat - jak na ówczesne standardy, człowiek dojrzały, posiadający doświadczenie). Gdy przybył do Krakowa, zrezygnował z obywatelstwa Norymbergi. W Krakowie urodził się jego drugi syn, Stanisław Stwosz. Po wykonaniu ołtarza mariackiego i kilku innych zleceń, w 1496 roku przeprowadził się z powrotem do Norymbergi.
4
Retabulum ma wymiary 11 x 13 m. W ołtarzu umieszczonych jest ponad 200 figur, największe z nich mają około 2,8 m.
5
Ołtarz wykonany jest z trzech rodzajów drewna: dębowego, lipowego i modrzewiowego. Konstrukcja ołtarza wykonana jest z twardego drewna dębowego, tło - z lżejszego, ale równie twardego modrzewia, a figury wyrzeźbione są w miękkim i elastycznym drewnie lipowym, z litych kloców lipowych.
6
Nastawa ołtarza mariackiego jest pentaptykiem, czyli posiada pięć skrzydeł. Składa się z części centralnej z figurami, jednej pary ruchomych skrzydeł wewnętrznych i jednej pary nieruchomych skrzydeł zewnętrznych. Obie pary skrzydeł ozdobione są płaskorzeźbami. Całości dopełnia postawiona na mensie ołtarzowej (płyta stanowiąca blat ołtarza w Kk) płaskorzeźbiona predella (podstawa retabulum w postaci skrzyni spoczywającej na mensie) oraz ażurowe zwieńczenie z rzeźbą.
7
Ołtarz poświęcony jest Matce Boskiej oraz jej roli w dziejach Zbawienia. W predelli przedstawione jest drzewo Jessego, czyli plastyczne przedstawienie genealogii Chrystusa i Marii Panny. We wnętrzu predelli (szafy) znajdują się monumentalne rzeźby przestawiające Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny w otoczeniu apostołów, a nad nią scena Wniebowzięcia. W zwieńczeniu retabulum ukazano Koronację Marii na Królową Nieba i Ziemi.
8
Reliefy na skrzydłach ołtarza przedstawiają sceny z życia Chrystusa i Maryi. Skrzydła ołtarza otwartego przedstawiają sceny radości Matki Bożej:
- Zwiastowanie
- Boże Narodzenie
- Pokłon Trzech Króli
- Zmartwychwstanie
- Wniebowstąpienie
- Zesłanie Ducha Świętego
9
Na skrzydłach ołtarza zamkniętego znajduje się dwanaście scen. Na lewym nieruchomym skrzydle:
- Spotkanie Joachima i Anny
- Narodziny Marii
- Ofiarowanie Marii w świątyni
Na prawym nieruchomym skrzydle:
- Zmartwychwstały Jezus ukazujący się Marii Magdalenie
- Trzy Marie u grobu
- Chrystus w otchłani
W skrzydłach ruchomych:
- Ofiarowanie Jezusa w świątyni
- Dwunastoletni Jezus nauczający w świątyni
- Pojmanie Jezusa
- Ukrzyżowanie
- Zdjęcie z krzyża
- Złożenie do grobu
10
Kiedyś ołtarz Wita Stwosza otwierany był tylko podczas największych świąt kościelnych, na co dzień można było oglądać jedynie skrzydła ołtarza zamkniętego. Obecnie (ostatnio po gruntownej renowacji) ołtarz otwierany jest codziennie o 11.50, a zamykany o 18.00.
