Znaleźliśmy 32 ciekawostki na temat Uniwersytetu Jagiellońskiego
Najstarsza polska uczelnia
Uniwersytet Jagielloński to najstarsza polska uczelnia powołana przez króla Kazimierza Wielkiego aktem erekcyjnym z 12 maja 1364 roku. Jest to też jedna z najstarszych uczelni w tym rejonie Europy. Przez jej mury przewinęło się wielu wybitnych ludzi: autorytetów naukowych, twórców literatury, mężów stanu, biskupów i znakomitych fachowców różnych dziedzin, a nawet przyszły król i papież.
1
Uniwersytet Jagielloński jest najstarszą polską uczelnią i jednym z najstarszych uniwersytetów na świecie.
Najstarszym uniwersytetem średniowiecznej Europy jest prawdopodobnie Uniwersytet w Bolonii - tak przyjmuje się zwyczajowo. Powstał on w 1088 roku.
Najstarszym uniwersytetem na świecie jest meczet Al-Karawijjin w marokańskim mieście Fez, wzniesiony w IX wieku jako centrum uniwersyteckie. Jego budowę rozpoczęto w 859 roku. Nauczano tam m.in. Koranu, logiki i filozofii.
2
Uniwersytet Jagielloński został założony w 1364 roku w Kazimierzu, obecnie części Krakowa wchodzącej w skład Dzielnicy I Stare Miasto.
Kazimierz od powstania w XIV wieku, aż do przełomu XVIII i XIX wieku był samodzielnym miastem, położonym na południe od Krakowa, oddzielonym od niego nieistniejącą już odnogą Wisły. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.
3
Fundatorem uniwersytetu był król Kazimierz III Wielki.
Kazimierz Wielki przez wiele lat zabiegał o zgodę na otwarcie uczelni u papieża. W końcu została ona ufundowan 12 maja 1364 roku i początkowo funkcjonowała jak inne średniowieczne uniwersytety, jako studium generale. Taką nazwę nadawano w średniowieczu niektórym szkołom o międzynarodowej randze. Z nich wykształcił się średniowieczny uniwersytet. Od zwykłych szkół różniły się tym, że uczyli się w nich studenci z całej Europy. Krakowskie Studium Generale wzorowane było na Uniwersytecie Bolońskim i było drugą po uniwersytecie w Pradze (1348 rok) placówką tego typu w Europie Środkowej. Jej siedziba znajdowała sie prawdopodobnie w zamku na Wawelu i tam odbywały się pierwsze wykłady.
4
Swoją działalność uniwersytet rozpoczął w 1367 roku i prowadził wykłady na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa.
Wydział sztuk wyzwolonych posiadał jedną katedrę, medycyna - dwie, a wydział prawa - osiem katedr, w tym pięć prawa rzymskiego. Kazimierz Wielki nie uzyskał zgody od papieża Urbana V na uruchomienie najbardziej prestiżowego wówczas wydziału teologicznego. Uczelnia powstała na wzór włoski, była korporacją studencką, której rektora wybierali studenci spośród siebie. Studenci tworzyli samorząd niezależny od czynników kościelnych. Studenci mieszkali na kwaterach prywatnych, a pierwsza bursa studencka (zwana później Bursą Jagiellońską) powstała dopiero w 1409 r. na rogu ulic Gołębiej i Wiślnej. Ufundował ją dla studentów z Litwy i Rusi Jan Isner, pierwszy profesor teologii.
5
Po śmierci króla Kazimierza Wielkiego w 1370 roku, uniwersytet zaniechał działalności.
Kazimierz Wielki planował budowę siedziby uniwersytetu na Kazimierzu, ale plany te przerwała niespodziewana śmierć króla. Jego następca, Ludwik Węgierski nie dbał o losy uniwersytetu i jego działalność się zakończyła. Z tej pierwszej działalności uniwersytetu zachowały się trzy kodeksy, m.in. z 1367 roku i z 1369 roku.
6
Uniwersytet został reaktywowany w 1390 roku, a w 1391 wznowił nauczanie.
Stało się to staraniem królowej Jadwigi Andegaweńskiej, która zabiegała o wznowienie działalności uniwersytetu u papieża. Królowa sporządziła testament, w którym zapisała krakowskiej uczelni cały swój majątek osobisty. Dar ten umożliwił odnowienie uniwersytetu w pełni w 1400 roku. Jeszcze za życia Jadwigi (zmarła w 1399 roku) został powołany w 1397 roku Wydział Teologiczny - najważniejszy na uczelni. Jadwiga swoim staraniem uzyskała bullę papieską Bonifacego IX, dzięki czemu było to możliwe. Oprócz wydziału teologicznego funkcjonowały jeszcze trzy, typowe dla średniowiecznych uniwersytetów.
7
Krakowska uczelnia była pierwszym w Europie uniwersytetem, który posiadał samodzielne katedry matematyki i astronomii - utworzono je w 1406 roku.
Pierwszym rektorem został wybrany przez grono profesorskie współtwórca prawa międzynarodowego - Stanisław ze Skarbimierza. Powstały kolegia, w których mieszkali profesorowie i bursy dla studentów.
8
Uniwersytet był instytucją kościelną.
Nadzór nad nią z ramienia Stolicy Apostolskiej sprawował biskup krakowski jako kanclerz urodzony. Uniwersytet był także korporacją prawną, posiadał samorząd swojego majątku i własne sądownictwo w rękach rektora.
9
Uroczyste otwarcie nowej uczelni nastąpiło 26 lipca 1400 roku.
Pierwsze wykłady odbyły się w kamienicy odkupionej od rodziny Pęcherzów z Reszotar (kamienica u zbiegu ulic św. Anny i Jagiellonskiej, obecnie Collegium Maius) i przeznaczonej specjalnie na potrzeby uczelni.
10
Zmienił sie także model systemu organizacyjnego uczelni.
Król Władysław Jagiełło z włoskiego modelu korporacyjnego przeszedł na model paryski, według którego student nie mógł już być rektorem.
11
Z ówczesnym uniwersytetem związane były takie postaci, jak m. in. Paweł Włodkowic, Marcin Bylica, Jan z Głogowa, Maciej Miechowita - osoby te zaliczne były do czołówki najświetlejszych umysłów Europy tamtego okresu.
Powstawały wtedy pierwsze prace naukowe, m.in. porządkujące polską ortografię, pióra Jakuba Parkosza z Żurawicy.
12
Jednym z wychowanków ówczesnego uniwersytetu był Mikołaj Kopernik.
Do najbardziej znanych budynków uniwersyteckich należą: Collegium Maius, które do połowy XV w. nazywane było Królewskim lub Jagiellońskim, Collegium luridicum - ufundowane dla prawników w 1403 r., Collegium Minus - ufundowane w 1449 r. dla młodszych profesorów wydziału sztuk wyzwolonych, Kolegium Nowodworskiego z 1643 r., Kolegium Novum i Kolegium Witkowskiego z 1454 r.
13
W otwarciu Kolegium Nowodworskiego w 1643 roku uczestniczył uczeń uniwersyteckiej szkoły średniej - Jan Sobieski, późniejszy król polski.
Prawie trzysta lat później, w 1939 r. na dziedzińcu tego kolegium debiutował jako aktor, student polonistyki UJ, dziewiętnastoletni Karol Wojtyła, który później został pracownikiem naukowym uniwersytetu, a następnie, już jako papież Jan Paweł II, doktorem honors causa wszechnauk Uniwersytetu Jagiellońskiego.
14
W XVI w. nastąpił kryzys w rozwoju uniwersytetu.
Był to okres Reformacji i podziałów religijnych w Europie, powstało też wiele nowych uczelni (uniwersytet w Wilnie, Zamościu, szkoły jezuickie), co spowodowało mniejsze zainteresowanie uniwesytetem w Krakowie zagranicznych studentów. Stał się on uniwersytetem mieszczańskim, gdyż w kraju dostęp do ważniejszych urzędów został zastrzeżony dla szlachty bez obowiązku studiów wyższych.
15
Mimo tego studiowali wówczas na Akademii Krakowskiej - bo taką nazwę uniwersytet nosił od końca XVI wieku - przyszli polscy mężowie stanu, biskupi i tworcy literatury.
Należeli do nich m.in. Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer.
16
W wieku XVII Akademia Krakowska zmagała się z jezuitami, którzy chcieli opanować krakowskie szkolnictwo.
Wśród uczonych tego okresu krakowskiej uczelni znajduje się m.in. Jan Brożek - matematyk, a wśród absolwentów - Jan Sobieski - przyszły król.
17
W drugiej połowie XVIII wieku, po powstaniu Komisji Edukacji Narodowej, nastąpiła generalna przebudowa systemu kształcenia w Polsce.
Do Krakowa przybył z ramienia Komisji Hugo Kołłataj z zadaniem zreformowania Uniwersytetu. Jego reforma zmieniła strukturę uczelni. Zlikwidowano cztery wydziały, powołując w ich miejsca dwa kolegia: Moralne, obejmujące teologię, prawo i literaturę, oraz Fizyczne - matematyka, fizyka i medycyna. Wprowadzono język polski jako język wykładowy (z wyjątkiem teologii) i sprowadzono znakomitą kadrę naukową (m.in. matematyka i astronoma Jana Śniadeckiego).
18
Postawiono też na rozwój nauk przyrodniczych i ścisłych.
Zainicjowano budowę Kolegium Fizycznego, obserwatorium astronomicznego, ogrodu botanicznego i kliniki uniwersyteckiej. Zmieniono też nazwę uczelni na Szkołę Główną Koronną.
19
Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku, Kraków znalazł się w zaborze austriackim.
Zmieniono wówczas ponownie nazwę uniwersytetu na Szkołę Główną Krakowską. Na początku XIX w. połączono go z Uniwersytetem Lwowskim i zgermanizowano.
20
Repolonizacja uniwersytetu nastapiła w 1809 roku, po włączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego
W wyniku Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku, Kraków otrzymał status Wolnego Miasta Krakówa jako niezależnego państwa. Uniwersytet stał się dostępny dla Polaków z Austrii, Rosji i Prus (władze tych państw utrudniały to).
21
W 1817 roku uniwersytet po raz kolejny zmienił nazwę, tym razem na obowiązującą do dziś - stał się Uniwersytetem Jagiellońskim.
Po likwidacji w 1846 roku Wolnego Miasta Krakowa i włączeniu go do Austrii, nastąpiła reorganizacja uniwersytetu, który ukształtowano na wzór austriacki, a językiem wykładowym stał się niemiecki.
22
Dopiero po przyznaniu przez Austrię Polakom w Galicji faktycznej autonomii w drugiej połowie XIX w., nastapił szybki wzrost znaczenia naukowego i społecznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Język polski stał się na powrót językiem wykładowym, nastapił rozwój dyscyplin matematyczno-przyrodniczych i humanistycznych. Wzniesiono w 1887 nowe Collegium Novum, a wśród studentów pojawili się przedstawiciele wszystkich trzech zaborów oraz całej monarchii habsuburskiej, obok Polaków - Żydzi, Rusini, Ukraińcy, Białorusini, Niemcy, Czesi, Morawianie i inni Słowianie. W sumie było około 1000 studentów rocznie. Wśród nich byli: Bronisław Malinowski (antropolog i autor dzieł o światowym znaczeniu), Ivo Andrić (laureat nagrody Nobla z literatury). Wśród kadry nukowej byli wówczas: Józef Szujski, Michał Bobrzyński, Stanisław Tarnowski, Jan Baudouin de Courtenay, Karol Olszewski, Zygmunt Wroblewski i Marian Smoluchowski.
23
Po odzyskaniu w 1918 roku niepodległości, uniwersytet dalej się rozwijał.
Studiowało już wtedy ponad 4 tys. studentów, zarówno kobiet jak i mężczyzn. W 1923 roku powołano wydział rolniczy, a w 1939 roku zbudowano gmach Biblioteki Jagiellońskiej.
24
6 listopada 1939 roku Niemcy podstępnie zgromadzili w Collegium Novum pod pretekstem wykładu blisko 180 uczonych i pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zostali oni aresztowani i uwięzieni w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, wielu z nich zginęło w nim. Kilkunastu krakowskich uczonych, wziętych jako oficerowie do niewoli sowieckiej, zostało zamordowanych w Katyniu w 1940 roku. Niemcy zamknęli uniwersytet, a w Krakowie rozpoczęło się tajne nauczanie, którym objęto około 800 studentów (wśród nich był Karol Wojtyła). Rektorem tajnego uniwersytetu został prof. Władysław Szafer.
25
Po II wojnie światowej, w 1945 roku na pierwszy rok akademicki zapisało się ponad 5 tys. studentów.
Wśród tego powojennego pokolenia była Wisława Szymborska. Znaleźli tam miejsce również ci wszyscy wykładowcy ze Lwowa i Wilna, którzy na skutek zmiany granic musieli opuścic swoje macierzyste uniwersytety, oraz ci, którzy nie mogli wrócić do zburzonej Warszawy.
26
W nowych socjalistycznych realiach zmieniła sie również struktura uniwersytetu.
Usunieto wydział teologiczny, rolniczy i medyczny. W okresie stalinizmu uniemożliwiono pracę wielu naukowcom, m.in. filozofowi Romanowi Ingardenowi, historykowi Władysławowi Konopczyńskiemu, i ekonomiście Adamowi Krzyżanowskiemu. Usunięci profesorowie powrocili na uniwersytet po 1956 roku.
27
W latach 1968 i 1981 przez Uniwersytet Jagielloński przeszły fale demonstracji studenckich przeciwko reżimowi.
W marcu 1968 roku na teren Collegium Novum wtargnęły oddziały ZOMO i pobiły protestujących studentów.
28
Obecnie na Uniwersytecie Jagiellońskim funkcjonuje 16 wydziałów, w tym trzy medyczne, które powróciły na uniwerytet w 1993 roku i tworzą tzw. Collegium Medicum.
Kształci się tam około 50 tys. studentów rocznie, z czego 65% to kobiety. Kadra natomiast to: ponad 540 profesorów, 730 doktorów habilitowanych, 2600 pozostałej kadry nauczycielskiej.
29
Pierwsze kobiety mogły podjąć studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1894 roku, a po raz pierwszy zatrudniono tam kobietę jako wykładowczynię w roku 1927.
Legendarną pierwszą studentką jest Nawojka (córka burmistrza Dobrzynia nad Wisłą lub córka rektora gnieźnieńskiej szkoły parafialnej). Legenda głosi, że Nawojka w 1407 roku uciekła po kryjomu z domu w Dobrzyniu, w dniu jej planowanego ślubu. Naukę czytania i pisania po polsku i łacinie wyniosła z rodzinnego domu. Studia w Akademii Krakowskiej rozpoczęła w przebraniu chłopca, jako Jakub lub Andrzej. Po trzech latach nauki została zdemaskowana, postawiono ją przed sądem biskupim. Uniknęła stosu jedynie dlatego, że posiadała znakomite świadectwo nauki i moralności wystawione przez profesorów. Zaraz potem poszła do zakonu, gdzie prowadziła szkołę nowicjatu, a po trzech latach została ksienią klasztoru.
30
Dokumentowaniem dziejów uniwersytetu zajmuje się powołane przez profesora Karola Estreichera Muzeum UJ mieszczące się w Collegium Maius.
Wśród bogatych zbiorów muzealnych, często unikatowych, znajdują się m.in. cenne astrolabia - przyrządy astronomiczne używane do XVIII w. - globusy i zegary słoneczne (Globus Jagielloński z ok. 1510 r. z zaznaczonym po raz pierwszy kontynentem Ameryki), lunety, mikroskopy, galeria prortretów profesorów i darczyńców, pamiątki po wielkich Polakach.
31
Dzięki zapisowi w testamencie Ignacego Paderewskiego udało się zebrać część środków z tantiemów z tytułu praw autorskich artysty i wybudowano Collegium Paderevianum.
Zlokalizowany jest tam instytut języków nowożytnych.
32
Uniwersytet Jagielloński, jako jedyna polska uczelnia jest członkiem wielu stowarzyszeń zrzeszających najbardziej prestiżowe uniwersytety świata, m.in. Grupy Coimbra, Europaeum czy Sieci Utrechckiej.
