Ciekawostki o Wicie Stwoszu

Nieznana jest dokładna data jego urodzin - najprawdopodobniej są to okolice roku 1447 lub 1448. Według dokumentów spisanych w XV i XVI wieku urodził się on w miejscu określanym jako Horb lub Horbn. Większość badaczy utożsamia to miejsce z Horb am Neckar koło Stuttgartu w Niemczech.

Co więcej, jego brat urodził się w Aarau w północnej Szwajcarii, co sugeruje, że rodzina mieszkała w tamtym regionie, a Wit Stwosz urodził się raczej w miejscowości Horben, położonej 30 km na południowy wschód od Aarau.

Tam też przed 1477 rokiem urodził się jego najstarszy syn Andeas.

Jedna z teorii głosiła nawet, że był on rodowitym krakowianinem, co miało wynikać z akt konsystorskich diecezji krakowskiej, gdzie był on określony jako "Vittus sculptor de Cracovia" - "Rzeźbiarz Wit z Krakowa".

Zanim w 1477 roku przybył do Krakowa, powstały jego pierwsze prace, m.in. figury Chrystusa i św. Jana Chrzciciela oraz ołtarz z Nordlingen. Nic nie wiadomo o jego edukacji artystycznej. Na podstawie cech jego stylu można przypuszczać, że swoje umiejętności rzeźbiarskie posiadł w Nadrenii, której stolicą artystyczną był wówczas Strasburg. W tym czasie w Strasburgu tworzył Mikołaj z Lejdy (rzeźbiarz niderlandzki), którego Stwosz uczniem nie był, ale jednym z artystów na których miał on ogromny wpływ. Znał on też twórczość Mistrza E.S (Mistrz 1466) - niezidentyfikowanego niemieckiego grawera, złotnika i grafika, Martina Schongauera - niemieckiego malarza i rytownika, przedstawiciela szkoły górnoreńskiej oraz Rogiera van der Weydena - malarza niderlandzkiego.

Miał wówczas około trzydziestu lat, więc na ówczesne standardy był człowiekiem dojrzałym, posiadającym doświadczenie. Nie wiadomo kto i dlaczego zatrudnił Stwosza do wykonania w Krakowie dzieła o takiej randze - powierzono mu wykonanie retabulum ołtarza głównego kościoła Mariackiego. Nie był on powszechnie znanym poprzez swoje dzieła artystą, ale do prac, które przewidziane były na wiele lat, trudno było krakowskim rajcom zatrudnić artystę o ugruntowanej renomie.

Dzieło, którego podjął się w Krakowie zostało przez potomnych okrzyknięte jego opus magnum. Pracę nad ołtarzem Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Kościele Mariackim rozpoczął w maju 1477 roku, a ukończył dzieło dwanaście lat później. Fundatorzy ołtarza zadowoleni byli z postępu prac do tego stopnia, że już w 1483 roku Rada Miejska w Krakowie zwolniła Stwosza z obowiązku płacenia podatków.

Zapisał się do cechu malarzy, snycerzy i szklarzy, gdzie kilkakrotnie pełnił funkcję starszego cechu - pierwszy raz w 1484 roku, następnie w latach 1489, 1491 i 1495.

Tutaj na świat przyszedł jego drugi syn, Stanisław. Po wykonaniu Ołtarza Mariackiego i kilku innych zleceń (m.in. nagrobków króla Kazimierza Jagiellończyka i biskupa Piotra z Bnina) Stwosz w 1496 roku przeprowadził się ponownie do Norymbergi, gdzie w tym samym roku zmarła jego żona. Po rocznej żałobie ożenił się ponownie, tym razem wybranką była kobieta zamożna, Krystyna Reindt. W Norymberdze nie powodziło mu się już tak dobrze, jak w Krakowie. Była większa konkurencja, istniały tu pracownie wybitnych rzeźbiarzy i malarzy, m..in. Adama Kraffta czy Albrechta Durera. Trudniej było mu zdobyć intratne zamówienie. Pracował m.in. dla Paulusa Volckammera, wykonując dla niego serię kamiennych reliefów oraz drewnianych figur, przeznaczonych dla kościoła św. Sebalda - tzw. epiafium Volckammera.

Wiadomo jednak, że była to niebagatelna kwota stanowiąca równowartość rocznego budżetu miasta, odpowiadająca wartości kilku kamienic. Po śmierci żony, artysta zainwestował dużą sumę pieniędzy w spekulacje tekstylne Hansa Starzedla, ulegając poręczeniu i namowie znanego kupca Jakoba Banera. Jednak Starzedl w ciągu kilku lat zbankrutował, a Stwosz nie mogąc odzyskać należnych mu pieniędzy przed sądem, w 1503 roku podrobił prawdopodobnie skradziony weksel, na którym sfałszował podpis i pieczęć Banera.

Przebywając w klasztorze, zawarł ugodę w sprawie weksla z jego wystawcą, jednak nie uchroniło go to od odpowiedzialności z oskarżenia publicznego za fałszerstwo. Po opuszczeniu klasztoru został zatrzymany przez straż miejską i osadzony w więzieniu. Tu z pomocą przyszedł mu jego zięć, który wyjednał mu wstawiennictwo biskupa Wurzburga, Wawrzyńca z Bibra i rycerza frankońskiego Betza von Romrodt, unikając w ten sposób kary śmierci lub oślepienia.

Nie podporządkował się jednak nakazowi i uciekł do Munnerstadt, co doprowadziło do nowego konfliktu z Radą Miejską. Złamanie wyroku sądowego znów spowodowało jego konflikt z prawem, który dopiero w 1507 roku zakończył się ułaskawieniem przez cesarza Maksymiliana. Mógł już wtedy swobodnie powrócić do Norymbergi. Przebaczono mu wszystkie przewiny i zaczął otrzymywać nowe zlecenia.

Powstały wtedy takie dzieła jak:

• Pozdrowienie Anielskie - wykonane na zlecenie kościoła św. Wawrzyńca w Norymberdze
• Projekt Ołtarza bamberskiego dla karmelickiego kościoła św. Salwatora w Norymberdze - miał to być tryptyk, ale niestety nie wiadomo jaki był ostateczny kształt rzeźby, bo nie zachowała się niestety w całości
• Figura św. Rocha dla kościoła SS. Annunziata we Florencji

Był także twórcą ołtarza w Kościele na Wzgórzu w Sighisoarze w Siedmiogrodzie.

Od 1505 roku tworzył w Krakowie, gdzie należał do cechu malarzy. Ożenił się z córką wybitnego malarza krakowskiego, Marcina Czarnego, a po śmierci jego syna, Mikołaja Czarnego, wykupił jego dom i pracownię. Przypisuje mu się wykonanie Tryptyku ufundowanego przez króla Jana Olbrachta dla katedry na Wawelu, Tryptyku św. Stanisława dla kościoła Mariackiego w Krakowie i Poliptyku z Domaradza koło Brzozowa. Niestety żadne z tych dzieł nie są poświadczone sygnaturą ani innymi dowodami.

Zostało to ustalone dopiero w 1824 roku przez Ambrożego Grabowskiego, historyka, księgarza, kolekcjonera, archeologa, autora przewodników po Krakowie. Udało mu sie dokonać identyfikacji autora ołtarza dzięki powiązaniu informacji pochodzących z dokumentów archiwalnych i publikacji, z napisem na nagrobku Kazimierza Jagiellończyka. Publikując te informacje, przedstawił Wita Stwosza jako krakowianina, nie wspominając o jego niemieckim pochodzeniu. Stan taki był utrzymywany przez innych badaczy aż do 1900 roku, kiedy został zrewidowany.