Ciekawostki o Peru

Powierzchnia kraju wynosi 1 285 216 km2. Jego powierzchnia wodna to 5000 km2.

Jako kraj andyjski, zajmuje drugą pozycje pod względem wielkości, po Argentynie. Jest też 19. największym krajem na świecie.

Najdalej na północ wysunięty kraniec kraju leży około 3,3 km na południe od równika.

Na północy sąsiaduje z Ekwadorem i Kolumbią, na wschodzie z Brazylią i Boliwią, na południu z Chile a na zachodzie z Oceanem Spokojnym.

Przez jego terytorium przebiega fragment Andów, które biegną równolegle do Oceanu Spokojnego.

Znajduje się w dolinach rzek Chillon, Rimac i Lurin, w pustynnej strefie środkowej części przybrzeżnej kraju, z widokiem na Pacyfik. Wraz z portem morskim Callao tworzy obszar metropolitalny Lima, z populacją ponad 9,5 mln. Miasto jest centrum politycznym, kulturalnym, finansowym i handlowym kraju. W międzynarodowej skali, Lima jest jedną z trzydziestu najbardziej zaludnionych aglomeracji miejskich w świecie. W mieście znajduje się jedna z najstarszych instytucji szkolnictwa wyższego w Nowym Świecie - Uniwersytet Narodowy San Marcos, założony 12 maja 1551 roku. Jest on pierwszym oficjalnie ustanowionym i najstarszym nieprzerwanie działającym uniwersytetem w obu Amerykach.

Według innej teorii, nazwa kraju może pochodzić od imienia lokalnego władcy Biru, który mieszkał w pobliżu Zatoki San Miguel w Panamie na początku XVI w. Hiszpańscy konkwistadorzy uznali, że jest to najbardziej wysunięta na południe część Nowego Świata. Kiedy Francisco Pizarro najechał tereny położone dalej na południe, nazwał je Biru lub Peru.
Natomiast ówczesny pisarz Inca Garcilaso de la Vega, syn inkaskiej księżniczki i konkwistadora pisał, że Biru to imię pospolitego Indianina, na którego natknęła się załoga hiszpańskiego statku, a na pytanie o nazwę kraju, ten podał własne imię. Jeszcze inna hipoteza zakłada, że nazwa kraju może pochodzić od słowa Pelu, które było dawną lokalną nazwą regionu.

Najwcześniejsze ślady obecności człowieka na terytorium tego kraju datuje się na około 12 500 p.n.e. w osadzie Huaca Prieta nad Oceanem Spokojnym. Kraj ten posiada jedną z najdłuższych historii cywilizacji, począwszy od cywilizacji Norte Chico, która rozkwitła w 3500 r. p.n.e., najstarszej cywilizacji w obu Amerykach i jednej z pięciu kolebek cywilizacji po Imperium Inków - największego państwa w Ameryce prekolumbijskiej. W okresie prekolumbijskim rozwijało się tam jeszcze kilka znaczących cywilizacji: kultura Chavin (1200-600 p.n.e.), Nazca - na południu kraju, Mochica - na północy, Chimu i Ajmara.

Konkwistę na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej rozpoczął Francisco Pizarro. W 1525 roku doszło do rozpadu imperium Inków, inkaskie wojska zostały rozbite, a Hiszpanie opanowali cały kraj. W 1535 roku Pizarro założył Limę, a rok później powstało wicekrólestwo Peru (Nowa Kastylia), które sprawowało władzę nad wszystkimi ziemiami zdobytymi w całej Ameryce Południowej.  Postępowała kolonizacja kraju, osadnictwo, rozwój miejscowego rzemiosła i handlu. W miejscowych kopalniach rozpoczęto eksploatację srebra.W XVII i XVIII w. Peru było najcenniejszą kolonią Hiszpanii.  Uciskani Indianie próbowali wyzwolić się spod panowania konkwistadorów organizując różne powstania, ale za każdym razem były one krwawo tłumione.

Antyhiszpańskie powstania wybuchały także w sąsiednich krajach pod dowództwem Argentyńczyka Jose de San Martin i Wenezuelczyka Simona Bolivara. I to właśnie Jose de San Martin w 1821 r. zdobył Limę i doprowadził do proklamowania niepodległego Peru. Pełnię niepodległości Peru uzyskało w 1824 roku po zwycięskiej bitwie pod Ayacucho, gdzie Hiszpanie zostali pokonani przez podkomendnego Simona Bolivara, generała Antonia de Sucre.

W 1845 roku zniesiono w Peru niewolnictwo, wprowadzono reformę finansów, rozbudowano kolej i stworzono powszechny system oświaty. W tym czasie kraj wstrząsany był licznymi zamachami stanów, po których zmieniali się prezydenci.

Toczyli wojnę z Peru i Chile, lecz w 1879 roku zmuszeni byli uznać niepodległość kraju. Na przestrzeni dziejów Peru toczyło też liczne wojny ze swoimi sąsiadami. Najistotniejszą z nich była tzw. "wojna o saletrę" (wojna o Pacyfik) pomiędzy Chile i połączonymi siłami Boliwii i Peru. Wojna zakończyła się zwycięstwem Chile, które zdobyło terytorium bogate w surowce mineralne i odcięło Boliwii dostęp do Pacyfiku. Peru straciło wówczas swoja prowincję Tarapaca, która obfitowała w saletrę. Ta przegrana spowodowała upadek gospodarczy Peru.

Na czele państwa stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat.

Przed podbojem hiszpańskim w XVI w. kraj zamieszkiwany był przez kilka tysiącleci przez Indian. Według historyków, populacja Indian zmniejszyła się z prawie 5-9 mln w latach 20. XVI w do około 600 tys. w 1620 roku, głównie z powodu chorób zakaźnych przywleczonych tam przez Europejczyków. Obecnie Indianie stanowią 45% społeczeństwa Peru, Metysi - 37%, biali mieszkańcy - 15%, 1,6% stanowią Afro-Peruwiańczycy, resztę natomiast Azjaci (Chińczycy i Japończycy).

Język hiszpański jest językiem ojczystym dla ponad 80% obywateli, a keczua dla 16,5%.

Jego populacja wynosi około 28 mln ludzi. Co czwarty obywatel kraju żyje w Limie. Kolejne miasta, w których mieszka ponad 200 tys. mieszkańców to: Arequipa, Trujillo, Chiclayo, Piura, Iquitos, Chimbote, Cuzco i Huancayo. Mężczyźni w Peru żyją średnio 62 lata, a kobiety 66 lat.

Katolicyzm wyznaje tam około 76% osób. Drugą grupę - 15,6% stanowią ewangelicy (głównie zielonoświątkowcy i adwentyści dnia siódmego).

Około 90% populacji kraju potrafi czytać i pisać. Peru posiada 16 uniwersytetów, z których najstarszy jest w Limie - Uniwersytet Świętego Marka, założony w 1551 roku, 5 politechnik i kilkanaście innych szkół wyższych oraz trzy akademie.

Jego przyroda jest bardzo zróżnicowana ze względu na obecność Andów, lasów deszczowych Amazonii i Oceanu Spokojnego. Posiada czwarty co do wielkości las tropikalny i dziewiąty co do wielkości obszar leśny, zajmujący około 54% powierzchni kraju. Wilgotne lasy równikowe (selva) porastają tereny do wysokości 500-700 m n.p.m. Rosną w nich cenne gatunki drzew: mahoniowce, palisandry, kauczukowce i puchowce. W lasach równikowych górskich  (500-1000 m n.p.m.) rosną charakterystyczne drzewa chinowe i drzewiaste paprocie. Do wysokości około 3000 m n.p.m. rosną tzw. lasy mgliste, z przewagą drzew iglastych.

Jest to roślina z rodziny bromeliowatych, występująca endemicznie w wyższych partiach (3200-4800 m n.p.m.) Andów peruwiańskich i boliwijskich. Jest największym przedstawicielem swojej rodziny. Może żyć ponad 100 lat, po zakwitnięciu obumiera. Jest to gatunek zagrożony wyginięciem. Puja jest byliną z gęstą rozetą liści osiągającą wysokość do 3-4 m, z której wyrasta kwiatostan osiągający do 8 m wysokości.  Występuje w formacji roślinnej określanej nazwą puna (wysokogórska formacja w suchym i chłodnym klimacie Andów). Można ją podziwiać na terenie Parku Narodowego Huascaran.

Występują tam rzadkie gatunki ssaków, jak puma, jaguar, niedźwiedź okularowy, czy endemiczna żółtoogoniasta małpa włochata. Znanym peruwiańskim zwierzęciem jest alpaka, która ostatnio jest bardzo popularna także w Polsce.

Jest to średniej wielkości ptak z rodziny bławatnikowatych. Samiec ma szkarłatne lub pomarańczowoczerwone upierzenie, z czarnym ogonem i skrzydłami z szerokimi białymi lotkami.

Naukowcy wciąż odkrywają nowe gatunki - w ciągu 30 lat dodano i skatalogowano 42 nowe gatunki ptaków w Peru. W styczniu 2010 roku naukowcy odkryli nową populację pięciu sówek z długimi włosami, które są bardzo rzadkie na wolności.

Znajduje się on w Peru, w Kordylierze Wschodniej, na pograniczu Andów Północnych i Amazonii. Chroni on krajobraz górskiego lasu mglistego i lasu równikowego. Jego powierzchnia wynosi 17 162,95 km2. Znajduje się w nim ponad 20 000 gatunków flory - na 1 ha przypada około 200 różnych gatunków drzew. Znajduje się tam 159 gatunków ssaków, 100 gatunków nietoperzy, 99 gatunków gadów, 140 gatunków płazów i 1000 gatunków ptaków, co stanowi około 1/10 światowej awifauny. Od 2008 roku park narodowy jest całkowicie włączony w obszar Important Bird Area o nazwie Manu. O nadaniu statusu zdecydowała obecność takich gatunków jak kusacz ciemnogłowy, kusacz czarny, kusacz kapturowy, kusacz Taczanowskiego, gęsiówka grzywiasta, ara niebieskogłowa, harpia gujańska, białostrzęp białobrewy, złotopiórka, kacyk żółtorzytny i in.

Wśród 300 gatunków gadów, około 100 jest endemicznych.

Należą do nich m.in. dwukolorowa żaba drzewna, rzekotka drzewna czy drzewołaz trójpaskowy. W marcu 2009 roku naukowcy odkryli tam żabę karłowatą.

Peru zajmuje drugie miejsce w świecie w wydobyciu rud miedzi (po Chile) i cynku (po Chinach). Wydobywa się tam też ołów, żelazo, bizmut, rtęć, molibden, antymon, srebro (w 2009 roku Peru zajęło 1. miejsce w świecie) i złoto.

Jednak spora część wydobycia tego kruszcu odbywa się "poza rządową administracją". Rejonem, w którym kwitnie ogromny, nieuregulowany przemysł wydobycia złota jest Madre de Dios w południowo-wschodnim Peru.. NASA opublikowało zdjęcia zrobione z pokładu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) 24 grudnia 2020, które przedstawiają mieniące się złotem rzeki biegnące przez amazoński las deszczowy w Peru. W rzeczywistości nie są to jednak "złote rzeki", a doły wykopane przy nielegalnym wydobyciu złota.

Doły wykopane przez nielegalnych górników układają się w rzeczny szlak, ponieważ ludzie ci podążają szlakami starych rzek, w których przez setki lat odkładały się cenne minerały. Są to setki basenów z których usunięto roślinność, wypełnionych wodą i otoczonych błotem - dzięki odbitemu światłu wyglądają jak rzeki płynnego złota.

Tylko w 2018 roku, w wyniku nielegalnego pozyskiwania złota, zniszczeniu uległo niemal 10 000 ha peruwiańskiej Amazonii. Kolejnym problemem jest zatruwanie środowiska rtęcią, gdyż górnicy, aby oddzielić złoto od innych minerałów, mieszają osady z gotowaną rtęcią. W rezultacie do rzek lub atmosfery trafia co roku do 55 ton rtęci.

Najważniejszym przykładem takiej architektury jest Machu Picchu - najlepiej zachowane miasto Inków. Zachwyca również płaskowyż Nazca, zawierający słynne Rysunki z Nazca - system linii, które oglądane z góry wyobrażają kształtem zwierzęta lub figury geometryczne. Geoglify te są dziełem kultury Nazca.

Z tego okresu pochodzie wiele kościołów i dzieł religijnych, jak Kościół Compania i fasada Uniwersytetu w Cuzco. Peruwiańska architektura stanowi połączenie stylów europejskich z oryginalnym stylem tubylczym.

Peruwiańska drużyna narodowa zakwalifikowała się do finałów Mistrzostw Świata w 2018 roku po ponad 30-letniej nieobecności na tych zawodach. Przez terytorium Peru przebiega też trasa Rajdu Dakar.

Literatura peruwiańska na początku przekazywana była ustnie i do naszych czasów przetrwała w opowieściach, jako ludowe legendy. Po opanowaniu kraju przez hiszpańskich najeźdźców i po wprowadzeniu pisma, od razu zaczęły powstawać kroniki i dzieła religijne.

Wyniósł on Indianina do rangi tematu artystycznego, co wywołało początkowo skandal, gdy wystawił swoje namalowane w Cuzco płótna po raz pierwszy w Limie w 1919 roku.
Jego obrazy wystawiane były w 1998 roku w galerii Klubu Garnizonowego w Krakowie.

Jej największym przedstawicielem jest Diego Quispe Tito, peruwiański malarz z ludu Keczua. Najbardziej znanymi jego dziełami są: cykl obrazów ukazujących życie Jana Chrzciciela w kościele św. Sebastiana w Cuzco oraz Zodiak w archikatedrze w Cuzco - 12 obrazów, na podstawie grafik twórców europejskich.

Krzew ten występuje wyłącznie w uprawie. Liście koki zawierają kokainę w ilości 0,25- 1,3% i wykorzystywane są przez południowoamerykańskich rdzennych mieszkańców jako używka. Sama roślina odgrywa ważną rolę w tradycyjnej kulturze andyjskiej, a jej uprawa stanowi podstawę egzystencji rdzennych rolników, zwłaszcza w górach. Roślina wykorzystywana jest do produkcji Coca-Coli, przy czym o ile w początkach jej produkcji (po 1886 roku) zawierał kokainę, to w późniejszych latach (po około 1900 roku) stosowany był dekokainizowany wyciąg z koki. Krasnodrzew wykorzystywany jest także do produkcji narkotyku. Liśćmi krasnodrzewu odżywiają się larwy motyla Eloria noyesi, dlatego rząd Kolumbii zaproponował plan walki z uprawami tego krzewu za pomocą tego gatunku.

Wyżej położona linia kolejowa znajduje się w Tybecie.
W założeniu kolej miała umożliwić transport surowców mineralnych z górskich rejonów Peru do portu w Limie. Rzecznikiem projektu został Manuel Pardo - przyjaciel Malinowskiego z czasów jego emigracji we Francji i przyszły prezydent Peru. Kontrakt zakładał budowę linii kolejowej o długości 219 km z Limy do La Oroya. Pierwszy etap zakończono w 1893 roku. Na początku XX w. przedłużono linię do centrum przemysłu wydobywczego w Cerro de Pasco, a później do Huancayo w dolinie Jauja. Wszystkie trzy odcinki mają długość 332 km.

Kuchnia peruwiańska wykazuje duże zróżnicowanie terytorialne. Regiony nadmorskie oraz Lima słyną z dań z owoców morza - do najsłynniejszych z nich należy seviche.
Peru, uznawane za ojczyznę ziemniaka, posiada 10 tys. odmian ziemniaków, które wykorzystywane są w peruwiańskiej kuchni, oprócz nich wykorzystuje się też inne rośliny bulwiaste, jak: oca, olluco, camote, arracacha. Ważną rolę pełni też kukurydza, podobnie jak ziemniaki dostępna w wielu rodzajach.
W Peru tradycyjnie spożywane jest mięso lam. Za przysmak okolic Cuzco  uważane są świnki morskie.
Najważniejszą przyprawą tam stosowaną są papryczki chili.

Zarówno ten grób, jak i analiza innych miejsc pochówku myśliwych sugerują, że w starożytnej Ameryce Południowej kobiety polowały na zwierzynę razem z mężczyznami. W wykopaliskach na terenie znanym jako Wilamaya Patjxa naukowcy znaleźli sześć ludzkich grobów, a wśród nich jeden zawierający bardzo dużą ilość artefaktów, w tym zestaw narzędzi myśliwskich (groty, włócznie, kamienne ostrza). Dokładna analiza wykazała, że grób należał do kobiety 17-19 letniej, a po ilości znalezionych przy niej akcesoriów stwierdzono, ze pełniła jakąś doniosłą funkcję w społeczności i odnosiła duże sukcesy w polowaniu. Szczegółowe badania sporej ilości starożytnych grobów wskazały, że na 26 osób pochowanych wraz z łowieckimi narzędziami 11 wśród nich było kobietami, 15 grobów zaś należało do mężczyzn. Dalsze analizy statystyczne potwierdziły czynny udział kobiet, wykazując, że stanowiły one od 30 do 50% myśliwych w tych populacjach. Okazuje się, że wpajany nam pogląd, iż role płciowe, które dziś przyjmujemy za oczywiste w społeczeństwie, lub które wielu uważa za oczywiste, mogą nie być tak naturalne, jak się niektórym wydaje.

Świnki hodowane są w Andach od ponad 5 tys. lat. Ich mięso jest chude i ubogie w cholesterol, w smaku zaś przypomina królika bądź kurczaka. Danie podawane może być w różnej formie: smażone, grillowane, duszone.  O długich tradycjach serwowania tego dania może świadczyć chociażby obraz "Ostatnia Wieczerza" z katedry w Cuzco, gdzie na stole przed Jezusem i apostołami leży świnka morska. Ku czci tego zwierzątka organizowany jest też barwny festiwal w miasteczku Huacho. Przebrane w różne stroje świnki morskie występują tam w roli modeli. Finałem tego festiwalu jest wielka uczta przygotowana z modeli. Peruwiańczycy rocznie zjadają około 65 mln tych zwierząt.

W 2020 roku żyło ich tam 750 osób i aż 80% z nich zakażonych było wirusem COVID-19. Odległość wioski od stolicy regionu Pucallpa, gdzie znajduje się pomoc medyczna, wynosi 8 godzin łodzią po Ukajali. Caimito jest jedną z wielu osad plemienia Shipibo rozrzuconego po całej Amazonii. Liczbę Shipibo określa się na 20 do 35 tys. osób. Ich szamani wytwarzają słynny psychodeliczny napój - ayahuaskę, ale leczenie wywarem z magicznych ziół nie przynosi rezultatu w starciu z koronawirusem - miejscowa lecznica, z której uciekł lekarz po pojawieniu się pierwszych oznak obecności wirusa, nie dysponuje nawet paracetamolem. Choć ludzie ci żyją w izolacji od wielkich aglomeracji, to jednak wirus przedostał się do dżungli wraz z powracającymi z miasta ludźmi, którzy utracili pracę w lockdownie i nie mając z czego żyć, powrócili do swoich wiosek.