Ciekawostki o kakao

Kakaowiec właściwy jest gatunkiem rośliny z rodziny ślazowatych (Malvaceae), pochodzącej z wilgotnych lasów tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej.
Jest on szeroko rozpowszechniony w uprawie, a największe obecnie powierzchnie upraw kakaowca znajdują się w Afryce.

Jego kora jest cienka, barwy cynamonowo-brązowej. Drzewo kakaowca ma silnie rozwinięty system korzeniowy. Liście ułożone naprzemianlegle o długości 20-30 cm są skórzaste i przyrastają przez cały rok. Kwiaty kakaowca maja kolor różowy lub czerwony, osadzone są na krótkich szypułkach wyrastających w pęczkach bezpośrednio z pnia i konarów - takie zjawisko nosi nazwę kauliflorii.

Owoc ma wymiary 250 x 100 mm, jest bruzdkowany lub gładki, przypomina przerośnięty ogórek.
Okryty jest grubą łupiną, pod którą znajduje się od 20 do 60 płaskich lub kulistych nasion (ziaren kakaowca) pokrytych białym śluzem. 
Nasiona umieszczone są w czerwonanwym, przyjemnie pachnącym miąższu o słodkim smaku.

Drzewo kakaowe najlepiej rośnie pod osłoną wysokich drzew, gdyż nie znosi silnych wiatrów, ani ostrego słońca.
Drzewa rosną w odległości 2-6 m.

Drzewo owocuje przez około 20 lat.
Owoce ukazują się po 4-6 miesiącach od zakwitnięcia.
Niedojrzałe owoce mają różne kolory, ale najczęściej są zielone, czerwone lub fioletowe, a wraz z dojrzewaniem ich kolor zmienia się na żółty lub pomarańczowy, szczególnie w bruzdach.
Owoce zbierane są ręcznie przy pomocy zakrzywionego noża umieszczonego na długim trzonku - jedna osoba może dziennie zebrać około 650 owoców.
Występują dwa okresy zbiorów: główny, który trwa od września do marca i obejmuje 80% zbiorów, oraz drugorzędny trwający od kwietnia do września, obejmujący 20%.

Wilgotne, otoczone miąższem nasiona usypuje się w pryzmy, umieszcza w koszach bądź skrzyniach, nakrywa się liśćmi, pod którymi miąższ ulega fermentacji.
Po około 5-7 dniach owocowa pulpa odcieka, a nasiona nabierają charakterystycznego aromatu i koloru.
Po wysuszeniu nasion, zawartość wody w nich spada do 6%.
Suche ziarna są produktem eksportowym krajów uprawiających kakao, dalsza obróbka nasion odbywa się głównie w krajach rozwiniętych.
Pierwszym etapem obróbki nasion jest ich prażenie i pozbywanie się łupiny.
Pozostała część, głównie zarodki, jest mielona na masę kakaową, zwana też okruchami kakaowymi.
Ubocznym produktem obróbki nasion są łupiny kakaowe, które dodawane są do pasz dla zwierząt oraz wykorzystywane jako nawóz lub ściółka.

Z masy kakaowej uzyskuje się masło kakaowe zawierające około 55% tłuszczu oraz proszek kakaowy zawierający około 25% tłuszczu.
Masło kakaowe nazywane też tłuszczem kakaowym lub olejem kakaowym jadalnym jest stałym tłuszczem roślinnym, otrzymywanym z nasion kakaowca przez wytłaczanie na ciepło.
Pozostałością tego procesu jest tzw. kuch kakaowy wykorzystywany do produkcji proszku kakaowego.

Proszek kakaowy zawiera najwyżej 20% tłuszczu, a także około 20% białka i 40% węglowodanów.
Zawiera też dwa alkaloidy o działaniu pobudzającym: teobrominę i kofeinę.
Ma barwę ciemnobrązową i gorzki smak.
Stanowi podstawowy składnik napojów kakaowych, stosowany jest także jako dodatek do ciast.
Z rozdrobnionej masy kakaowej (okruchów kakaowych) i cukru otrzymuje się czekoladę do picia.
Masa kakaowa z dodatkiem masła kakaowego, cukru i mleka w proszku stanowi czekoladę.

Po raz pierwszy zastosował je francuski aptekarz Antoine Baume w 1750 roku.
W recepturze aptecznej stosowane jest do wytwarzania stałych (czopki doodbytnicze, globulki dopochwowe, pręciki docewkowe i dopochwowe) oraz półstałych (maści, kremy, mleczka) postaci leków.
Masło kakaowe jest jednym z bardziej stabilnych tłuszczów, zawiera naturalne przeciwutleniacze zapobiegające jełczeniu, umożliwiające przechowywanie go bez dodatku konserwantów nawet przez okres pięciu lat.
Należy chronić je przed światłem i przechowywać w postaci nierozdrobnionej, w niskiej temperaturze.
Temperatura topnienia tłuszczu kakaowego wynosi 30–35 °C.

W przemyśle spożywczym wykorzystywane jest przy produkcji słodyczy, a przede wszystkim jest jednym z podstawowych składników czekolady.
Samo masło kakaowe ma jedynie delikatny czekoladowy smak i zapach - stanowi jedyny pochodzący od kakaowca składnik czekolad białych, niezawierających kakao.
Dzięki temperaturze topnienia masła kakaowego, która jest nieznacznie wyższa od temperatury ciała, czekolada może rozpływać się w ustach.
W przemyśle kosmetycznym masło kakaowe wchodzi w skład różnego rodzaju kosmetyków (kremy, mydła), jako że posiada bardzo dobre właściwości nawilżające i natłuszczające.

W Ameryce Środkowej znaleziska archeologiczne świadczą o wykorzystywaniu kakao od 3900 lat BP, a na terenach południowo-zachodniej części współczesnych Stanów Zjednoczonych od 1000 lat BP.
Kakaowiec pochodzi z amazońskiego lasu deszczowego.
Z terenów tych został wprowadzony do Ameryki Środkowej przez Olmeków (Meksyk).
Wykorzystywany był przez kultury przedhiszpańskie wzdłuż Jukatanu w ceremoniach religijnych.
Ziarno kakaowca było powszechną walutą w całej Mezoameryce przed podbojem hiszpańskim.

Hiszpański żołnierz, który uczestniczył w podboju Meksyku przez Hernana Cortesa opowiadał, że Montezuma II, władca Azteków do posiłków nie spożywał innego napoju niż czekolada, którą podawano mu w złotym kielichu. Doprawiona była wanilią lub innymi przyprawami i ubita na piankę, która rozpuszczała się w ustach. Ponoć spożywał 60 porcji dziennie takiego napoju.

Hiszpanie sprowadzili również drzewo kakaowe do Indii Zachodnich i na Filipiny.
 Do współczesnej Ghany kakao zostało sprowadzone prze Ghanyjczyka, Tetteh Quarshie.
Zapotrzebowanie na ziarno kakaowca znacznie wzrosło po odkryciu procesu technologicznego wyrabiania czekolady, co miało miejsce w 1876 roku w Szwajcarii.

"Forastero" jest najszerzej stosowana i obejmuje 80-90% światowej produkcji kakao.
Ziarna "Criollo" są rzadsze i uważane za przysmak.
"Criollo" jest produkowane przez niewiele krajów, gdyż ziarna maja mniejszą odporność na choroby atakujące kakao - jednym z największych producentów tej odmiany jest Wenezuela.
"Trinitario" (z Trinidadu) jest krzyżówką odmian "Criollo" i "Forastero", uważa się, że jest znacznie wyższej jakości niż "Forastero" i osiąga wyższe plony.

Pierwsze zarzuty, że niewolnictwo dzieci jest wykorzystywane do produkcji kakao pojawiły się w 1998 roku.
W 2017 roku około 2,1 mln dzieci w Ghanie i Wybrzeżu Kości Słoniowej zajmowało się zbiorem kakao, przenoszeniem ciężkich ładunków, wyrębem lasów i narażeniem na działanie pestycydów.
W 2018 roku ogłoszono 3-letni program pilotażowy przeprowadzony przez Nestle z 26 tys. rolników zlokalizowanych głównie na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w wyniku którego zaobserwowano 51% spadek liczby dzieci wykonujących niebezpieczne prace przy uprawie kakao.

Kolejne miejsca zajęły Ghana i Indonezja.

Zawiera m.in. sód, wapń, potas, ryboflawinę, niacynę, magnez, polifenole, żelazo, a także szereg witamin, m.in. witaminę A, B i E.
Poprawia pamięć, normuje ciśnienie krwi, a stosowane regularnie pomaga w prewencji nowotworów, szczególnie w przypadku raka jelita grubego.
Spowalnia też procesy starzenia chroniąc organizm przed wpływem nań negatywnych czynników otoczenia, jak zanieczyszczenie powietrza spowodowane dymem papierosowym.
Wykazuje działanie hipoglikemiczne, a dzięki zawartemu w nim tryptofanowi pobudza produkcję endorfin działając jak afrodyzjak.