Ciekawostki o Hagii Sophii

W latach 1204-1261, w okresie Cesarstwa Łacińskiego, przejściowo stała się katedrą rzymskokatolicką.

W latach 1934-2020 świątynia pełniła rolę muzeum, a po decyzji unieważniającej dekret z 1934 roku i decyzji prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana została ponownie zamieniona w meczet.

Pierwszym kościołem w miejscu obecnej świątyni Hagia Sophia był kościół znany jako Magna Ecclesia - Wielki Kościół (ze względu na jego wielkość w porównaniu do rozmiarów współczesnych kościołów w mieście). Konsekrowano go w 360 roku, za panowania cesarza Konstancjusza II. Zbudowano go obok Wielkiego Pałacu, głównej rezydencji cesarskiej.

Kościół ten miał drewniany strop, kolumny i wejście skierowane na zachód. W 404 roku kościół spłonął, odbudowano go w 415 roku, po czym uległ ponownemu zniszczeniu w 532 roku.

Wtedy też cesarz Justynian polecił dwóm greckim specjalistom, architektowi Izydorowi z Miletu i  inżynierowi i matematykowi Antemiusowi z Tralles zaprojektowanie i rozpoczęcie budowy kościoła. Sam cesarz ponoć brał czynny udział w planowaniu kościoła.

Celem Justyniana była odbudowa Imperium Romanum, cesarstwa rzymskiego z jego potęgą terytorialna i polityczną. W ciągu czterdziestu lat panowania doprowadził Bizancjum do potęgi, a jego panowanie uważa się za jeden z najważniejszych okresów w historii imperium.

Justynian wpłynął na rozwój prawa, ustanawiając podział na prawo cywilne i karne, on też zbudował jeden z najznakomitszych obiektów architektury, jakim jest Hagia Sophia.

Jeden z wysłanników kijowskiego księcia Włodzimierza I Wielkiego, po wizycie w kościele Mądrości Bożej, Hagia Sophia powiedział: "I nie widzieliśmy, czy jesteśmy na ziemi czy w niebie..."

Typ bazylikowy charakterystyczny jest dla architektury chrześcijańskiej kręgu łacińskiego, a typ centralny dla kręgu greckiego chrześcijaństwa.

Centralną część kościoła stanowi przestrzeń na planie kwadratu, znajdująca się w nawie głównej i wyznaczona przez cztery potężne filary. W kwadrat wpisane jest koło będące podstawą kopuły rozpiętej nad główna przestrzenią świątyni.

Kopułę podtrzymują cztery pendentywy (rodzaj sklepienia o kształcie trójkąta sferycznego) - jest to rozwiązanie typowe dla architektury bizantyjskiej. Dzięki nim masywna kopuła o średnicy 31 metrów i wysokości od posadzki do najwyższego punktu - 55,6 metra - optycznie traci swój ciężar, staje się lekka.

Od wschodu i zachodu poniżej kopuły, do ścian nawy przylegają dwie półkopuły, wspierające kopułę centralna i przykrywające pozostała przestrzeń. Dodatkowo filary podtrzymujące kolumnę wzmocniono masywnymi przyporami.

Partie nawy głównej przykryte półkopułami zawierają cztery nisze półkoliste. Nawy boczne przykryte są sklepieniem krzyżowym, a ponad nimi znajduje się galeria zwana emporą. W górnej galerii, miejscu tradycyjnie zarezerwowanym dla cesarzowej i jej dworu, zachowało się kilka mozaik.

Nawy boczne są zacienione, w przeciwieństwie do nawy głównej, która jest monumentalna i oświetlona.

Do wystroju świątyni użyto porfirów i marmurów, które wykorzystano jako okładzinę ścian i filarów. Do wykonania kolumn zastosowano w większości zielony marmur. Wiele elementów zdobionych było złotem, srebrem, kością słoniową i błyszczącymi kamieniami.

Wnętrze kopuły pokrywała złota mozaika, a w pendentywach umieszczono wielkie postacie cherubinów.

Została odbudowana i podwyższona, a w jej wnętrzu umieszczono krzyż, który później zastąpił wizerunek Chrystusa. Kolejne trzęsienie ziemi w 989 roku również doprowadziło do zburzenia kopuły świątyni, odbudowano ją w 991 roku.

Kościół też wielokrotnie płonął, ale za każdym razem szybko go ratowano.

W 1453 roku Turcy osmańscy zdobyli Konstantynopol, a sułtan Mehmed II udał się do Hagii Sophii na pierwszą piątkową modlitwę po zdobyciu miasta. Przystąpiono do przekształcenia świątyni w meczet.

Część mozaik i fresków usunięto, a resztę zamalowano. Z okresu osmańskiego pochodzi osiem drewnianych medalionów, zawieszonych u podstawy kolumny. Umieszczono na nich osiem imion: Allaha, Mahometa, czterech pierwszych kalifów: Abu Bakra, Umara, Uthmana i Alego oraz dwóch wnuków Mahometa: Hasana i Husajna.

W XVI wieku przywieziono z Miletu dwa olbrzymie naczynia marmurowe, w których prawdopodobnie przechowywano oliwę do lamp.