Ciekawostki o willi Tugendhatów

Znajduje się niedaleko centrum Brna, największego miasta Moraw i drugiego pod względem liczby ludności, po Pradze, miasta Czech. Brno jest ważnym ośrodkiem kulturalnym, w którym znajdują się teatry, filharmonia, odbywają się międzynarodowe festiwale muzyczne, naukowym, z sześcioma uczelniami wyższymi (w tym Uniwersytet Masaryka i Uniwersytet Techniczny), i turystycznym.

Mimo, iż Brno nie jest stolicą kraju, znajdują się tam siedziby centralnych, najważniejszych instytucji wymiaru sprawiedliwości, jak sąd konstytucyjny, Sąd Najwyższy i ombudsman Republiki Czeskiej (niezależny urzędnik powiązany z parlamentem, do którego można odwoływać się w kwestiach prawnych).

Zaprojektowany został przez Ludwiga Miesa van der Rohe (powszechnie znanego jako Mies), niemieckiego architekta modernistycznego działającego również w Stanach Zjednoczonych, czołowego przedstawiciela stylu międzynarodowego (prąd architektury modernistycznej). Mies znany jest także z aforyzmów: "mniej znaczy więcej", a także "Bóg jest ukryty w szczegółach".

Drugim architektem specjalizującym się w wystroju wnętrz była długoletnia współpracownica Miesa, niemiecka projektantka, Lilly Reich.

 Tugendhatowie byli niemiecko-żydowską rodziną przemysłowców włókienniczych i naftowych. Ziemię pod budowę rodzinnej willi małżonkowie otrzymali od ojca Grety, producenta tekstyliów, Alfreda Löw-Beera, który również sfinansował budowę domu. Tugendhatowie mieszkali w willi tylko osiem lat. Dzięki dobrym kontaktom w Niemczech, Fritz posiadał informacje o sytuacji politycznej, jaka powstała po dojściu do władzy Adolfa Hitlera. Zdecydował się opuścić Czechosłowację jeszcze przed wybuchem II wojny światowej.

Tugendhatowie wraz z dwoma synami udali się do Szwajcarii, gdzie nie czuli się bezpiecznie, a ponieważ Stany Zjednoczone nie przyjmowały już uchodźców, w styczniu 1941 roku rodzina wyjechała do Wenezueli. Tam w Caracas założyli fabrykę włókienniczą, która niestety nie prosperowała zbyt dobrze. Po wojnie rodzina chciała wrócić do Europy, dlatego w 1950 roku przeniosła się do Szwajcarii, gdzie osiem lat później Fritz zmarł w St. Gallen na raka.

Fritz i Greta Tugendhatowie byli rodzicami niemieckiego filozofa Ernsta Tugendhata i historyczki sztuki Danieli Hammer-Tugendhat, uważanej za pionierkę feministycznej historii sztuki.

Został zbudowany w tym samym czasie co pawilon barceloński Miesa ("Pawilon Niemiecki") - pawilon wystawowy Rzeszy Niemieckiej na Wystawie Światowej w Barcelonie w 1929 roku, zaprojektowany także przez Miesa.

Willa Tugendhatów znajduje się na zboczu Černá pole, w północno-wschodniej części Brna, na rozległej działce o powierzchni 0,73 ha.  Architekt wykorzystał topografię terenu i zaprojektował trzykondygnacyjny budynek o stalowej konstrukcji szkieletowej, do którego od strony ulicy wchodzi się na najwyższą kondygnację, a od strony ogrodu, gdzie budynek wkomponowano w zbocze, widoczne są dwa niższe poziomy.

Od strony ulicy dom prezentuje się jako nieduży, mało efektowny, parterowy pawilon, natomiast od strony ogrodu widoczne są duże przeszklone ściany, które dominują na fasadzie. Dzięki nim wnętrze jest doskonale oświetlone, a mieszkańcy mają zapewniony piękny widok na ogród i otoczenie. Te przeszklenia, wykonane z wysokiej jakości szkła, są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów willi.

Wnętrze tak zostało zaaranżowane, aby osiągnąć dużo wolnej przestrzeni jak najlepiej doświetlonej. Willa pozbawiona jest wszelkich ornamentów, ale wnętrze jest ciepłe i przyjazne dzięki wykorzystaniu naturalnych materiałów wzorzystych, jak aragonit i trawertyn oraz drewno mahoniowe - wszystkie zastosowane materiały są najwyższej jakości.

Przestrzenie są otwarte, dobrze oświetlone, z wysokimi sufitami. Wiele pomieszczeń jest przemyślnie podzielonych, aby zapewnić intymność i jednocześnie zachować przepływ światła.

Obok schodów znajduje się również szeroka rampa, która umożliwia łatwy dostęp do budynku dla osób z niepełnosprawnościami.

Jest on dostępny jedynie z głównej sypialni. Taras oferuje panoramiczny widok na okolicę i stanowi miejsce relaksu oraz integracji z otoczeniem.

"Fałszywy onyks" nie jest ani marmurem, ani onyksem. Termin taki stosuje się do niektórych wapieni, odwołując się do ich wyglądu. Utrwalił się on jednak wśród przetwórców i w architekturze.

Zastosowany w willi onyksowy marmur pochodzi z Maroka. Jego kolor waha się od mleczno-białego żyłkowanego do pomarańczowego i pomarańczowo-czerwonego. Kamień jest półprzezroczysty i mieni się pod wpływem promieni słonecznych - podobno ten niespodziewany efekt zachwycił Miesa van der Rohe.

Całkowity koszt budowy willi wyniósł 5 milionów koron. Jego wyposażenie techniczne było na najwyższym poziomie rozwoju w tamtym okresie. Można je było porównać jedynie z wyposażeniem technicznym willi Otto Petschek w Pradze, która również została oddana do użytku w 1930 roku i kosztowała 300 milionów koron.

Otto Petschek był niemieckojęzycznym bankierem i magnatem przemysłowym. Na terenie jego posiadłości znajduje się ogród botaniczny z wieloma egzotycznymi roślinami, w tym specjalnie wyhodowaną dla klienta nową odmianą astra górskiego Aster amellus "Dr. Otto Petschek". Obecnie willa ta służy jako rezydencja ambasadorów USA w Czechach, a także jako rezydencja prezydentów USA podczas wizyt państwowych. Byli tam m.in. George HW Bush, George W. Bush i Barack Obama.

W 1942 roku zarejestrowano ją jako własność Rzeszy Niemieckiej. Używana była przez dyrektora oddziału Klöckner-Werke Waltera Messerschmidta, a wraz z instalacją masywnych ścian działowych służyła jako biuro projektowe Flugmotorenwerke Ostmark. Messerschmitt miał w willi własne mieszkanie.

Po wyzwoleniu w 1945 roku willa była użytkowana przez Armię Czerwoną, która w kwietniu tego roku wyzwoliła Brno. Zakwaterowana w willi jednostka radziecka poważnie uszkodziła podłogę z białego linoleum. Mówiono też, że Rosjanie zrobili w willi stajnię, ale jest to mało prawdopodobne, gdyż drzwi wejściowe od strony ogrodu są zbyt małe. Jednak wyposażenie willi posłużyło żołnierzom za opał.

Po wojnie władze czeskie zamieniły opuszczoną willę na oddział ortopedyczny sąsiadującego z nią szpitala dziecięcego. Salon willi stał się salą gimnastyczną, a wzdłuż jego ścian zamontowano sprzęt gimnastyczny. Przez jakiś czas willa pełniła też rolę rządowego ośrodka wypoczynkowego.

Starania środowisk kulturalnych ziściły się częściowo dopiero w latach 80. XX wieku, kiedy budynek został oddany do użytku jako przestrzeń reprezentacyjna. Zmiana przeznaczenia willi nastąpiła dopiero w 1994 roku.

W 1992 roku odbyło się tam spotkanie na szczycie, na którym podpisano traktat o podziale Czechosłowacji na dwa niezależne państwa. Podczas rozmowy w cztery oczy, która odbyła się w ogrodzie willi Tugendhatów, Václav Klaus i Vladimír Mečiar  podjęli decyzję o utworzeniu Czech i Słowacji.

W 2001 roku została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako zabytek architektury nowoczesnej.

W 2007 roku spadkobiercy Tugendhatów wystąpili o zwrot willi, powołując się na ustawę o zwrocie dzieł sztuki skonfiskowanych podczas Zagłady. Powodem tej decyzji była opieszałość władz miasta w renowacji budynku, a także fakt, że zaginęły całe elementy wnętrza willi - fragmenty oryginalnej boazerii znaleziono na Uniwersytecie Masaryka, gdzie w czasie II wojny światowej gestapo miało swoją kwaterę główną.

Renowację willi ukończono w 2012 roku i od tego czasu ponownie jest udostępniona zwiedzającym. Aby uczcić ten fakt, Królewski Instytut Architektów Brytyjskich zorganizował w Londynie wystawę „Villa Tugendhat in Context", przedstawiającą wizualną historię i zapis ostatniej renowacji na podstawie świadectw trzech pokoleń fotografów.

Służyła ona jako dom złoczyńcy, Vladisa Gutasa.