Państwa
Ciekawostki o Ugandzie
Jedno z najwyżej położonych afrykańskich państw
Uganda jest śródlądowym państwem afrykańskim leżącym nad największym jeziorem Afryki, a także w dorzeczu Nilu. Jest krajem ludzi młodych - ponad dwie trzecie mieszkańców nie ukończyło dwudziestego piątego roku życia. Liczy ponad 42 mln obywateli, z czego 8,5 mln mieszka w stolicy i największym mieście Ugandy - Kampali. Jest to jedno z najbiedniejszych państw świata.
1
Uganda jest niewielkim śródlądowym krajem leżącym we wschodniej części Afryki, nad Jeziorem Wiktorii. Brzegi Jeziora Wiktorii stanowią południowo-wschodnią granicę kraju.
2
Uganda graniczy z pięcioma krajami.
- Kenią - na wschodzie
- Sudanem Południowym - na północy
- Demokratyczną Republiką Konga - na zachodzie
- Rwandą - na południowym zachodzie
- Tanzanią - na południu
Południowa część kraju obejmuje znaczną część Jeziora Wiktorii, które Uganda dzieli z Kenią i Tanzanią.
3
Uganda leży w Regionie Wielkich Jezior Afrykańskich. Jest to skupisko jezior w Afryce Wschodniej, które wypełniają tektoniczne zgłębienia Wielkich Rowów Afrykańskich (zespół południkowo rozciągniętych rowów tektonicznych - ryftów).
Zwyczajowo do Wielkich Jezior Afrykańskich zalicza się: Jezioro Wiktorii, Jezioro Alberta, Jezioro Edwarda, Tanganika i Kiwu. Niektórzy za Wielkie Jeziora Afrykańskie uznają tylko te, które leżą w dorzeczu Nilu (trzy pierwsze).
4
Powierzchnia Ugandy wynosi 236 036 km2. Jest krajem śródlądowym, nie posiada dostępu do morza, a jego wschodnie granice leżą około 1000 km od Oceanu Indyjskiego.
5
Uganda jest jednym z najwyżej położonych państw Afryki. Zdecydowana większość kraju leży w północno-zachodniej części prekambryjskiej Wyżyny Wschodnioafrykańskiej. W zasadzie cały kraj jest wyżynny, ze średnią wysokością 1500 m n.p.m. Obszar wyżynny stopniowo obniża się ku południu w kierunku kotliny Jeziora Wiktorii.
W zachodniej części Ugandy Wyżyna Wschodnioafrykańska gwałtownie się urywa i przechodzi w tektoniczny Rów Środkowoafrykański.
6
Na granicy Ugandy i Demokratycznej Republiki Konga rozciąga się pasmo górskie Ruwenzori. Najwyższym szczytem tych gór i całej Ugandy jest Góra Stanleya o wysokości 5110 m n.p.m. (najniższym punktem jest Nil Biały - 614 m n.p.m.)
Ruwenzori, obok Kilimandżaro i góry Kenia jest jednym z trzech obszarów w Afryce, gdzie występują współcześnie lodowce.
Drugim co do wielkości obszarem górskim w Ugandzie jest masyw wulkaniczny z wysokim na 4127 m n.p.m. wygasłym wulkanem - Elgon.
7
Uganda pozbawiona jest dostępu do morza, ale posiada wiele dużych jezior. Oprócz Jeziora Wiktorii, jednego z największych jezior świata, są to jeziora:
- Kioga - o powierzchni 1 216 km2 i głębokości zaledwie trzy metry
- Alberta - o powierzchni 5 600 km2 i głębokości maksymalnej 58 m, lustro wody leży na wysokości 619 m n.p.m.
- Edwarda - o powierzchni 2 150 km2
- Jerzego - o powierzchni 470 km2
8
Jezioro Wiktorii pod względem powierzchni (68,8 tys. km2) jest największym jeziorem Afryki i największym tropikalnym jeziorem świata. Jest także drugim słodkowodnym jeziorem świata oraz trzecim, wziąwszy pod uwagę wszystkie jeziora świata, łącznie ze słonymi. Pod względem objętości zajmuje ósme miejsce w świecie.
Jezioro Wiktorii zaliczane jest do tzw. Wielkich Jezior Afrykańskich, jego wody podzielone są między Kenię, Ugandę i Tanzanię. Leży w dorzeczu Nilu, wpada do niego m.in. rzeka Kagera (400 km długości), która uważana jest za źródłową dla Nilu.
9
Z Jeziora Wiktorii wypływa Nil Wiktorii, zwany też Nilem Białym, jedno z dwóch głównych ramion Nilu. Nil Biały wraz z Nilem Błękitnym (najdłuższy i najbardziej zasobny w wodę dopływ Nilu) łączy się w okolicach Chartumu.
Pierwszym Europejczykiem, który w 1858 roku zobaczył jezioro był John Speke. Na cześć królowej Wiktorii nazwał go Jeziorem Wiktorii.
10
Nil Wiktorii płynąc na północ rozlewa się, tworząc otoczone bagnami Jezioro Kioga. Wypływając z jeziora, po drodze, tworzy dwa wodospady: Karuma Falls i Murchison Falls (wodospad o wysokości 120 m).
11
Uganda posiada gęstą sieć rzek na południu, gdzie wszystkie rzeki są stałe. Na północy kraju rzek jest znacznie mniej, niektóre z nich są okresowe, zwłaszcza w północno wschodnim rejonie.
12
Gleby w Ugandzie przeważnie są ferralitowe, jedynie w dolinach rzek występują gleby glejowe, zwane glejsolami. Gleby ferralitowe sa charakterystyczne dla strefy klimatu tropikalnego równikowego i podrównikowego, a taki klimat występuje w Ugandzie. Występują one w odmianie czerwonej, czerwonożółtej i żółtej. Czerwona barwa gleby jest charakterystyczna dla Ugandy.
13
Tropikalny klimat Ugandy charakteryzuje się dwiema porami suchymi (od grudnia do lutego i od czerwca do sierpnia). Północny wschód kraju jest półpustynny.
14
Uganda jest państwem, przez które przebiega równik. Należy do siedmiu afrykańskich państw leżących na równiku: Wyspy św. Tomasza i Książęca, Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Uganda, Kenia i Somalia.
Większość terytorium Ugandy leży na północ od równika.
15
Przeważającą formacja roślinną w Ugandzie są sawanny. Na południu jest to wilgotna, wysokotrawiasta sawanna z dużą ilością drzew. Im dalej na północ, zwłaszcza na północnym wschodzie, sawanna staje się coraz bardziej sucha, uboga, z niskimi trawami i niewielkim zagęszczeniem drzew, głównie baobabów i akacji. Powszechnie w Ugandzie rosną też różne gatunki palm.
W południowo-zachodniej części kraju i nad Jeziorem Wiktorii rosną lasy tropikalne, z gatunkami drzew, które zrzucają liście w porze suchej.
16
Lasy w Ugandzie zajmują jedną czwartą powierzchni kraju. Powierzchnia lasów drastycznie zmniejszyła się w wyniku działalności człowieka, zastąpiono je różnego rodzaju użytkami rolnymi.
17
Jeszcze w IX wieku świat zwierząt w Ugandzie był bardzo bogaty, zarówno w liczbę gatunków, jak i liczebność sztuk. Działalność człowieka w XX wieku, a zwłaszcza wojna domowa, kiedy to zwierzęta zabijano w celach aprowizacyjnych, spowodowała drastyczny spadek ilości zwierząt. Najmniej ucierpiały hipopotamy i krokodyle.
Jednym z ostatnich miejsc występowania goryla górskiego są góry Wirunga - wulkaniczny łańcuch górski we wschodniej Afryce.
18
W Ugandzie żyją typowe dla sawann zwierzęta. Są to głównie: antylopy, żyrafy, bawoły, wielkie koty, w tym lwy i gepardy. Imponujący jest tam świat ptaków, których w Ugandzie istnieje 1061 gatunków. Powszechne tam są strusie i flamingi.
Jednym z ważniejszych przedstawicieli ptaków jest koronnik szary - gatunek dużego ptaka z rodziny żurawi - będący symbolem kraju, umieszczony na godle Ugandy obok gazeli. Żyją tam także trzewikodzioby.
19
Uganda posiada 32 obszary ustawowo chronione, które zajmują 8% powierzchni kraju. Istnieje tam siedem parków narodowych: Nieprzenikniony Las Bwindi, Park Narodowy Królowej Elżbiety, Park Narodowy Mount Elgon, Park Narodowy Wodospadu Murchisona, Park Narodowy Doliny Kidepo, Park Narodowy Kibale i Park Narodowy Rwenzori Mountains (wpisany w 1994 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO).
20
Największym miastem i stolicą Ugandy jest Kampala, leżąca w południowej części kraju, w pobliżu Jeziora Wiktorii. Kampala rozwinęła się wokół starego fortu założonego przez Brytyjską Imperialną Kompanię Wschodnoafrykańską w 1890 roku. Prawa miejskie uzyskała w 1949 roku, a w 1962 roku, wraz z uzyskaniem niepodległości przez Ugandę, została stolicą kraju.
Miasto jest głównym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym kraju. Działa w nim wiele zakładów przemysłowych (włókienniczych, metalowych, drzewnych, maszynowych, spożywczych), a także Ugandyjskie Towarzystwo Naukowe, założone w 1933 roku, Uniwersytet Mekerere, założony w 1922 roku, wyższa szkoła techniczna oraz liczne instytucje kulturalne.
Na południowy zachód od Kampali znajduje się międzynarodowy port lotniczy Entebbe.
21
Nazwa kraju pochodzi od nazwy królestwa Buganda, największego z tradycyjnych królestw tworzących Ugandę, zamieszkane przez 52 klany. Królestwo Buganda zostało utworzone na przełomie XIV i XV w. W 1894 roku Brytyjczycy objęli je protektoratem, który trwał do 1962 roku. Wtedy to Buganda stała się częścią niepodległej Ugandy.
Mieszkańcy Ugandy i jednocześnie królestwa Bugandy posługują się językiem suahili.
22
Ludność zamieszkująca tereny obecnej Ugandy na początku naszej ery (głównie ludy Bantu), prowadziła osiadły tryb życia i zajmowały się rolnictwem. W I wieku ludy te zostały podporządkowane przez przybyłych z północy Nilotów. W X-XV w. powstało na tych terenach państwo Kitwara, którego szczyt rozwoju przypadł na wiek XIV-XV.
Po rozpadzie Kitwary na terenie obecnej Ugandy powstało wiele państewek plemiennych, z których najważniejsze były królestwa: Ankole, Bunjoro, Toro i Buganda. W XIX wieku Buganda objęła tam hegemonię.
23
W tym czasie pojawili się na tych terenach Arabowie, szerząc islam i kulturę arabską. Panujący Mutesa I przyjął islam i nawiązał kontakty z innymi państwami afrykańskimi (Egiptem i Zanzibarem), a także z Brytyjczykami. Już od połowy XIX wieku zaczęli przybywać tam misjonarze, a w 1888 roku działalność rozpoczęła Brytyjska Kompania Wschodnioafrykańska, która objęła Bugandę protektoratem. W początkach XX wieku protektorat brytyjski rozszerzył się na cały kraj.
24
Początek XX wieku to także okres przybycia do Ugandy Hindusów, którzy stali się elitą gospodarczą i finansową kraju. W czasie II wojny światowej Ugandyjczycy walczyli w szeregach armii brytyjskiej. Po zakończeniu wojny Afrykanie po raz pierwszy zasiedli w radzie prawodawczej, zaczęły powstawać pierwsze afrykańskie organizacje polityczne wyznające doktrynę lewicową.
w 1962 roku proklamowano niepodległość Ugandy, a rok później ogłoszono ją republiką. Pierwszym prezydentem Ugandy został Edward Mutesa.
25
Uganda początkowo była państwem federalnym, ale już w 1966 roku po zmianie władzy, system ten został zlikwidowany. Przeprowadzono też nacjonalizację przemysłu i handlu. W wyniku zamachu stanu rządy objął generał Idi Amin, który wprowadził w kraju brutalną dyktaturę. Dyktator wysiedlił z kraju wszystkich Indusów, co doprowadziło do załamania handlu.
W wyniku działań Amina życie straciło około 300 tys. Ugandyjczyków.
26
W 1979 roku wybuchła wojna domowa, do kraju wkroczyły wojska tanzańskie, które obaliły reżim Amina. Rządy objął Milton Obote - w wyniku jego działań zginęło około 100 tys. Ugandyjczyków.. Wojna domowa trwała nadal, a w kraju dochodziło do krwawych walk i kolejnych puczów. W 1989 roku rządy objął Yoweri Museveni, który doprowadził do względnej stabilizacji politycznej i gospodarczej kraju.
Cały czas na terenie Ugandy trwała walka pomiędzy zwolennikami rządu a partyzantami popierającymi usuniętych w wyniku puczów przywódców.
27
W połowie lat 80. utworzono w Ugandzie partyzancką Armię Bożego Oporu (LRA), która cały czas prowadzi antyrządową rebelię. Jest to organizacja terrorystyczna, która od 1987 roku zabiła w Ugandzie kilkadziesiąt tysięcy osób. Założycielem i przywódcą ruchu jest Joseph Kony, samozwańczy prorok i głos Boga i Ducha Świętego, którego "Stwórca zesłał by ocalić lud Acholich.
Ideologia LRA opiera się na mieszance chrześcijaństwa, mistycyzmu, rdzennych religii i czarów. Celem ich działalności jest ustanowienie państwa teokratycznego, opartego na Dziesięciu Przykazaniach, wraz z kulturą i tradycją ludu Aczoli.
28
Okrucieństwo LRA polega też na tym, że do armii wcielane są uprowadzone dzieci - pięciolatkowie zmuszani są do walki i szkoleni do zabijania. Czyniono wiele wysiłków mediacyjnych, m.in. przez papieża, lecz zostały one zignorowane przez Kony'ego. Organizacja „Invisible Children Inc."rozpoczęła kampanię na rzecz odsunięcia od władzy Josepha Kony'ego i uwolnienia dzieci-żołnierzy.
Siły LRA mogą liczyć nawet 3000 żołnierzy, w tym około 1500 kobiet i dzieci. Większość żołnierzy to dzieci.
29
W 2019 roku ugandyjski minister ds. etyki i uczciwości ogłosił zamiar wprowadzenia ustawy o zwalczaniu homoseksualizmu. Ustawa ta przewidywałaby karę śmierci za "kwalifikowany homoseksualizm". Parlament Europejski potępił tę ustawę.
30
Ludność Ugandy jest jedną z najmłodszych i najszybciej przyrastających na świecie - ponad 2/3 mieszkańców nie ukończyło 25 roku życia. W 2020 roku mieszkało tam 43 252 966 osób. Gęstość zaludnienia nie jest równomierna, najwyższa jest w południowej części kraju, szczególnie przy Jeziorze Wiktorii i Jeziorze Alberta. Na terenach miejskich mieszka 1/4 ludności.
31
Społeczeństwo Ugandy jest zróżnicowane etnicznie, w kraju używa się wielu języków z różnych grup językowych. Językami urzędowymi są język angielski i suahili. Popularnym językiem w stolicy i okolicach jest lugandyjski.
32
W Ugandzie można odnaleźć również polonica. W Masindi w zachodniej Ugandzie w czasie II wojny światowej powstało drugie co do wielkości osiedle z 22 wybudowanych dla polskich uchodźców, przez które w latach 1942-1947 przeszło 4 tys. Polaków. Trafiali tam Sybiracy, którym udało się wydostać z sowieckich łagrów i miejsc zesłania, a następnie opuścić ZSRR wraz z Armią Andersa.
W Nyabyeya od jesieni 1942 do 1949 roku istniało brytyjskie osiedle dla części z 20 tys. Polaków, w większości dzieci, przebywających w Afryce po opuszczeniu Związku Radzieckiego. Do dziś zachował się tam kościół zbudowany przez Polaków w 1943 roku, a także polski cmentarz i kilka budynków mieszkalnych.
33
Główna atrakcją turystyczną Ugandy są dzikie zwierzęta, a zwłaszcza goryle. Ogromna większość goryli górskich znajduje się w Parku Narodowym Bwindi, a kilka innych w Parku Narodowym Mgahinga, oba w południowo-zachodniej Ugandzie.
Atrakcją Parku Narodowego Królowej Elżbiety są lwy wspinające się na drzewa. Lwy wspinają się na drzewa tylko wówczas, gdy ścigane są przez inne lwy lub dzikie bawoły. Tymczasem lwy w QENP celowo wspinają się na drzewa i odpoczywają na nich po południu, gdy słońce jest wysoko na niebie - jest to wyjątkowe zjawisko.
