Ludzie

Ciekawostki o Zygmuncie I Starym

Znaleźliśmy 20 ciekawostek na temat Zygmunta I Starego

Król, który uniknął kuli zamachowca

Zygmunt I Stary był przedostatnim Jagiellonem na polskim tronie. Jako przedostatni z sześciu braci nie był brany pod uwagę, jako następca tronu. Okoliczności sprawiły jednak, że w wieku trzydziestu dziewięciu lat został Wielkim Księciem Litewskim i królem Polski.

Zygmunt I cieszył się wielką miłością poddanych i z racji starannego wykształcenia, uznaniem wśród intelektualistów. Wychowawcy wpoili mu wzorzec władcy idealnego, dobrego króla, przeważającego wszystkich mądrością, wielkością ducha, umiarkowaniem, nieskazitelnością i dobrocią. Taki starał się być, choć historycy nie ocenili go zbyt łaskawie, zarzucając mu wiele błędnych posunięć politycznych.

Był wielkim mecenasem sztuki, za jego rządów nastąpił w Polsce rozkwit renesansu, a jego spuścizna architektoniczna zachwyca do dziś.

Zygmunt I Stary
1
Zygmunt I Stary żył w latach 1467-1548.
Był królem Polski i wielkim księciem litewskim, przedostatnim władcą z dynastii Jagiellonów.
2
Był synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki.

Urodził się 1 stycznia 1467 roku w Kozienicach, w historycznej Małopolsce, jako przedostatni z sześciu synów króla. Był jednym z trzynaściorga dzieci pary królewskiej i nie spodziewano się, że obejmie on tron po swoim ojcu. Z tego względu nie był przygotowywany do roli króla.

3
Na chrzcie otrzymał imię po swoim pradziadku ze strony matki, Zygmuncie Luksemburskim, cesarzu Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
Kiedy zmarł Kazimierz Jagiellończyk (1492), Zygmunt był jego jedynym synem bez tytułów i ziemi. Dopiero jego najstarszy brat, Władysław II, król Czech i Węgier, nadał mu w 1499 roku księstwo głogowskie i w 1501 księstwo opawskie, a w 1504 uczynił go namiestnikiem śląskim i dolnołóżyckim.
4
Po przedwczesnej śmierci swoich braci, Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunt został wybrany Wielkim Księciem Litewskim i królem Polski.

W 1506 roku Zygmunt udał się do Wilna, gdzie 20 października został wybrany przez litewską radę wielkoksiążęcą Wielkim Księciem Litewskim, a 8 grudnia na sejmie piotrkowskim Senat wybrał go na króla Polski.

Koronacja Zygmunta I odbyła się 24 stycznia 1507 roku w katedrze na Wawelu. Dokonał jej prymas Polski arcybiskup Andrzej Boryszewski.

 

5
Po objęciu tronu, król musiał zakończyć wieloletni, niesakramentalny związek z Katarzyną Telniczanką.

Katarzyna Telniczanka była morawską mieszczką, z którą Zygmunt miał troje dzieci: Jana - późniejszego biskupa wileńskiego i poznańskiego, Reginę - żonę Hieronima Szafrańca z Pieskowej Skały (sekretarz królewski, starosta chęciński, wolbromski i tłumacki, protektor reformacji) i Katarzynę - żonę Jerzego II, hrabiego Montfortu.

Katarzyna najprawdopodobniej zatrudniona była na dworze polskiej królowej matki, Elżbiety Rakuszanki i tam poznał ją Zygmunt. Ich związek trwał ponad dziesięć lat.

Katarzyna została oficjalnie odsunięta około 1509 roku, gdy król zaczął rozważać zawarcie małżeństwa. Nadal opiekował się nią, obdarowywał klejnotami, a nawet kupił dla niej luksusową kamienicę przy krakowskim Rynku. Zapewnił jej roczną pensję oraz doprowadził do małżeństwa ze swoim współpracownikiem, dyplomatą i działaczem gospodarczym, podskarbim Andrzejem Kościeleckim.

Swoje ostatnie lata życia Katarzyna spędziła w Wilnie u boku swojego syna Jana. Uczestniczyła w życiu dworskim, trudniła się znachorstwem i czarami. Zmarła w Wilnie, pochowano ją w 1528 roku na Kleparzu w Krakowie.

6
Król Zygmunt I był dwukrotnie żonaty.

Pierwszą żoną była Barbara Zapolya, córka węgierskiego magnata i cieszyńskiej Piastówny, którą poślubił w 1512 roku. Barbara Zapolya była pierwszą monarchinią koronowaną po 58-letniej przerwie od ostatniej koronacji Elżbiety Rakuszanki. Była też drugą po Elżbiecie z Pilczy (trzecia żona Władysława Jagiełły) polską królową, która nie pochodziła z rodu panującego i trzecią (po świętych Kindze i Jadwidze) Węgierką na krakowskim tronie, która zmarła w opinii świętości.

Była też ostatnią tak blisko spokrewnioną z Piastami królową polską. Barbara zmarła zaledwie po trzech latach panowania. Według świadectwa Decjusza, sekretarza Zygmunta Starego,  pomnikiem ku czci królowej Barbary stała się kaplica Zygmuntowska na Wawelu.

Z małżeństwa tego urodziły się dwie córki: Jadwiga i Anna.

7
Drugą żoną Zygmunta I Starego była Bona Sforza.

Barbara została szybko zapomniana, a jej miejsce zajęła starannie wykształcona, ambitna i despotyczna Bona. Król poślubił ją w 1518 roku i miał z nią sześcioro dzieci, dwóch synów, z których jeden zmarł zaraz po urodzeniu i cztery córki.

Bona wywierała wielki wpływ na życie króla, szczególnie w późniejszych latach. Jeszcze za życia Zygmunta I, w 1530 roku Bona doprowadziła do koronacji ich syna Zygmunta Augusta. Wobec takiego faktu Zygmunta I zaczęto nazywać Zygmuntem Starym w odróżnieniu od młodego Zygmunta Augusta.

8
Jako władca, Zygmunt I odznaczał się legalizmem, uznawał autorytet norm prawnych.

Sprawując rządy korzystał z rady senatorów i kompetentnych ministrów kancelarii królewskiej, urzędu podskarbińskiego czy wielkorządców krakowskich. Niechętny był systemowi parlamentarnemu i niezależności politycznej szlachty, ale szanował istniejące prawo i zwoływał coroczne sejmy.

 

9
W 1523 roku doszło do nieudanego zamachu na króla Zygmunta I.

Było to 5 maja koło godziny 20.00 w Krakowie. Król odpoczywał w wawelskiej wieży Kurza Stopka, stojąc przy oknie przyglądał się leżącemu w dole miastu. Wtedy rozległ się strzał i kula wystrzelona z rusznicy rozbiła okno i utkwiła w suficie komnaty.

Pięćdziesięciosześcioletni wówczas król zachował spokój i zimną krew, pocieszał nawet mdlejące damy. Straże otoczyły władcę w obawie przed kolejnym atakiem, a zbrojne oddziały przeszukały okolice Wawelu. Jednak sprawcy nie udało się odnaleźć.

W wyniku śledztwa ustalono, że zamachowiec musiał ukryć się obok kościoła św. Idziego, skąd mógł obserwować królewski apartament. Zamach nie był przypadkowy, bo wszyscy w Krakowie wiedzieli, że król, zanim udał się na spoczynek, spacerował po wawelskich salonach, często zatrzymując się przy oknach.

Nigdy nie ustalono tożsamości zamachowca ani jego mocodawców, nie poznano też motywu.

10
Sukcesem króla było częściowe oddłużenie skarbu.

Oddzielił on rachunkowość dotyczącą podatków publicznych od skarbu królewskiego. Wzmocnił działanie mennicy krakowskiej, starał się uporządkować przepisy dotyczące dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni.

Wydał też statut dla Ormian (prawo emigrantów ormiańskich żyjących we Lwowie, Łucku, Stanisławowie i in. miastach Rzeczypospolitej). Uporządkował zasady procesowe, zamierzał ujednolicić prawo w całym kraju.

Włączył Mazowsze do Polski oraz wprowadził do sejmu posłów mazowieckich sejmików ziemskich. Wydał statuty określające zasady wyboru monarchy, którymi ustanowił raz na zawsze elekcję viritim (wybór nie przestrzegający zasad sukcesji).

11
Za namową swojej żony, przyznał swojemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi tron wielkoksiążęcy na Litwie i tron polski.
Zygmunt August został koronowany na króla Polski w 1530 roku. Był to pierwszy i ostatni tego typu wybór władcy na tron królewski w Polsce.
12
Zygmunt Stary specjalnym edyktem zabronił wyjazdów na zagraniczne uniwersytety.
Chciał w ten sposób okazać poparcie Akademii Krakowskiej (zakaz ten cofnięto kilka lat później). W 1544 roku nadał przywilej szlachectwa zasłużonym dwudziestoletnią pracą pedagogiczną profesorom Akademii.
13
Król dbał o rozwój miast królewskich.
Uporządkował gospodarkę celną, odzyskał liczne kompleksy dóbr koronnej domeny królewskiej, które znajdowały się pod zastawem. W działaniach tych miał ogromne wsparcie królowej Bony, która dążyła do powiększania dóbr królewskich, czy to w drodze zakupów, czy też poprzez poprawę efektywności gospodarowania.
14
Król sprzeciwiał się luteranizmowi.

W 1520 roku wydał w Toruniu edykt, na mocy którego zabronione było przywożenie, sprzedawanie lub używanie książek Marcina Lutra. W edykcie wydanym trzy lata później nakazywał palenie na stosie takich książek, a także karanie śmiercią na stosie i konfiskatą wszystkich dóbr osób, które będą te teksty czytały i rozpowszechniały.

Szczególne prześladowania zwolenników luteranizmu miały miejsce w Gdańsku.

15
Zygmunt I Stary nie zdecydował się na ostateczną likwidację państwa krzyżackiego.

Nie poszedł w ślady swojego ojca, Kazimierza Jagiellończyka i po dwóch latach walk dał za wygraną, nie doprowadziwszy do zakończenia sukcesem ponad stuletniego konfliktu z Krzyżakami.

10 kwietnia 1525 roku król polski przyjął na krakowskim rynku uroczysty hołd, w którym Albrecht Hohenzollern złożył przysięgę lenną. Wydarzenie to znane jako Hołd Pruski zostało upamiętnione na krakowskim rynku specjalną tablicą. Stało się ono także tematem jednego z najbardziej znanych obrazów Jana Matejki, który eksponowany jest w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

16
Zygmunt Stary był głęboko zainteresowany renesansowym humanizmem i odrodzeniem klasycznej starożytności.

W zainteresowaniach tych króla wspierała królowa Bona, która również przyczyniła się do rozwoju polskiego renesansu i sprowadzała do Polski znanych włoskich artystów, architektów i rzeźbiarzy.

Za czasów Zygmunta I Starego rozpoczął się w Polsce i w Wielkim Księstwie Litewskim rozkwit renesansu. Wśród znamienitych postaci, które wówczas gościły w Polsce byli: Bartholommeo Berecci, Francesco Fiorentino, Santi i Mateo Gucci, Bernardo Morando, Giovanni Battista di Quadro i Hans Dürer.

Większość dekoratorów pracujących dla dworu stanowili obcokrajowcy, głównie Włosi i Niemcy, którzy wywarli ogromny wpływ na polska architekturę.

17
Wawel, jeden z największych zamków w Europie Środkowej, został gruntownie przebudowany w stylu renesansowym.

Pojawił się włoski dziedziniec krużgankowy w kształcie czworoboku, korytarze, łuki i portale. Projekt  Fiorentino realizowany był przy pomocy Benedykta z Sandomierza, polskiego architekta renesansowego.

Podobny projekt podjęto na zamku w Niepołomicach.

18
Najwybitniejszym przykładem spuścizny architektonicznej Zygmunta I jest pomnik nagrobny w postaci kaplicy przy katedrze wawelskiej - Kaplica Zygmuntowska.

Kaplica zaprojektowana przez Bartolomeo Berrecciego z Florencji stanowi mauzoleum ostatnich Jagiellonów. Historycy, eksperci i architekci jednogłośnie uznali kaplicę za najpiękniejszy przykład renesansu toskańskiego na północ od Alp.

Monarcha zamówił też 12,6-tonowy dzwon, który został nazwany na jego cześć - Dzwon Zygmunt - jest on jednym z polskich symboli narodowych.

19
Zygmunt Stary, zwłaszcza pod koniec życia, cierpiał na liczne choroby i dolegliwości.

Od młodości nękały go ciągłe gorączki, a później pojawiła się dna moczanowa i ostry reumatyzm, który dotkliwie zaatakował jego stawy i prawą nogę. Jest prawdopodobne, że Zygmunt August został współkoronowany vivente rege w 1529 roku ze względu na te wszechobecne bóle, na wypadek niespodziewanej śmierci ojca.

W 1543 roku zachorował na grypę, która szerzyła się wówczas w Krakowie i wyzdrowiał. W 1545 roku odbył jeszcze ostatnią wyprawę myśliwską do Niepołomic.

Niemożność samodzielnego poruszania się, spowodowała, że król noszony był w lektyce. Mimo tych wszystkich ograniczeń zdrowotnych, król cały czas był sprawny intelektualnie, pozostawał aktywny w polityce aż do śmierci.

20
Król Zygmunt I Stary zmarł 1 kwietnia 1548 roku w wieku 81 lat.
Został pochowany 7 lipca w katedrze wawelskiej. Jego następcą został Zygmunt II August, który był ostatnim Jagiellonem na tronie polskim.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

24 ciekawostki o Władysławie III Warneńczyku
24 ciekawostki o Władysławie III Warneńczyku
"Ostatni krzyżowiec Europy"
Był pierworodnym synem króla Władysława II Jagiełły, który przyszedł na świat na dziesięć lat przed śmiercią swojego ojca. Został królem Polski jako m ...
26 ciekawostek o Bonie Sforzy
26 ciekawostek o Bonie Sforzy
Ambitna władczyni
Bona Sforza zawsze budziła emocje i była przedmiotem różnych ocen. Była pierwszą królową na tronie Polski, która miała duży udział w rządzeniu, wywier ...
25 ciekawostek o Kazimierzu Jagiellończyku
25 ciekawostek o Kazimierzu Jagiellończyku
Najpopularniejszy władca Polski
Według wielu polskich historyków Kazimierz Jagiellończyk był wybitnym politykiem i jednym z największych, a może i największym polskim władcą. Nie był ...
34 ciekawostki o Władysławie II Jagielle
34 ciekawostki o Władysławie II Jagielle
Sprowadził zakon krzyżacki do parteru i rozpoczął nową linię dynastyczną w dziejach Polski
Obejmując w 1377 roku stanowisko wielkiego księcia litewskiego zapewne nie przychodziło Jagielle na myśl, że już niecałą dekadę później zostanie króle ...
23 ciekawostki o Zygmuncie II Auguście
23 ciekawostki o Zygmuncie II Auguście
Ostatni męski monarcha z dynastii Jagiellonów na polskim tronie
Zygmunt August był królem Polski i Wielkim Księciem Litewskim z dynastii Jagiellonów. Był ostatnim męskim potomkiem Jagiellonów na polskim tronie i mi ...
40 ciekawostek o Kazimierzu III Wielkim
40 ciekawostek o Kazimierzu III Wielkim
Ostatni Piast na tronie polskim
Był jednym z największych polskich królów. Kazimierz Wielki znany był ze swojego zamiłowania do kobiet. Miewał wiele kochanek oraz dwukrotnie wziął bi ...
17 ciekawostek o Bolesławie II Szczodrym
17 ciekawostek o Bolesławie II Szczodrym
Trzeci koronowany władca Polski
Bolesław II Szczodry znany również jako Śmiały był bardzo utalentowanym władcą o dużych ambicjach. Chętnie brał udział w interwencjach wojskowych i po ...
20 ciekawostek o Bolesławie IV Kędzierzawym
20 ciekawostek o Bolesławie IV Kędzierzawym
Drugi książę senior Polski dzielnicowej
Od początku swojej kariery politycznej musiał się zmagać ze starszym bratem, który koniecznie chciał pozbawić go nadanych przez ojca Mazowsza i Kujaw. ...

Najnowsze tematy

25 ciekawostek o Mauritiusie
25 ciekawostek o Mauritiusie
Wyspa, której światowy rozgłos przyniosły dwa znaczki pocztowe
Mauritius, perła Oceanu Indyjskiego, to rajski zakątek znany nie tylko ze swoich białych plaż i lazurowych lagun, a także z niezwykłego kulturowego bo ...
12 ciekawostek o Święcie Dziękczynienia
12 ciekawostek o Święcie Dziękczynienia
Najbardziej wyczekiwane święto rodzinne w Stanach Zjednoczonych
Święto Dziękczynienia to tradycyjne amerykańskie święto obchodzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Jego korzenie sięgają 1621 roku, kiedy grupa an ...
19 ciekawostek o kaszalocie spermacetowym
19 ciekawostek o kaszalocie spermacetowym
Jedno z najważniejszych zwierząt dla morskich ekosystemów
W głębiach oceanów, tam gdzie światło słoneczne traci swe znaczenie, króluje jedne z najbardziej majestatycznych i enigmatycznych mieszkańców mórz - k ...
14 ciekawostek o chałwie
14 ciekawostek o chałwie
Jedna z najstarszych słodkości na świecie
Chałwa to popularny wyrób cukierniczy występujący w różnych kulturach, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, w Azji Środkowej, Bałkanach i krajach basenu Mo ...
11 ciekawostek o siarce
11 ciekawostek o siarce
Złoto diabła
Siarka jest pierwiastkiem chemicznym stanowiącym jeden z zasadniczych elementów zasobów naturalnych, który odgrywa istotną rolę w różnych dziedzinach ...
15 ciekawostek o zimorodku zwyczajnym
15 ciekawostek o zimorodku zwyczajnym
Symbol szczęścia
Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis) to ptak o niezwykłym wyglądzie, który przyciąga uwagę ornitologów i miłośników ptaków na całym świecie. Ten mały p ...
22 ciekawostki o Panamie
22 ciekawostki o Panamie
Państwo łączące Amerykę Północną z Ameryką Południową
Panama to kraj położony w samym sercu Ameryki Centralnej, łączący Amerykę Północną z Południową, a także kultury, historie i krajobrazy obu kontynentó ...
11 ciekawostek o Parku Narodowym Komodo
11 ciekawostek o Parku Narodowym Komodo
Jeden z nowych siedmiu cudów świata
Park Narodowy Komodo (Taman Nasional Komodo) to położony w Indonezji obszar chroniony. Jest jednym z pięćdziesięciu parków narodowych tego kraju, znaj ...

Podobne tematy