Cmentarz Rakowicki jest najbardziej znaną nekropolią Krakowa, miejscem spoczynku osób zasłużonych dla Polski i Krakowa.
Cmentarz powstały w 1803 roku obecnie zajmuje powierzchnię 42 hektarów, na której znajduje się ponad 75 tysięcy grobów.
Jest obiektem wpisanym do rejestru zabytków, stanowi zabytek narodowy o wielkiej wartości historycznej i artystycznej.
Jest miejscem pochówku zasłużonych twórców kultury, naukowców, działaczy niepodległościowych, politycznych i społecznych, uczestników powstań, obu wojen światowych, przedstawicieli znanych rodów oraz zwykłych obywateli Krakowa.
Cmentarz Rakowicki jest najbardziej znanym cmentarzem komunalnym Krakowa.
Został założony w 1803 roku, jest najbardziej znany, ale nie jest najstarszym cmentarzem w Krakowie.
Najstarszym jest Stary Cmentarz Podgórski, który powstał w 1786 roku (na skutek dekretu cesarza Austrii, Józefa II z 1784 roku) i służył mieszkańcom miasta Podgórze do czasu uruchomienia nowego cmentarza przy ulicy Wapiennej w 1900 roku.
Najstarsza znana inskrypcja na tym cmentarzu pochodzi z roku 1794 i dotyczy grobu Agnieszki Drelinkiewiczówny. Największy grobowiec rodzinny na Starym Cmentarzu Podgórskim należał do rodziny Zdzieńskich, właścicieli Płaszowa. Został on później przekształcony w kaplicę, która nie zachowała się.
Najczęściej odwiedzanym miejscem na tym cmentarzu jest grób Edwarda Dembowskiego i 27 poległych uczestników procesji podczas powstania krakowskiego 27 lutego 1846 roku.
Cmentarz Rakowicki, dawniej Cmentarz Miejski, znajduje się w Krakowie, w Dzielnicy I Stare Miasto.
Teren pod cmentarz został wytyczony i przygotowany w latach 1800-1802 na obszarze 5,6 ha. Powstał na terenie podmiejskiego wówczas folwarku Bosackie we wsi Prądnik Czerwony. W 1801 roku władze austriackie kupiły te grunty od zakonu oo. Karmelitów Bosych z Czernej za kwotę 1150 złotych reńskich. Koszt urządzenia cmentarza pokryły okoliczne gminy i Miasto Kraków, otrzymując prawo do grzebania na nim zmarłych.
Ponieważ Cmentarz położony był przy trakcie wiodącym do wsi Rakowice, nazwano go Cmentarzem Rakowickim.
Zastąpił on wszystkie dotychczas istniejące cmentarze przykościelne w obrębie miasta, na których zgodnie z edyktem józefińskim z 1784 roku, zakazane zostały pochówki.
Pierwszy pogrzeb na nowo powstałym cmentarzu odbył się w styczniu 1803 roku.
Pochowano wówczas osiemnastoletnią Apolonię Brusikową, która zmarła na gruźlicę. Miejsce tego grobu nie jest znane, pozostała po nim jedynie tablica pamiątkowa w murze cmentarnym, przy głównym wejściu.
Cmentarz wielokrotnie był powiększany.
Pierwszy raz w 1836 roku, dokupiono wówczas za 5 tysięcy złotych polskich kolejne 10 mórg gruntu od karmelitów z Czernej. Wcześniej na cmentarzu wybudowano studnię i krzyż ufundowany ze składek publicznych.
W 1862 roku na cmentarzu zbudowano murowaną kaplicę pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego.
Kaplica powstała w centralnym punkcie cmentarza, w miejscu wcześniejszej, drewnianej. Ufundowali ją zamożni krakowianie, społecznicy, Ludwik i Anna Helclowie. W podziemiach kaplicy znajduje się grobowiec fundatorów - rodziny Helclów.
Od kaplicy promieniście rozchodzą się liczne alejki, wzdłuż których stoją stare rodzinne grobowce, nagrobki i rzeźby nagrobne. Za kaplicą znajduje się Pomnik Ofiar Komunizmu, przy którym w Dniu Wszystkich Świętych palą się ogromne ilości zniczy. Kilkadziesiąt metrów dalej, pośrodku alei znajduje się grobowiec Jana Matejki.
W 1863 roku po raz kolejny cmentarz został powiększony.
Miasto dokupiło od karmelitów i od Walerego Rzewuskiego kolejne ziemie po zachodniej stronie cmentarza. Zostały tam pochowane ofiary epidemii cholery z 1866 roku.
W 1877 roku wybudowano nowy ośrodek administracyjny wraz z kostnicą, według projektu Salomona Saarego.
Kolejna rozbudowa cmentarza miała miejsce dziesięć lat później, jesienią 1886 roku.
W tej nowej części nekropolii został pochowany malarz Jan Matejko i Maciej Jakubowski - lekarz pediatra i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1920 roku do nekropolii włączono cmentarz wojskowy przy ulicy Prandoty.
W latach 1933-1934 ostatni raz powiększono cmentarz o ponad 15 hektarów w kierunku północnym, do obecnej wielkości 42 hektarów.
W 1976 roku Cmentarz Rakowicki został wpisany do rejestru zabytków.
Znajdują się na nim rzeźby nagrobkowe i pomniki autorstwa m.in. Xawerego Dunikowskiego, Antoniego Madeyskiego, Franciszka Mączyńskiego, Stanisława Odrzywolskiego i Bronisława Chromego.
Cmentarz podzielony jest na specjalne sekcje.
Są to m.in. wydzielone kwatery uczestników powstań: listopadowego, styczniowego, krakowskiego, I wojny światowej (z wszystkich trzech armii zaborczych, z których żołnierze zmarli w szpitalach wojskowych), członków Legionów Polskich, szarży pod Rokitną (szarża ułanów 2 szwadronu II Brygady Legionów Polskich podczas I wojny światowej w dniu 13 czerwca 1915 roku), a także robotników zabitych podczas strajków w 1923 roku.
W kwaterach tych pochowani są też partyzanci, ofiary zbrodni hitlerowskich, jeńcy wojenni, którzy zginęli podczas okupacji niemieckiej, a także żołnierze radzieccy, którzy zginęli podczas wyzwalania Krakowa w 1945 roku. W miejscach tych odbywają się różne uroczystości patriotyczne.
Cmentarz Rakowicki jest zabytkiem narodowym o wielkiej wartości historycznej i artystycznej.
W 1981 roku powołano Społeczny Komitet Ochrony Krakowa, ze specjalną podkomisją ds. ratowania krakowskich cmentarzy i innych zabytków regionalnych. Organizuje on coroczną zbiórkę na restaurację zabytkowych grobowców i nagrobków zarówno na Cmentarzu Rakowickim, jak i Podgórskim.
Cmentarz Rakowicki jest miejscem spoczynku wielu wybitnych osób.
Pochowani są tam artyści, ludzie nauki, politycy, a także zwykli mieszkańcy Krakowa.
Jedną z wydzielonych kwater stanowi Aleję Zasłużonych.
Spoczywa tam kilku pochowanych jeszcze w latach 70. działaczy partyjnych, ale przede wszystkim ludzie zasłużeni dla kultury i nauki, m.in. Jerzy Bińczycki, Barbara Kwiatkowska-Lass, Piotr Skrzynecki- twórca Piwnicy pod Baranami (na jego grobie leży dzwonek podobny do tego, którego używał podczas występów kabaretu), pianistka Halina Czerny-Stefańska, pisarz Tadeusz Śliwiak, fotografik Paweł Bielec i kapelan w II Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uczestnik bitwy pod Monte Cassino dominikanin o. Adam Studziński.
W Alei Zasłużonych pochowano ofiary katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem: prezesa IPN Janusza Kurtykę i posła PSL Wiesława Wodę, a także Dowódcę Wojsk Specjalnych RP, gen. Włodzimierza Ptasińskiego.
W wojskowej części cmentarza znajduje się grób rodziny Wojtyłów.
Pochowani tam są rodzice i brat papieża Jana Pawła II.
Na cmentarzu znajduje się kwatera brytyjska.
Jest ona jednym z trzech (obok Poznania i Malborka) i największym w Polsce brytyjskim cmentarzem wojennym. Spoczywa tam 520 żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej.
