19 ciekawostek o Wezuwiuszu
Wezuwiusz swą sławę zyskał dzięki zniszczeniu w 79 roku n.e. Pompejów, Herkulanum i Stabie. Od tamtej pory, mimo przerywanej aktywności, rozpościera n ...
Lawa jest to stopiony materiał występujący we wnętrzu ziemi (magma), który wydostał się na powierzchnię.
Nie jest ona identyczna z magmą, jej skład jest nieco inny. Skład się głównie ze stopionych tlenków krzemu, sodu, żelaza, potasu, wapnia oraz innych metali, pozbawiona jest też substancji lotnych. Zastygająca lawa tworzy wylewne skały magmowe, spośród których najpopularniejsze to: bazalt, trachit, riolit, andezyt, a także obsydian czy pumeks.
Powstająca w głębi Ziemi gorąca, stopiona masa krzemianów i glinokrzemianów z domieszką tlenków i siarczków, z dużą ilością wody i gazów, wydobywając się na powierzchnię tworzy lawę.
Powstaje ona w górnym płaszczu Ziemi, w warstwie skorupy rozciągającej się do głębokości około 400 kilometrów i charakteryzującej się znaczną plastycznością.
Górną płynną część płaszcza górnego, leżącą tuż pod litosferą, określa się mianem astenosfery (warstwa o grubości około 250 - 300 kilometrów). Może ona znajdować się od 10 do nawet 100 kilometrów pod powierzchnią ziemi.
Stwierdzono jej obecność także na innych planetach skalistych (Merkury, Wenus, Mars) i niektórych naturalnych satelitach (księżycach).
Tworzy wówczas tak zwane intruzje, ciała skalne, które wdarły się pomiędzy starsze utwory skalne. Magma unosi się w płytsze rejony skorupy ziemskiej w postaci diapiru (struktur geologicznych mających postać kominów, grzybów, ścian)., wciskając się w skały otoczenia.
Diapiry docierające w bezpośrednie sąsiedztwo powierzchni ziemi dają początek zjawiskom wulkanicznym. Jednak większość tych ciał skalnych, na skutek powolnego schładzania, zastyga od 5 do 30 kilometrów pod powierzchnią tworząc ciała skalne nazywane plutonami.
Poza Ziemią lawa może osiągać jeszcze większe temperatury, rekordzistą jest Io, księżyc Jowisza, na którym satelity zarejestrowały wypływy lawy o średniej temperaturze 1300 °C.
Lawa ma podobny skład jak magma, ale zubożona jest o składniki lotne. Składa się głównie ze stopionych tlenków krzemu, żelaza, sodu, potasu, wapnia i innych metali.
Wyróżnia się lawy:
Większość strumieni lawy na Ziemi, Marsie i Wenus składa się z lawy bazaltowej.
Objętości te mogą być różne, czasami są bardzo duże, jak na przykład podczas erupcji wulkanu szczelinowego Laki w południowej Islandii, gdzie objętość ta wynosiła 12 km3. Wulkany na Islandii, nazywanej ziemią ognia i lodu, potrafią wylewać lawę w tempie 75 ton na sekundę.
W 1783 roku na Islandii eksplodował wulkan Skaptar, który zniszczył zbiory i zapasy żywności na całej wyspie. Islandię dosięgła fala głodu, która spowodowała śmierć 1/5 populacji wyspy.
Aa jest lawą bazaltową i charakteryzuje się chropowatą, poszarpaną powierzchnią. Tworzą się w niej rzadkie ale duże pęcherze gazu, które w trakcie krzepnięcia lawy, przy jej jednoczesnym płynięciu, sprzyjają pękaniu lawy na duże bloki. Temperatura tego typu lawy wynosi zwykle od 1000 do 1100 °C.
Nazwa aa (ʻaʻā ) pierwotnie dotyczyła jedynie law hawajskich. Przyjęła się jednak do określania wszelkich law tego typu. Na Islandii ten typ lawy nosi nazwę apalhraun.
Inaczej zwana jest lawą trzewiową. Cechuje się małą lepkością, dużą ilością gazu zawartego w małych pęcherzykach oraz zazwyczaj bazaltowym składem. W czasie stygnięcia tego typu lawy tworzy się szklista powłoka, gdyż szybko stygnie jej zewnętrzna część. Jej wnętrze natomiast porusza się jeszcze, powodując pomarszczenia powierzchni potoku lawy, przypominające ściśle związane ze sobą sznury, trzewia. Są one zwykle poskręcane i powyginane, nigdy nie tworząc gładkiej powierzchni.
W lawach trzewiowych powszechne są tunele i jaskinie powstające w ich obrębie.
Zwana jest także lawą puklistą, a ponieważ powstaje w wyniku podwodnych erupcji, bardzo szybko stygnie i dzieli się na elipsoidalne, zwykle spłaszczone buły przypominające poduchy lub bochenki.
Poszczególne poduchy mają w środku strukturę gąbczastą, a na wierzchu szklistą, cechuje je koncentryczna budowa. Przeciętna wielkość buły wynosi 30-60 cm, ale mogą też osiągać kilka metrów.
Zmetamorfizowane lawy poduszkowe występują w Polsce w Górach Kaczawskich, na Pogórzu Kaczawskim i na Pogórzu Izerskim.
Jest on wulkaniczną skała magmową zbudowaną z porowatego szkliwa wulkanicznego (ponad 50% porów), powstałego z silnie gazującej, pienistej lawy riolitowej. Pumeks ma najczęściej jasny, białawy kolor.
Największe złoża pumeksu występują w Armenii i na Wyspach Liparyjskich na Morzu Tyrreńskim.
Jednak trzykrotnie napotkano magmę in situ ("na miejscu") podczas odwiertów geotermalnych - dwukrotnie na Islandii i raz na Hawajach.