Ciekawostki o Krakatau

Znajduje się w Cieśninie Sundajskiej, pomiędzy Sumatrą a Jawą. 

Znajduje się tam 17% (ponad 130) wszystkich czynnych wulkanów. Ta duża liczba wulkanów wynika z położenia geograficznego tego kraju. Archipelag tworzący Indonezję rozpoczyna się na północy Sumatry i ciągnie przez 4700 kilometrów na południe. Powstał on w wyniku ścierania się dwóch gigantycznych płyt tektonicznych: indoaustralijskiej i birmańskiej.

Tworząca dno oceanu płyta indoaustralijska spotyka się tu z kontynentalną płytą birmańską. Cięższa płyta oceaniczna wsuwa się pod lżejszą kontynentalną i gdy płyty te zderzają się, jedna spycha drugą w głąb Ziemi - jest to proces subdukcji.

Gdy skorupa ziemska zostaje zepchnięta w głąb Ziemi, skały roztapiają się i część z nich, przez szczeliny i pęknięcia Ziemi wydostaje się na zewnątrz w postaci lawy.

Dodatkowo, między Sumatrą a Jawą strefa subdukcji zmienia kierunek. W miejscu jej zagięcia powstają olbrzymie naprężenia. W ich efekcie tworzą się potężne szczeliny, przez które magma wydostaje się na powierzchnię potężnym strumieniem, powodując gigantyczne erupcje. Właśnie takie szczeliny znajdowały się w rejonie wulkanu Kratakau.

Wulkan ten powstał dwa miliony lat temu i od zawsze wykazywał dużą aktywność. Już w III wieku naszej ery Chińczycy opisywali jego gwałtowną erupcję. Jego wybuch około 416 roku spowodował zapadnięcie się pierwotnego wulkanu, w wyniku czego powstała rozległa kaldera (wielkie zagłębienie w szczytowej części wulkanu) o długości 7 kilometrów. 

Inne źródła podają, że wydarzenie to mogło mieć miejsce w 535 roku i mogło być przyczyną obserwowanego wówczas globalnego ochłodzenia w latach 535-536.

Było to w okresie panowania na Jawie dynastii Saliendra. W okresie tym występowały mniejsze erupcje, w wyniku których wulkan pojawił się ponownie. Małe erupcje zmniejszały ciśnienie wewnątrz skorupy ziemskiej, które tworzył się w wyniku przebiegających tam procesów geologicznych.

Uniemożliwiło to wydostawanie się gazów i magmy z wnętrza Ziemi. Erupcje ustały i tylko trzeba było czasu, aby wulkan eksplodował ze zwielokrotnioną mocą.

Pierwsze niepokojące symptomy w postaci wstrząsów odczuwanych na lądzie, w odległości około 40 km od Kratakau, zaczęły ujawniać się w maju 1883 roku. Już wtedy wysokie ciśnienie narastające od dawna głęboko pod ziemią rozerwało skorupę ziemską pod Krakatau. Przeciskająca się w stronę powierzchni magma wywołała silny wstrząs.

Latarnik na znajdującej się na Jawie latarni "First Point" zaobserwował nagłe uspokojenie się wód w Zatoce Sundajskiej - był to pierwszy udokumentowany sygnał ostrzegający przed erupcją wulkanu.

Jedenaście dni po pierwszych wstrząsach, nastąpiła pierwsza erupcja, której świadkami byli  marynarze kilku statków znajdujących się w Cieśninie Sundajskiej. Na Krakatau udała się ekspedycja z Batavii z inżynierem górniczym Schurmanem na czele i stwierdziła powiększenie kaldery do rozmiaru 0,8 km i pokrycie jej zastygłą lawą. Pośrodku kaldery widniała 46-metrowa dziura, z której wydostawała się para.

Popiół, para wodna oraz gazy wydobywały się z kilkunastu ujść, które utworzyły się w obrębie wulkanu, stale w ciągu następnych trzech miesięcy.

27 sierpnia 1883 roku doszło do jednej z największych erupcji wulkanu, trwającej kilkanaście godzin i jednocześnie jednej z największych klęsk żywiołowych w historii ludzkości.

Kapitan brytyjskiego statku "Medea" przepływającego 26 sierpnia w odległości około 75 km od Kratakau zaobserwował, że słup pary i popiołu uwalniających się z wulkanu miał wysokość około 24 kilometrów. Na zachodnim wybrzeżu Jawy zapadła całkowita ciemność Widoczne były wyładowania atmosferyczne, w powietrzu unosił się silny odór siarki, a na pokład statku spadały bryły gorącego pumeksu. 

Mieszkańców okolicznych wysp ogarnęła panika. Z nieba zaczął padać błotny deszcz.

W jej wyniku zniknęło pod wodą kilka miast, m.in. Ketimbang na Sumatrze, czy Anjer na Jawie, gdzie fale morskie wyrwały z fundamentów latarnię morską (olbrzymie fale uderzyły w nią ważącym około 600 ton fragmentem rafy koralowej). W wyniku kolejnych (odnotowano cztery), potężne tsunami (fale osiągały wysokość 37 metrów  i mknęły z prędkością 100 km/h) w sumie zniszczyło 165 miast, a 132 zostały poważnie uszkodzone.

Największa fala, która stanowiła apogeum destrukcji, na wyspie Sebesi oddalonej od Kratakau o 13 kilometrów, zmiotła ją z powierzchni. Nie ocalał nikt z populacji 3 000 osób.

W sumie zabitych zostało 36 417 osób, a tysiące rannych. Zniszczonych zostało 165 przybrzeżnych miejscowości, a 132 uszkodzone. Cztery fale tsunami zabiły 35 000 osób. 

Jeszcze kilka miesięcy po erupcji Kratakau morze wyrzucało na tratwach z pumeksu ludzkie szczątki.

 Chmura popiołu wznosiła się na wysokość 27 kilometrów, a w promieniu co najmniej 16 kilometrów od miejsca erupcji padał błotnisty deszcz i kawałki pumeksu. Na zachodnim wybrzeżu Jawy zapadły ciemności i wszędzie było czuć odór siarki.

160 kilometrów od epicentrum wynosił 180 decybeli (granica bólu odczuwanego przez człowieka wynosi 130 decybeli). Hałas ten słyszany był na 10% powierzchni Ziemi, m.in. w Australii w mieście Perth (3500 km od miejsca erupcji) i na wyspie Rodrigues (wyspa na Oceanie Indyjskim, 4800 km od miejsca erupcji).

Jest to trzynaście razy więcej niż bomby w Hiroszimie.

Fale tsunami były tak potężne, że potrafiły one przenieść z dna morza w głąb lądu głazy o masie 600 ton.

Reszta rozproszyła się w atmosferze. Efektem tego, przez wiele miesięcy po katastrofie, w Londynie, Tokio, Nowym Jorku można było oglądać krwistoczerwone zachody słońca.

Munch namalował swoje dzieło dziesięć lat później. Tłem jego obrazu jest krwistoczerwone niebo, dlatego przypuszczano, że mógł się inspirować wydarzeniami związanymi z Kratakau. Nie jest to wykluczone, aczkolwiek taki kolor nieba jest charakterystyczny dla szerokości geograficznych, na których znajduje się Norwegia. Nie ulega jednak wątpliwości, że obraz wyraża ogromne przerażenie i strach, jest symbolem cierpienia, dlatego skojarzenie z sytuacją w Indonezji w 1883 roku jest jak najbardziej możliwe.

Temperatura unormowała się dopiero około pięciu lat później.

Nie zakończył on swojej wulkanicznej aktywności. W 1927 roku z morza wyłoniła się nowa wulkaniczna wyspa, którą nazwano Anak Kratakau, co oznacza "Dziecko Kratakau". Jest to najmłodszy i jednocześnie najszybciej rosnący wulkan na Ziemi, wykazujący dużą aktywność sejsmiczną.

Anak Kratakau ma obecnie 320 metrów wysokości i rośnie około 5 metrów na rok. W odległości około 10 kilometrów od niego żyje około milion ludzi. 

Wybuch spowodował zapadnięcie się dużej części wulkanu, powodując tsunami. Tym razem znowu bilans był tragiczny. Zginęło 437 osób, a obrażenia poniosło ponad 14 tysięcy.

10 kwietnia 2020 roku znowu eksplodował, a huk słyszany był w odległości 150 kilometrów, w stolicy Indonezji Dżakarcie.