Ciekawostki o Wyspie Wielkanocnej

Trójkąt Polinezyjski to region Oceanu Spokojnego z trzema grupami wysp na jego wierzchołkach: Hawaje, Wyspa Wielkanocna i Nowa Zelandia. Określenie to często używane jest w celu zdefiniowania Polinezji.

Natknął się na nią w Niedzielę Wielkanocną w 1722 roku szukając Ziemi Davisa, rzekomej wyspy, która przez pewien czas była umieszczana na mapach, ale później okazało się, że nie istnieje. Sądzono, że wyspa znajdowała się na Pacyfiku, w pobliżu Ameryki Południowej. Jej nazwa pochodzi od pirata Edwarda Davisa, który ponoć zauważył ją w 1687 roku, podczas żeglugi po Pacyfiku na południe od Wysp Galapagos w kierunku Przylądka Horn. Davis dokonywał napadów na hiszpańskie osady wzdłuż wybrzeży Meksyku, Peru i Chile.

Oficjalna hiszpańska nazwa wyspy Isla de Pascua również oznacza "Wyspę Wielkanocną". Obecna polinezyjska nazwa nazwa wyspy, Rapa Nui ("Wielka Rapa") powstała na początku lat 60. XIX wieku i odnosi się do topograficznego podobieństwa wyspy do wyspy Rapa (czasami nazywana Rapa Iti, czyli "Mała Rapa", największej i jedynej zamieszkanej wyspy Wysp Bassa w Polinezji Francuskiej. W miejscowym języku nazwa wyspy oznacza też "Wielką Ziemię" lub "Pępek świata" ( Te Pito o Te Henua).

Ustna tradycja głosi, że wyspa została po raz pierwszy zasiedlona przez dwukajakową ekspedycję pochodzącą z Hawaiki, mitycznej krainy, z której maja się wywodzić niektóre ludy polinezyjskie, prowadzonej przez wodza Hotu Matu'a i jego kapitana Tu'u ko Iho.
Literatura podaje, że było to około roku 300-400 n.e., czyli w czasie przybycia pierwszych osadników na Hawaje.
Ostatnie badania dowodzą, że wyspa została zasiedlona nie wcześniej niż w 1200 r. n.e. Polinezyjczycy, którzy pierwsi zasiedlili wyspę przybyli prawdopodobnie z oddalonych o 3200 km Markizów, wysp Gambiera lub którejś z dzisiejszych wysp Polinezji Francuskiej, przywożąc ze sobą banany, trzcinę cukrową, taro (kolokazja jadalna), jak również kury i szczury polinezyjskie (trzeci pod względem zasięgu występowania gatunek szczura, po szczurze wędrownym i szczurze śniadym).

Autorem innej teorii był Thor Heyerdahl, norweski biolog i etnograf z wykształcenia, późniejszy podróżnik i żeglarz. Jego teoria mówi, że część późniejszych mieszkańców wyspy, zwanych "długouchymi", przybyła z Ameryki Południowej, o czym mają świadczyć m.in. uprawy słodkiego ziemniaka, podania mieszkańców, a także cechy wyglądu dawnych mieszkańców wyspy, wnioskowane z posągów.

Według podań, "długousi", którzy stanowili arystokrację, zostali prawie zupełnie zgładzeni w trakcie powstania przez ciemiężonych "krótkouchych" pochodzenia polinezyjskiego.
Wojna domowa rozegrała się tam po odkryciu wyspy przez Holendrów w 1722 r, a przed odkryciem wysp Polinezji przez Jamesa Cooka w 1773/1774.

Wcześniej wyspę mogło zamieszkiwać od 10-15 tys. ludzi, ale wyczerpanie się zasobów naturalnych i wycięcie wszystkich drzew spowodowało spadek liczebności mieszkańców. Według podań mieszkańców dochodziło tam do walk, a nawet kanibalizmu spowodowanego brakiem pożywienia. Inna teoria mówi, że brak pożywienia i wylesienie było spowodowane rozplenieniem się szczura polinezyjskiego.

Jednak w przeciągu dwudziestu lat zmniejszyła się do 110 mieszkańców w 1877 roku. Związane to było z przymusowym wywożeniem tubylców do niewolniczej pracy do Peru oraz Chile.

Interwencja hierarchów kościelnych spowodowała zaprzestanie wywożenia mieszkańców, a tym którzy przeżyli niewolę pozwolono wrócić na wyspę. Byli oni jednak w dużej mierze nosicielami ospy, która rozprzestrzeniła się na wyspie i zdziesiątkowała pozostała populację. Wśród tych, którzy zginęli znaleźli się tumi ivi 'atua - nosiciele kultury, historii i genealogii wyspy. Pozostały jedynie tabliczki z pismem rongorongo -system glifów (znaki w architekturze i archeologii), odkryte w XIX w., które wydają się być pismem lub protopismem. Podjęto próby ich rozszyfrowania, ale żadna nie zakończyła się sukcesem.
W latach 1862-1888 około 94% ludności zginęło lub wyemigrowało.

Rząd Chile reprezentowany przez chilijskiego oficera marynarki wojennej Policarpo Toro, podpisał kontrakt z Atamu Tekeną, mianowanym przez misjonarzy katolickich po śmierci najważniejszego wodza i jego następcy, królem Rapa Nui.
Chilijczycy oddali wyspę w dzierżawę brytyjskiemu przedsiębiorstwu, które utworzyło na niej farmę owczą.

Oferty składano Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii, Japonii i Niemcom, ale żadne z tych państw nie widziało w tej ofercie korzyści strategicznych - wyspa była zbyt odległa od innych lądów.

Od czasu oficjalnego włączenia wyspy do Chile, autochtoniczni mieszkańcy walczyli o odszkodowania za poniesione straty, o ochronę swojego statusu, ograniczenie liczebności wojska i ograniczenie napływu turystów. 
W 1993 roku przyjęto ustawę o tubylcach, która zakazała posiadania ziemi przybyszom, a na mocy ustawy z 2009 roku prawo osiedlania się na wyspie zarezerwowane jest dla autochtonów, ich małżonków i potomków.

Leży około 3600 km od wybrzeży Chile i ponad 2000 km od wyspy Pitcairn (wulkaniczna wyspa na Pacyfiku, terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii).

Jej długość to około 24,6 km, a szerokość - około 12,3 km w najszerszym miejscu. Wyspa ma trókątny kształt.
Populacja wyspy to 7750 osób, gęstość zaludnienia - 47,37 os./km2.

Terevaka stanowi większość wyspy, a Poike i Rano Kau tworzą wschodnie i południowe przylądki i nadają wyspie trójkątny kształt. Znajduje się w nich wiele jaskiń wulkanicznych, w tym pirodukty - naturalne kanały utworzone przez płynącą lawę. Poike była kiedyś oddzielną wyspą, dopóki materiał wulkaniczny z Teravaka nie połączył jej w większą całość. Na wyspie dominują bazalty bogate w żelazo i wykazujące powinowactwo ze skałami magmowymi występującymi na Wyspach Galapagos.

Najcieplejszym miesiącem jest luty, najbardziej deszczowym, kwiecień, a pora chłodna to lipiec-sierpień.

Park został utworzony w 1935 roku, a w 1996 wpisano go na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Jest 887 kamiennych posągów, zwanych moai stawianych na kamiennych platformach ahu. Większość z nich została wykuta w tufie (rodzaj lekkiej, zwięzłej, zazwyczaj porowatej skały osadowej) pochodzącym z wulkanu Rano Raraku za pomocą narzędzi wykonanych z bazaltu.

Niektóre ważą ponad 18 ton i mają ponad 6 m wysokości. Największy z moai, zwany Paro miał około 10 m wysokości i ważył 75 ton. Znaleziono też niedokończoną figurę o wysokości 21 m i wadze około 270 ton.
Około 1/5 posągów moai posiadała tzw. pukao, czyli specjalne polinezyjskie czerwone koki wykonane również z tufu, przypominające kapelusze.
Około 95% z istniejących moai wykonano w kamieniołomie Rano Raraku (krater wulkaniczny o średnicy około 700 m we wschodniej części wyspy, którego dno zajmuje niewielkie jezioro wulkaniczne), gdzie nadal jest 394 moai. Kamieniołom z nieznanych powodów został nagle opuszczony, a wiele posągów niedokończonych. Z kamieniołomu posagi transportowane były na balach na miejsce przeznaczenia i stawiane do pionu za pomocą lin.

Współcześnie około 50 z nich ponownie osadzono na dawnych miejscach.

Wódz plemienia Hotu Matu'a opuścił swoja ojczyznę w poszukiwaniu nowego domu. Gdy zmarł, jego sześciu synów podzieliło wyspę między siebie, a następnie ich spadkobierców. Wyspiarze wierzyli, że stawiane posągi są zdolne do przechwytywania many (nadnaturalnej mocy) wodza, co miało prowadzić do obfitych deszczów i lepszych zbiorów.

W odróżnieniu od moai, takuturi spoczywają w postawie klęczącej i posiadają zupełnie odmienne rysy twarzy i kształt głów. Cechą odmienna od moai jest także miejsce ich wytwarzania, a także surowiec z którego powstały. Otóż takuturi powstały ze scorii (skorupa na powierzchni lawy cechująca się dużą porowatością, dającą w efekcie gąbczastą strukturę) w Puna Pau (niewielki nieczynny kamieniołom na stożku wulkanicznym na obrzeżach miasta Hanga Roa). Stamtąd takuturi transportowane były do Rano Raraku.

Istnieje teoria, że posągi te służyły kultowi boga-ptaka (Tangata manu), który rozwinął się na Rapa Nui w ostatnim okresie przed przybyciem na wyspę Europejczyków. Zatem okazały by się najmłodszymi moai na wyspie.

Przypuszcza się, że tubylcy doszczętnie pozbawili wyspę drzew, wykorzystując je do budowy łodzi, domów, transportu moai. Być może drzewa znikły z powodu plagi szczurów polinezyjskich, które żywiły się nasionami drzew, uniemożliwiając ich rozsiewanie.
Rosły tam prawdopodobnie palmy podobne do kokosowej. Należały one do endemicznego gatunku Paschalococos disperta, który ostatecznie wymarł około 1650 roku. 
Obecnie rosnące na wyspie drzewa (głównie eukaliptusy i akacje) mają około 50 lat i zostały przywiezione z Chile.

Wyginęły one z powodu wylesienia i polowań na nie. Wśród żyjących tam ptaków były m.in. papugi, czaple, płomykówki, chruściele, a także morskie ptaki: petrele, fregaty, nawałniki.

Jest to język ze wschodniej gałęzi rodziny polinezyjskiej języków austronezyjskich używany przez rdzennych mieszkańców wyspy. 
W ostatnich dekadach, w związku z migracją ludzi, język ten rozprzestrzenił się też na kontynentalną część Chile oraz inne wyspy Pacyfiku (zwłaszcza na Tahiti). Posługuje się nim blisko 5 tysięcy ludzi.

Zapisywany był pismem rongorongo, rytym w drewnie. Języka tego do dziś nie udał się odczytać, ponieważ spora część społeczności została uprowadzona przez peruwiańskich handlarzy niewolników, część umiejąca czytać zmarła, a ci co pozostali, nie umieli czytać.

W 1914 roku badaczka Katherine Routledge przypadkiem natrafiła na człowieka, który potrafił odczytać pismo rongorongo, przebywał on w domu dla trędowatych. Dotarła do niego, ale nie chciał wyjawić tajemnicy pisma obcej osobie.

Przypuszcza się, że na wyspie pozostawił swoich uczniów, ponieważ umiejętność pisania i czytania była przekazywana z pokolenia na pokolenie. Badania nad odszyfrowaniem pisma są ciągle prowadzone.

Lek o nazwie Sirolimus (rapamycyna) jest lekiem immunosupresyjnym mającym zastosowanie w transplantologii. Rapamycyna jest również substancją która może wydłużać życie zwierząt i nad tymi jej właściwościami prowadzone są badania.