Ciekawostki o waranie z Komodo

Jest gatunkiem gada z rodziny waranowatych (Varanidae) - grupy mięsożernych i owocożernych (Varanus olivaceus i Varanus bitatawa) jaszczurek, obejmującej żyjący rodzaj Varanus i szereg wymarłych rodzajów.

Warany różnią się od innych jaszczurek budową języka, który składa się z dwóch części: mięsistej grubej pochwy będącej podstawą języka oraz wysuwalnej z niej długiej, cienkiej, rozdwojonej na końcu części dotykowej, tzw. narządu Jacobsona.

Żyją w rozmaitych środowiskach ekologicznych; niektóre wyłącznie na drzewach, inne są naziemne, jeszcze inne ziemnowodne (doskonale pływają i nurkują), a waran szary (Varanus griseus) żyje na pustyni. Wśród gadów wyróżniają się inteligencją - potrafią odróżniać swoich opiekunów od innych ludzi, rozumieją proste polecenia.

Pierwsze pogłoski o "krokodylu lądowym" dotarły do porucznika Steyna van Hensbroeka z holenderskiej administracji kolonialnej (Holenderskie Indie Wschodnie były kolonią holenderska składającą się z terenów dzisiejszej Indonezji).

Pierwszego opisu jaszczurki dokonał w 1912 roku ówczesny dyrektor Muzeum Zoologicznego w Bogor na Jawie, Pieter Ouwens, który otrzymał od porucznika van Hensbroeka zdjęcia i skórę dorosłego osobnika, a od kolekcjonera dwa inne okazy.

Pierwsze dwa żywe okazy smoka z Komodo przybyły do Europy, do londyńskiego zoo w 1927 roku. Dokonano wówczas jednych z najwcześniejszych obserwacji tych zwierząt w niewoli, a wnioski zaprezentowano na sympozjum naukowym Towarzystwa Zoologicznego w Londynie w 1928 roku.

Burden wraz ze swoja pierwszą żoną Catherine i grupą towarzyszy wyruszył na poszukiwanie smoka z Komodo, którego New York Times nazwał "zaciekłym bezpośrednim potomkiem dinozaura". Używając pułapek nadrzewnych z przynętą w postaci mięsa bizona, udało mu się złapać gigantyczne jaszczurki, które ważyły 350 funtów (około 159 kilogramów) i mierzyły około 10 stóp (około 3 metry). 

Z trzech schwytanych przez nich waranów z Komodo, dwa zostały przekazane do Bronx Zoo, ale wkrótce zdechły i po poddaniu ich taksydermii  trafiły do Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej, gdzie można je oglądać do dziś.

W 1927 roku Burden napisał książkę o wyprawie na Komodo zatytułowaną "The Dragon Lizards of Komodo" ("Smocze jaszczurki z Komodo"). Wyprawa ta stała się także inspiracją dla filmu "King Kong" z 1933 roku. To właśnie dzięki Burdenowi powstała potoczna nazwa tego warana - "smok z Komodo".

Wyprawy naukowe na Komodo zostały wstrzymane wraz z wybuchem II wojny światowej, wznowiono je dopiero w latach 50. i 60. XX wieku. Prowadzone wówczas badania dotyczyły sposobu żerowania, rozmnażania i ogólnie życia tych zwierząt.

W 1969 roku odbyła się wyprawa Waltera Auffenberga, podczas której przeprowadzono badania waranów z Komodo pod kątem ich hodowli w niewoli.

Występuje on endemicznie na wyspach: Komodo, Rinca, Flores, Gili Motang i Gili Dasami, gdzie żyje ich około 6 tysięcy osobników.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w 2019 roku umieściła smoka z Komodo na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych, jako gatunek zagrożony wyginięciem. Głównymi zagrożeniami, przed którymi stoją obecnie te zwierzęta jest fragmentacja lub utrata siedlisk, a przede wszystkim spadek populacji zwierząt, którymi warany z Komodo się głównie żywią (sambar sundajski, dzik, bawół wodny). Zagrożeniem populacji waranów jest też kłusownictwo, pożary i wylesienia.

Utworzono też Rezerwat Wae Wuul na zachodzie Flores i Rezerwat Wolo Tado na północy wyspy. W Indonezji zwierzęta te objęte są ścisłą ochroną. Konwencja Waszyngtońska o międzynarodowym handlu gatunkami zagrożonymi w przypadku warana z Komodo stwierdza, że jakikolwiek handel żywymi waranami lub częściami ich ciała (np. skórami) jest zabroniony bez specjalnych zezwoleń.

Ochronie gatunku może też służyć hodowla w niewoli. Pierwsze potomstwo waranów z Komodo oddane pod opiekę człowieka poza Indonezją miało miejsce w 1992 roku w Narodowym Parku Zoologicznym Smithsonian (znajduje się na północ od Waszyngtonu i jest jednym z najstarszych ogrodów zoologicznych w USA).

W 2004 roku w ogrodzie zoologicznym na Gran Canarii udało się wyhodować pierwsze europejskie potomstwo warana z Komodo.

Można je oglądać w Starym Zoo w Poznaniu (jeden z najstarszych ogrodów zoologicznych na świecie, założony w 1871 roku), gdzie przebywają od 2005 roku i w Ogrodzie Zoologicznym we Wrocławiu, gdzie mieszkają od lipca 2014 roku (najstarszy ogród zoologiczny w Polsce, otwarty 10 lipca 1865 roku).

Ze względu na swoje wymiary nie posiadają naturalnych drapieżników, są na szczycie łańcucha pokarmowego. Żyjące na wolności smoki z Komodo ważą zwykle około 70 kg i mierzą 2,5-3 m. Osobniki przebywające w niewoli często ważą więcej.

Największy zweryfikowany w niewoli okaz miał 3,13 m długości i ważył 166 kg (włączając niestrawiony pokarm). Największy dziki okaz miał długość 3,04 m i masę 81,5 kg (bez zawartości żołądka).

Posiada dużą, szeroką głowę, grubą, masywną szyję, baryłkowaty tułów i długi ogon. Skóra jego ciała pokryta jest łuskami zawierającymi maleńkie kości zwane osteodermami, które działają jak rodzaj naturalnej kolczugi. Osteodermy nie występują jedynie w okolicach oczu, nozdrzy, brzegów ust i oka ciemieniowego (trzecie oko) - otwór ciemieniowy w czaszce i szczątkowe oko.

Smok z Komodo słyszy w zakresie od 400 do 2000 herców. Dawniej uważano, że zwierzęta te są głuche, ale badania zakwestionowały ten pogląd. Widzi natomiast obiekty oddalone nawet o 300 m, choć słabo widzi w nocy. Potrafi rozróżniać kolory, ale nie reaguje na nieruchome obiekty.

Podobnie jak inne gady, waran z Komodo do wykrywania, smakowania i węchu wykorzystuje przede wszystkim język (narząd Jacobsona), a nie nozdrza. Dzięki sprzyjającemu wiatrowi i zwyczajowi kołysania głową na boki podczas chodzenia, może on wykryć padlinę z odległości 4-9,5 kilometra.

Ślina warana często bywa zabarwiona krwią, ponieważ zęby są prawie całkowicie pokryte tkanką dziąseł, która jest naturalnie uszkadzana w czasie spożywania posiłku. Obfitość tej śliny ułatwia mu przełykanie pokarmu.

Choć uważa się, że głównie żywią się padliną, często znienacka atakują żywą ofiarę. Waran szarżuje na nią z dużą prędkością i uderza w spód lub gardło, zabijając ofiarę w kilka sekund. Smoki z Komodo rozdzierają zdobycz na duże kawałki i połykają je w całości. W przypadku mniejszych ofiar, jak na przykład koza, potrafią połknąć ją w całości (zajmuje im to 15-20 minut). Czasami zwierzęta te usiłują przyspieszyć proces połykania dociskając zdobycz do drzewa, aby szybciej dostała się do gardła. Zdarza się, że taranują drzewo tak mocno, że zostaje ono powalone.

Mała rurka pod językiem, która łączy się z płucami, pozwala im na oddychanie w czasie połykania pokarmu.

Obejmuje ona bezkręgowce, inne gady, w tym mniejsze warany z Komodo, ptaki, jaja ptasie, małe ssaki, małpy, dziki, kozy, świnie, jelenie jawajskie (Axis kuhlii), konie, bawoły wodne (Bubalus bubalis).

Choć smoki z Komodo unikają konfrontacji z ludźmi, zdarza się, że zaatakują. Gdy zostaną osaczone, reagują agresywnie, otwierają paszczę, syczą i ostrzegawczo ustawiają ogon w pozycji do uderzenia nim.

Istnieją doniesienia o indywidualnych przypadkach ataku na ludzi, zabiciu ich, a nawet zjedzeniu. Jednak przypuszcza się, ze wydarzenia takie można przypisać jedynie kilku anormalnym osobnikom, które utraciły strach przed ludźmi i stały się bardzo agresywne.

Są aktywne za dnia, noc spędzają w wygrzebanych przez siebie dziurach o szerokości od 1 do 3 m. Dziury te kopią za pomocą potężnych przednich kończyn i pazurów. Polują po południu, a w najgorętszą część dnia przebywają w cieniu. Miejsca odpoczynku są pozbawione roślinności i oznaczone odchodami.

Są samotnikami, które gromadzą się tylko w czasie godów (pomiędzy majem a sierpniem) i w czasie jedzenia.

Gody odbywają się od maja do sierpnia, a jaja samice składają we wrześniu. Smoki z Komodo mogą być monogamiczne i tworzyć więzy z wybranymi partnerkami, co jest rzadkim zachowaniem u jaszczurek.

Lęgi zawierają średnio 20 jaj, których okres inkubacji wynosi 7-8 miesięcy. Młode warany większość swoich pierwszych lat spędzają na drzewach, gdzie chronią się przed drapieżnikami (też dorosłymi waranami, dla których młode osobniki stanowią około 10% ich diety).

Dojrzewanie młodych waranów trwa 8-9 lat, a długość ich życia na wolności wynosi około 30 lat.