Ciekawostki o Wyspach Owczych

Znajdują się one w północnej części Oceanu Atlantyckiego pomiędzy Wielka Brytanią, Islandią i Norwegią.

Wyspy tworzą  trójkąt skierowany na południe i mają 118 km długości i 75 km szerokości. Linia brzegowa rozciąga się na długości 1289 km.

Średnia wysokość wynosi 300 metrów n.p.m. Niemal cały obszar archipelagu poprzecinany jest licznymi pasmami górskimi, w których jest około 340 szczytów. Spośród nich 10 osiąga wysokość ponad 800 m n.p.m., a 7 jest niższych niż 150 m n.p.m.

Najwyższą górą jest Slættaratindur (882 m n.p.m.). W pogodny dzień z jej szczytu można zobaczyć wszystkie wyspy archipelagu. Najniższą górą jest  Høganes (115 m n.p.m.)

Najdalej na północ wysuniętym krańcem wyspy jest przylądek Enniberg, gdzie znajduje się najwyższy nadmorski klif Europy (754 m n.p.m.). Jest on jednym z najwyższych klifów świata (najwyższy o wysokości 1010 m n.p.m. znajduje się na Hawajach), ale jako jedyny jest pionowy.

Najdalej na południe wysuniętym krańcem Wysp Owczych jest skała Sumbiarsteinur.

Największą z nich jest Streymoy o powierzchni 374,3 km2, na której mieszka niemal połowa ludności Wysp Owczych. Najmniejszą wyspą, na której mieszkają ludzie jest Koltur. Ma ona powierzchnię 2,5 km2.

Znajduje się w centralnej części archipelagu, ma powierzchnię 373,5 km2 i mieszka na niej niemal 22 tysiące osób. W przekładzie z farerskiego (język ludności Wysp Owczych) nazwa wyspy oznacza Wyspę Aktualności lub Wyspę Prądów.

Streymoy posiada największą liczbę szczytów na całym archipelagu. Jest ich 72, z których najwyższym jest Kopsenni mierzący 789 m n.p.m., mieszczący się w północno-zachodniej części wyspy. W rejonie tym skupiają się pozostałe wzniesienia, tworząc wybrzeża klifowe z licznymi grotami zamieszkanymi przez ptaki morskie. Południowa część wyspy jest znacznie niższa, a środkowa część poprzecinana jest dolinami polodowcowymi.

Temperatury nie są tam specjalnie zróżnicowane w skali rocznej. Zimy są zwykle ciepłe, ze średnią temperatura w styczniu wynoszącą od +3 do +4 °C. W najcieplejszym miesiącu, za który uznawany jest lipiec, średnia temperatura wynosi +12 °C.

Wyspy Owcze są jednym z najbardziej narażonych na deszcz miejsc na świecie - pada tam średnio przez 280 dni w roku. Opadom deszczu towarzyszy często bardzo silny wiatr, który ma wpływ na kształtowanie się chmur towarzyszących mieszkańcom wysp przez większość dni w roku.

Chmury na Wyspach Owczych tworzą się zazwyczaj bardzo nisko, często sięgają ziemi, lub Oceanu Atlantyckiego. Farerczycy (mieszkańcy Wysp Owczych) wyróżniają kilka rodzajów mgieł, tworzących się przy konkretnym zachmurzeniu. Najniebezpieczniejszym rodzajem mgły jest  Mjørki, kiedy pokrywa ona wszystko, od szczytów gór po morze.

Nie padają tam kwaśne deszcze, a powietrze jest pozbawione zanieczyszczeń.

W okolicach 22 czerwca dzień trwa tam około 20 godzin, a po nim następuje tak zwana biała noc. Jest to cykliczne zjawisko astronomiczne występujące na dużych szerokościach geograficznych (powyżej 57° N lub S), polegające na tym, że w nocy nie zapadają całkowite ciemności. Zmierzch przechodzi bezpośrednio w brzask.

Najkrótszy dzień w roku trwa tam około 5 godzin.

Wypływają one z górskich źródeł lub nielicznych jezior. Powierzchnia 10 największych jezior na Wyspach Owczych wynosi 7,19 km2, a ich łączna powierzchnia to 0,5% powierzchni całego archipelagu.

Dominuje tam roślinność wydmowa, trawiasta, mchy i torfowiska, a krzewy rosną jedynie w miejscach zacisznych, nad jeziorami. Torfowiska są eksploatowane i wykorzystywane na opał.

Od co najmniej stu lat podejmowane są tam próby sadzenia drzew w celu zalesienia wyspy. W 2005 roku Wyspy Owcze zgłosiły 100 hektarów lesistości według kryteriów ONZ, rozmieszczonych w 19 lasach. Stanowi to zaledwie 0,7 promila całkowitej powierzchni. W lasach tych rosną głównie drzewa iglaste: świerk, sosna, modrzew, ale tez drzewa liściaste, takie jak klony, olchy i brzozy.

Ze względu na odizolowany, wyspiarski charakter Wysp Owczych, niektóre gatunki zwierząt nie występują tam naturalnie, jak na przykład gady, płazy czy ryby słodkowodne. Ssaki reprezentowane są jedynie przez foki szare.

Imponujący jest jedynie świat ptaków, których populację szacuje się na 3,5 mln osobników. Reprezentuje je około 40 gatunków ptaków gniazdujących, 30 zalatujących i ponad 200 odwiedzających wyspy podczas migracji.

Bardzo liczne są tu kolonie maskonurów - ptaków wodnych z rodziny alk (Alcidae). Brodzący ptak z rodziny ostrygojadów (Haematopodidae) - ostrygojad zwyczajny, który jest ptakiem narodowym Wysp Owczych, uwieczniony był na dawnej fladze tego kraju aż do 1940 roku.

Wyspy Owcze są domem dla prawdopodobnie największej na świecie kolonii nawałnika burzowego (Hydrobates pelagicus), liczącej od 150 do 400 tysięcy par. W przeszłości marynarze nazywali te ptaki pechowymi, wywołującymi burzę. Uważali, że są one duszami utopionych żeglarzy i należy mieć z nimi dobre relacje. 

Powstały w wyniku tzw. erupcji linearnych, polegających na wylewach lawy z bardzo długich, prostych szczelin. Zbudowane są głównie z bazaltów poprzeplatanych bardziej miękkimi warstwami tufu.

Jedyną pozostałością tamtego okresu jest źródło termalne Varmakelda. Jego stała temperatura 18°C jest świadectwem wulkanizmu, który kiedyś ukształtował wyspy.

Od średniowiecza mieszkańcy Wysp Owczych przypisywali temu źródłu specjalne uzdrawiające moce. Ludzie tradycyjnie spotykali się tam w czasie letniego przesilenia, aby tańczyć, bawić się i śpiewać na świeżym powietrzu. Zgodnie z tą tradycją, co dwa lata w pierwszy weekend lipca odbywa się Varmakeldustevna  - święto ludowe połączone z regatami o mistrzostwo w wioślarstwie Wysp Owczych.

W pobliżu Hvalby znajdują się złoża węgla kamiennego o maksymalnej miąższości 10 metrów. Ich zasoby oszacowano na 12 milionów ton. Wydobycie na niewielką skalę prowadzono w okresie I i II wojny światowej.

W latach 90. XX wieku pojawiły się tam osy, które prawdopodobnie przybyły na wyspę statkiem. Mówi się, że pojawienie się os wywołało strach wśród mieszkańców (podobnie było na Islandii).

Dominującym owadem na archipelagu jest ćma (Hepialus humuli), która od 2004 roku zdobi również banknot 200-koronowy.

Przybyli oni na wyspy w VII wieku, a gdy w IX wieku pojawili się tam wikingowie, przenieśli się na Islandię. W 1035 roku Wyspy Owcze stały się własnością Norwegii, z którą  w 1380 roku zostały przyłączone do Danii.

W 1814 roku Dania utraciła Norwegię, ale zachowała Wyspy Owcze. Wyspy zyskały ograniczoną autonomię w XIX wieku. Wyodrębnił się tam pisany język tamtejszej ludności - język farerski, który obecnie jest, obok języka duńskiego, językiem urzędowym na Wyspach Owczych.

W latach 1940-1945 archipelag, jako punkt strategiczny w Bitwie o Atlantyk, został zajęty przez wojsko brytyjskie. W 1948 roku doszło do podpisania nowych warunków współzależności między Wyspami Owczymi a Danią, zgodnie z którymi zyskały one szerszą autonomię.

Na 49 000 osób zamieszkujących wyspy, Farerowie stanowią większość. Największą grupę obcokrajowców stanowią tam Islandczycy, następnie Norwegowie, dalej Filipińczycy, Tajowie i Brytyjczycy. W sumie na wyspach mieszkają ludzie z 77 krajów (również Polacy).

Przyjmuje się, że mieszkańcy Wysp Owczych są jednymi z najbardziej jednorodnych genetycznie ludów na Północnym Atlantyku. Powstały tam w 2005 roku biobank genetyki Wysp Owczych od 2011 roku prowadzi projekt FarGen, który umożliwia naukowcom zbadanie, w jaki sposób geny, środowisko i styl życia wpływają na zdrowie mieszkańców Wysp Owczych.

Wywodzi się on ze staronordyckiego i jest jednym z najmniejszych języków germańskich.

Wyspy zostały schrystianizowane  w 999 roku przez Sigmundura Brestissona (wódz wikingów z Wysp Owczych, który zainicjował chrystianizację). Około 80% mieszkańców to wyznawcy Ewangelicko-Luterańskiego Kościoła Państwowego.

Prawie wszyscy korzystają z telefonii stacjonarnej. Pierwsza linia telefoniczna powstała tam w 1905 roku, a w 1930 wszystkie miasta na wyspach zostały podłączone do sieci telefonicznej. Obecnie Wyspy Owcze są połączone ze światem dwoma kablami światłowodowymi.

Sieć telefoniczna została całkowicie zdigitalizowana od 1998 roku i istnieje kompleksowa sieć GSM dla telefonii komórkowej.

Strefa połowowa Wysp Owczych wynosi 200 mil morskich. Na północnym Atlantyku wyspy są piątym co do wielkości krajem rybackim (na świecie zajmują 25. miejsce).

Oprócz połowów dalekomorskich, prowadzone są także połowy przybrzeżne, do których używa się specjalnej żyłki snella - zaawansowanego technologicznie wynalazku Wysp Owczych, który jest również eksportowany.

Liczba owiec na archipelagu jest ściśle regulowana przepisami z XIII wieku (List Owczy - najstarszy znany dokument Wysp Owczych, spisany 24 lipca 1298 roku, który mówi m.in., że wełna to złoto Farerów) i musi mieścić się w granicach 75-78 tysięcy. Owce maja tam pierwszeństwo na drodze. Specjalnie powołana jednostka policji zajmuje się wypadkami samochodowymi z udziałem owiec. Istnieje nawet specjalne ubezpieczenie samochodowe od wypadku z udziałem owiec.

Farerowie mają własną miarę powierzchni 1 mørk, oznaczającą powierzchnię, która jest w stanie wykarmić 32 owce.

Pochodząca z wysp wełna owcza ma unikalne walory (zawiera dużo lanoliny), a mięso ma doceniany przez smakoszy smak.

Jest to 220 -metrowy most łączący dwie największe i najliczniejsze wyspy archipelagu: Streymoy na zachodzie i Eysturoy na wschodzie poprzez cieśninę Sundini w jej najwęższym miejscu. Często nazywany jest Mostem nad Atlantykiem.

Tradycyjne polowanie zwane grindadráp, to tradycja Wysp Owczych sięgająca czasów wikingów.  Polega ono na zaganianiu łodziami w głąb zatoki grindwali i zabijaniu ich harpunami. To okrutne wydarzenie odbywa się co roku w okresie lipca i sierpnia. Uczestniczą w nim całe rodziny, nawet małe dzieci. Corocznie ginie od 600 do 1000 sztuk grindwali (niechlubny rekord wynosi 1400 grindwali).

Nie jest to uzasadnione względami ekonomicznymi, jak przed wiekami, a jedynie tradycją. Zabijanie grindwali budzi oburzenie na całym świecie. Ostatnio udało się wypracować kompromis polegający na tym, że zabiciu może ulec nie więcej jak 500 sztuk.

Znajduje się na wschodnim wybrzeżu największej wyspy archipelagu, Streymoy. Miasto liczące 13 911 mieszkańców, nazywane jest zwykle Havn. Jest największym miastem i gminą Wysp Owczych oraz kulturalnym, gospodarczym i komunikacyjnym centrum kraju.

Nazwa miasta oznacza port Tora i została nadana na cześć boga piorunów i błyskawic z mitologii nordyckiej. Herb miasta przedstawia młot Thora - Mjølner - i nawiązuje do początków miasta w przedchrześcijańskiej epoce wikingów. Pierwsza pisemna wzmianka o Thorshavn pochodzi z 1075 roku i dlatego miasto uważane jest za jedną z najstarszych stolic północnej Europy. 

Thorshavn jest najważniejszym portem na Wyspach Owczych. W stolicy znajduje się jedyny na wyspach uniwersytet, Uniwersytet Wysp Owczych, założony w 1960 roku, Archiwum Narodowe, Biblioteka Narodowa i wiele innych instytucji oraz zabytków.

Jest ono obsługiwane przez jedyną rdzenną farerską linię lotniczą, Atlantic Airways. Lotnisko posiada asfaltowe lądowisko o długości 1799 metrów.

Aby usprawnić jego pracę i ułatwić transport do stolicy archipelagu, zbudowano tunel między wyspą Vagar a Streymoy, który nosi nazwę Vagatunnilin i ma ponad 4,5 km długości.

Są nimi piłka nożna i wioślarstwo. Zainteresowanie piłką nożną na wyspach wzrosło, gdy przystąpiły one w 1988 roku do UEFA i FIFA.

Jako jedno z nielicznych miejsc w Europie, Wyspy Owcze kultywują tradycję farerskiego tańca łańcuchowego, tradycję pochodzącą  jeszcze ze średniowiecza. Jest to taniec do  kvæði  (czterowierszowych pieśni ludowych), śpiewanych bez akompaniamentu instrumentów.