Ciekawostki o zimorodku zwyczajnym

Zimorodkowate to rodzina, do której należy ponad 90 gatunków zazwyczaj małych ptaków o dużych głowach, dużych, długich, bocznie spłaszczonych i ostrych dziobach, krótkich nogach i krótkim ogonie. Należą do niej trzy podrodziny: zimorodki (Alcediniae), łowce (Halcyoninae) i rybaczki (Cerylinae).

Do podrodziny zimorodków (Alcediniae) należą cztery rodzaje: Ispidina, Corythornis, Ceyx i Alcedo.

Współczesna dwumianowa nazwa wywodzi się od łacińskiego alcedo "zimorodek" i Atthis - pięknej młodej kobiety z Lesbos, ulubienicy Safony.

Najbliższym krewnym zimorodka zwyczajnego jest zimorodek błękitny (Alcedo coerulescens), który pochodzi z Indonezji.

Występuje w południowej i środkowej Europie, północnej Afryce i południowej Azji w pasie od Dekanu po Archipelag Malajski, na wschód po Sachalin i Japonię. W Polsce spotykany jest na całym niżowym obszarze kraju, obecnie nieliczny. Zimorodek ten nie występuje na Islandii, w północnej Szkocji, północnej Skandynawii i na Syberii. Nie występuje też w regionach wysokogórskich i na pustyniach.

Preferuje okolice czystych, śródlądowych wód - rzek, strumieni, brzegów jezior i stawów, które mają strome brzegi i z których zwisają korzenie bądź gałęzie. Żyje w pobliżu umiarkowanie szybko płynących lub stojących wód, z małymi populacjami ryb.

Z rejonów, w których zimą panują długotrwałe mrozy, zimorodek musi migrować. Większość ptaków zimuje w południowych częściach obszaru lęgowego, ale niektóre przedostają się przez Morze Śródziemne do Afryki lub przez góry Malezji do Azji Południowo-Wschodniej.

Zimorodki migrują głównie nocą. Niektóre muszą pokonać co najmniej 3000 kilometrów między miejscami lęgowymi a zimowiskami.

Największe zagęszczenie ptaków lęgowych występuje w siedliskach z czystą wodą, która zapewnia optymalną widoczność ofiary, gdzie ptaki przebywają na drzewach i krzewach zlokalizowanych na brzegach zbiorników wodnych. Siedliska te charakteryzują się najwyższą jakością wody.

Długość ich ciała wynosi od około 16 do 18 centymetrów, a waga od 35 do 40 gramów. Rozpiętość skrzydeł to około 25 centymetrów. Ciało zimorodka zwyczajnego jest krępe, z krótkimi nogami, krótkimi piórami na ogonie i szerokimi skrzydłami.

Duża głowa z ostrym dziobem o długości około 4 centymetrów osadzona jest na krótkiej szyi - głowa i dziób są niemal długości tułowia. Ptaki te są ciekawie ubarwione; z wierzchu są niebieskie - grzbiet jasnoniebieski, a skrzydła z zielonkawym odcieniem, który zmienia się w zależności od oświetlenia. Od spodu zimorodek zwyczajny jest pomarańczowy, z białym gardłem.

Samiec ma czarny dziób, który może być lekko rozjaśniony od spodu. Samica ma pomarańczową dolną część dziobu i jest to cecha, po której można odróżnić samicę od samca. Młode ptaki obu płci mają czarne dzioby.

Używają jedynie kilku ostrych dźwięków w zależności od sytuacji; wezwanie do lotu to krótki, ostry gwizdek powtórzony dwa lub trzy razy, zaniepokojenie to ostry, przenikliwy dźwięk. Głodne pisklęta wołając o pokarm wydają bulgoczące dźwięki.

Podczas zalotów zimorodki szczególnie chętnie nawołują się, nieznacznie zmieniając swoje głosy.

Każdego dnia musi on zjeść około 60% swojej masy ciała, w związki z tym musi kontrolować odpowiedni odcinek rzeki. Przez większą część roku żyje samotnie, siedząc gdzieś w ukryciu. Jeśli inny zimorodek wkroczy na jego terytorium, może dojść do bójki, podczas której jeden ptak łapie drugiego za dziób i próbuje przytrzymać go pod wodą.

Jednak każdy z ptaków zachowuje oddzielne terytorium, zwykle o długości co najmniej jednego kilometra, ale nie większej niż trzy i pół kilometra. Terytoria te zostają połączone dopiero na wiosnę. Zaloty rozpoczynają się od pogoni samca z a samicą. Towarzyszy temu kiwanie się na boki, ciągłe nawoływanie, a później rytualne karmienie, po którym zwykle dochodzi do kopulacji.

Samiec i samica kopią norkę dziobami. Jej szerokość może dochodzić do 6 centymetrów , a głębokość zakończona okrągłą komorą może mieć nawet metr długości. Tunel ma zakrzywioną konstrukcję, co utrudnia drapieżnikom dostęp do gniazda. Taka norka może być wykorzystywana wielokrotnie.

Jaja są wysiadywane przez oboje rodziców przez około 20 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 22-27 dniach, kiedy umieją już latać. Jeżeli okoliczności są sprzyjające, to samica zakłada drugi lęg jaj. W takim przypadku samiec opiekuje się pierwszym lęgiem, karmiąc młode owadami czy małymi rybkami, a samica wysiaduje drugi lęg.

W sezonie zimorodki zwyczajne mogą wyprowadzić dwa, czasem trzy lęgi.

Podczas pierwszych nurkowań po opuszczeniu gniazda pisklę może utonąć. Wiele z nich nie zdoła nauczyć się łowienia ryb przed wypędzeniem ich z terytorium rodziców - tylko około połowa przeżywa dłużej niż tydzień czy dwa tygodnie. Większość młodych ptaków umiera z zimna lub braku pożywienia.

Około 80% młodych ptaków umiera pomiędzy opuszczeniem gniazda a następnym sezonem lęgowym. Podobnie u osobników dorosłych, około 70% ptaków umiera w ciągu roku. Niewiele osobników dożywa trzech lat, a ukończenie pięciu lat jest bardzo rzadkie. Jednak wysoka śmiertelność zimorodków zwyczajnych równoważona jest wysokim rocznym współczynnikiem reprodukcji.

Przelatuje nisko nad wodą wydając głośny dźwięk, a następnie nurkuje w pełnym pędzie tak, że polujący na niego drapieżnik traci go z oczu.

Zjadają też owady wodne, żaby i raki. Pożywienie zdobywają latając nisko nad wodą. Mogą latać z prędkością nawet 190 km/h.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany również jako gatunek najmniejszej troski.