Geografia
Ciekawostki o Sudetach
Łańcuch górski na obszarze południowo-zachodniej Polski
Sudety to obszar, na którego bogactwo składają się warunki naturalne - świat przyrody, niezwykłe zjawiska geologiczne i różnorodne krajobrazy, oraz ślady działalności człowieka - stare osady, bezcenne zespoły zabytków, stylowe uzdrowiska, a także cmentarze z różnojęzycznymi napisami na nagrobkach. Często możemy usłyszeć, że Sudety są starymi górami, tymczasem wcale takimi nie są. Wbrew obiegowej opinii Sudety to góry o młodej rzeźbie zbudowane ze starych skał. Sudety, które znamy współcześnie wypiętrzyły się dopiero w czasie ostatniej orogenezy alpejskiej, która zresztą trwa do dziś i w takim ujęciu są górami młodymi.
1
Gdyby nie orogeneza alpejska, Sudetów, w sensie orograficznym by nie było. Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy hercyńskiej, w wyniku której nastąpiła metamorfoza wcześniej powstałych skał osadowych i wulkanicznych oraz intruzje skał magmowych, zwłaszcza granitów. Przez następne około 200 mln lat Sudety były niszczone czynnikami zewnętrznymi, w wyniku czego zostały niemal całkowicie zrównane i pokryte grubą warstwą osadów. W wyniku orogenezy alpejskiej grube warstwy skorupy ziemskiej nie zostały sfałdowane, lecz potrzaskane na kilkanaście części, z których każda została wyniesiona na inną wysokość. Tak powstały góry zrębowe, których przykładem są Sudety.
2
Sudety są trzysta kilometrowym łańcuchem górskim, położonym w Polsce, Czechach i Niemczech. Ciągną się od doliny Laby aż po Bramę Morawską. W Polsce leżą w południowo-zachodnim rejonie kraju, w Czechach - na północy a w Niemczech zajmują tylko niewielki obszar.
3
Sudety podzielone są na Sudety Zachodnie, Środkowe, Wschodnie a także na część zwaną Przedgórzem Sudeckim.
4
Sudety Zachodnie oddzielone są od Sudetów Środkowych przez Bramę Lubawską, Przełęcz Domanowską i dolinę Nysy Szalonej. Sudety Środkowe i Wschodnie dzieli Przełęcz Międzyleska, Przełęcz Kłodzka i dolina Nysy Kłodzkiej.
5
Sudety od Karpat oddziela Brama Morawska, Kotlina Ostrawska i Płaskowyż Głubczycki.
6
Wśród naukowców nie ma jednoznacznej opinii na temat pochodzenia nazwy "Sudety". Większość opowiada się za jej celtyckim pochodzeniem. Jej pierwotne znaczenie mogło brzmieć jako las dzików lub las dzikich świń.
7
Najbardziej znaną częścią Sudetów Zachodnich są Karkonosze. Jest to najpopularniejsze i jednocześnie najwyższe i graniczne pasmo.
8
Najwyższym szczytem Karkonoszy jest malowniczo położona Śnieżka , której wysokość wynosi 1603 m. Innymi szczytami Karkonoszy są Kopa - 1375 m oraz Szrenica -1362 m
9
Najwyższym szczytem Sudetów Środkowych jest Wielka Desztna (1115 m.n.p.m.) w Górach Orlickich po czeskiej stronie, a po stronie polskiej - Orlica (1084 m.p.p.m.), również w Górach Orlickich.
10
W Sudetach Wschodnich najwyższym szczytem jest Pradziad (1492 m.n.p.m.) w Jesionikach, a po polskiej stronie Śnieżnik -1426 m.n.p.m. w Masywie Śnieżnika.
11
Trzema najwyższymi pasmami górskimi w łańcuchu Sudetów są Karkonosze, Wysoki Jesionik i Masyw Śnieżnika. Określane są one mianem Wysokie Sudety.
12
Przedgórze Sudeckie oddzielone jest od Sudetów sudeckim uskokiem brzeżnym. Jest to teren łagodnie pofalowany, pagórkowaty, z licznymi uprawami rolnymi, porośnięty drzewami i krzewami.
13
Najważniejszymi rzekami wypływającymi z Sudetów są: Odra, Łaba i Morawa.
14
W Sudetach znajduje się kilka wodospadów, które powstały w miejscach stykania się skał o różnej odporności. Do najbardziej znanych należą: Wodospad Kamieńczyka, Wodospad Szklarki, Wodospad Podgórnej i Wodospad Łomniczki - w Karkonoszach, wodospad Wilczki w Masywie Śnieżnika.
15
Naturalne jeziora w Sudetach są bardzo nieliczne, występują jedynie w Karkonoszach. Są to jeziora polodowcowe.
16
Świat zwierzęcy Sudetów jest bardzo bogaty, żyją tu także trzy gatunki endemiczne. W średniowieczu w Sudetach licznie występowały łosie, w XVII i XVIII w wybito na tych terenach niedźwiedzie, wilki, rysie i żbiki. W XIX w zniknęły stąd orły przednie. Obecnie występuje nadal wiele ssaków jak jeleniowate, łasicowate, zającowate i inne. Są płazy, gady, ptaki, owady,mięczaki.
17
W Karkonoszach występuje kilka endemitów roślin: biedrzeniec mniejszy skalny, dzwonek karkonoski, gnidosz sudecki, jarząb sudecki, skalnica darniowa bazaltowa.
18
W Sudetach dominuje przemysł wydobywczy węgla brunatnego oraz surowców skalnych. W czasach historycznych wydobywano tam złoto, srebro, żelazo, arsen a także węgiel kamienny, baryt, fluoryt, uran i miedź. W wielu miejscach w Sudetach można spotkać opuszczone kamieniołomy, hałdy, sztolnie, szyby.
19
Sudety chronione są poprzez utworzenie w nich obszarów chronionego krajobrazu, parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów oraz obszarów Natura 2000. Istnieją tam dwa parki narodowe: Karkonoski i Gór Stołowych.
20
Niewątpliwą atrakcją turystyczną są sztolnie kompleksu Riese. Projekt Riese był kryptonimem największego projektu górniczo-budowlanego nazistowskich Niemiec, rozpoczętego i niedokończonego w Górach Sowich i na zamku Książ i pod nim, w latach 1943-1945. Miała to być jedna z kwater głównych Adolfa Hitlera.
21
Sudety to region wielu późnośredniowiecznych zamków, z pośród których najbardziej znane są: Bolków, Bolczów, Niesytno, Chojnik. Grodno w Zagórzu Śląskim oraz największy z nich zamek Książ.
22
Na terenach tych znajdują się też osiemnastowieczne pruskie twierdze fortyfikacyjne. M. in. Kłodzko, Srebrna Góra, Nysa i Świdnica.
23
W polskiej części Sudetów zachowało się blisko trzysta pradziejowych i wczesnośredniowiecznych grodzisk plemiennych.
24
Najstarszą pod względem geologicznym częścią Sudetów są Góry Sowie w Sudetach Środkowych.
