Ciekawostki o Aleksandrze Wielkim

Macedonia była antycznym królestwem na Półwyspie Bałkańskim, na peryferiach starożytnej Grecji (obecnie północno-środkowa część Grecji). Zamieszkiwana była przez helleński lud z plemienia Dorów. Za panowania Aleksandra Wielkiego Macedonia stała się najpotężniejszym państwem na świecie. Aleksander złamał dominację Imperium Perskiego, podbił większość jego terytoriów i zapoczątkował epokę hellenistyczną. Stworzył jedno z największych imperiów w historii, rozciągające się od Grecji po północno zachodnie Indie.

Był synem króla Macedonii, Filipa II i jego czwartej żony, Olimpii, córki Neoptolemosa I, króla Epiru. Choć Filip II posiadał siedem bądź osiem żon, Olimpia przez pewien czas była jego główna żoną, gdyż urodziła mu męskiego potomka, następcę tronu. Matka przekonywała Aleksandra, że jest on synem Zeusa.

Istniały legendy mówiące o tym, że w czasie narodzin Aleksandra spłonęła Świątynia Artemidy w Efezie, jeden z Siedmiu Cudów Starożytnego Świata. Stało się tak, ponieważ Artemida opuściła świątynię, by uczestniczyć w narodzinach Aleksandra. Miało to na celu pokazanie światu, że Aleksander był nadczłowiekiem i od poczęcia przeznaczony był do wielkości.

Nauki pobierał w "Świątyni Nimf" w Miezie, mieście w starożytnej Macedonii (prawdopodobne miejsce, w którym kiedyś istniała Mieza jest przedmiotem wykopalisk archeologicznych od 1954 roku). W zamian za nauczanie Aleksandra, Filip zobowiązał się do odbudowania rodzinnego miasta Arystotelesa, Stagiry, które wcześniej zostało zrównane z ziemią podczas podboju Grecji i Macedonii.

W Miezie kształcili się też: Hefajstion (późniejszy generał w armii Aleksandra), Ptolemeusz I Soter (następca Aleksandra Wielkiego, założyciel Królestwa Ptolemeuszy), Kassander (król królestwa Macedonii od 305 do 297 r p.n.e.) i Kleitus Czarny (oficer armii macedońskiej dowodzonej przez Aleksandra Wielkiego).

Arystoteles uczył Aleksandra i jego towarzyszy (nazywanych często "Towarzystami") medycyny, filozofii, moralności, religii, logiki i sztuki. Zaszczepił w Aleksandrze miłość do dzieł Homera, a zwłaszcza "Iliady" - Arystoteles dał mu kopię z adnotacjami, którą później miał zawsze przy sobie podczas swoich kampanii. Aleksander potrafił cytować Eurypidesa (tragik klasycznych Aten) z pamięci.

Nauczycielem Aleksandra był też Anaksymenes z Lampsakos, grecki retor i historyk, który także towarzyszył mu w jego kampaniach.

Filip II został zamordowany przez kapitana swojej straży przybocznej Pauzaniasza. Okoliczności śmierci Filipa II Macedońskiego są nadal analizowane przez licznych historyków, a jedna z teorii mówi, że do zbrodni doszło na rozkaz żony Filipa II, Olimpii, a także Aleksandra. Pauzaniasz zginął podczas ucieczki, został zabity przez dwóch towarzyszy Aleksandra, Perdiccasa i Leonnatusa. Aleksander został na miejscu ogłoszony królem przez szlachtę i wojsko.

 Aleksander żywił silną urazę wobec Filipa, który w 337 r. p.n.e. w trakcie swojego kolejnego ślubu z bratanicą macedońskiego arystokraty, Kleopatrą, bronił wystąpienia ojca Kleopatry, życzącego młodej parze narodzin czystej krwi następcy tronu. Małżeństwo Filipa z Kleopatrą czyniło pozycję Aleksandra jako następcy tronu mniej bezpieczną, gdyż urodzony przez Kleopatrę syn byłby w pełni macedońskim spadkobiercą, w przeciwieństwie do Aleksandra, który był jedynie w połowie Macedończykiem.

Mając szesnaście lat, Aleksander zakończył pobieranie nauk u Arystotelesa. W tym czasie jego ojciec, Filip II wypowiedział wojnę Trakom i wyruszył na północ. Władzę wówczas sprawował Aleksander, który pod nieobecność ojca podjął walkę ze zbuntowanym przeciw Macedonii plemieniem Majdów. Zareagował błyskawicznie i wypędził buntowników z ich terytorium, które następnie skolonizował i założył tam pierwsze swoje miasto, które zostało nazwane Aleksadropolis.

Zwycięstwo nad Majdami było pierwszym osiągnięciem militarnym Aleksandra Wielkiego.

Jeden z najsłynniejszych koni w dziejach był czarnej maści wierzchowcem, pochodzącym ze skrzyżowania berberyjskiego ogiera z tesalską klaczą. Według Pliniusza Starszego, imię ogiera pochodziło od białego znamienia na łopatce w kształcie byczej głowy (Bucefalos - "byczogłowy"). Inne wyjaśnienia mówią, że nazwa związana jest z dzikością konia lub kształtem jego łba.

Konia początkowo chciał nabyć ojciec Aleksandra, Filip II (według Plutracha), ale zrezygnował, uznawszy, że koń jest nieujarzmiony i niebezpieczny. Gdy Aleksander stwierdził, że zdoła go okiełznać, ojciec obiecał mu, że jeśli mu się to uda, dostanie konia w prezencie, jeśli nie, będzie musiał sam za niego zapłacić.

Aleksander zauważył, że koń boi się własnego cienia, więc obrócił go głową ku słońcu i wtedy dosiadł. Oczywiście wygrał zakład, a Filip II musiał zapłacić za konia 13 talentów, co było wygórowana ceną.

Bucefał wraz ze swoim panem brał udział we wszystkich kampaniach wojennych. Dotarł też do Indii, gdzie prawdopodobnie trzydziestoletni koń padł ze starości i od ran nad Hydaspesem (Dźhelam - rzeka w północnych Indiach i Pakistanie) i tam też został pochowany. Aleksander urządził mu uroczysty pogrzeb, sam poprowadził żałobny kondukt.

Na cześć Bucefała Aleksander Wielki nazwał jedno z założonych przez siebie miast - Bukefala (Alexandria Bukefalia) - przypuszcza się, że to dzisiejsze Phalia lub Dźhelam w Pakistańskim Pendżabie.

Swoją wielką kampanię przeciwko Persji rządzonej przez Dariusza III rozpoczął w 334 roku p.n.e. Zwyciężył pod Issos, zdobył Tyr, zajął Gazę i Egipt. Ostateczną klęskę zadał Dariuszowi pod Gaugamelą, wcielając do swojego imperium Mezopotamię, a także obszar dzisiejszego Iranu i Afganistanu. Podjął też próbę podboju Indii, której o mało nie przypłacił własnym życiem.

Marzył o rządzeniu krajem, który rozpościerał się poza krańce znanego mu świata. Współcześnie mówi się, iż jedną z przyczyn klęski niekończącej się kampanii Aleksandra był brak wiedzy na temat zarówno taktyki wojsk hinduskich, jak i nieznajomość i nieumiejętność adaptacji do panującego tam klimatu.

Co ciekawe, jego ekspansja w Indiach Północnych spowodowała, że wielu Hindusów, nieznających przepowiedni, czciło go jak bóstwo.

Miało to miejsce po wkroczeniu armii Macedończyka do Egiptu, gdy zastępca poległego pod Issos perskiego satrapy poddał Memfis (stolica starożytnego Egiptu) bez walki. Oddał Aleksandrowi pałac i wypłacił ze skarbca około 800 talentów.

Wprowadzenie na tron nastąpiło w świątyni Ptaha. Aleksander nigdy nie rządził Egiptem, w 331 r p.n.e. opuścił go powierzając administrowanie państwem dwóm byłym nomarchom (wyższym urzędnikom), a dowództwo wojskowe Macedończykom. Był to pierwszy w historii rozdział władzy cywilnej i wojskowej.

Na śródziemnomorskim wybrzeżu Egiptu Aleksander założył najsłynniejsze ze swoich miast - Aleksandrię. Miasto to, będące późniejszą siedzibą władców z dynastii Ptolemeuszy (dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w starożytnym Egipcie w latach 304-30 p.n.e.), było jednym z najważniejszych miast starożytnego świata.

W trakcie podboju Anatolii Aleksander znalazł się w Gordionie, mieście, w którym według mitologii władcą został wieśniak Gordios. Zgodnie z przepowiednią wyroczni, miastem władać miał ktoś, kto przybędzie tam na rydwanie zaprzężonym w woły. Zjawił się Gordios, który przybył na wozie zaprzężonym w woły i został królem. W dowód wdzięczności założył on miasto Gordion, a swój pojazd złożył w ofierze Zeusowi. Na dyszlu pojazdu wykonał niezwykle skomplikowany węzeł. Przepowiednia głosiła, że kto rozwiąże ten węzeł będzie rządził krajami Azji Mniejszej.

Według legendy udało się to Aleksandrowi Wielkiemu, który nie mogąc w żaden sposób węzła rozwiązać, po prostu przeciął go mieczem. Inna wersja legendy mówi o tym, że zdjął dyszel, do którego przywiązany był jeden z końców dereniowego łyka, tym samym uwalniając dwie części wozu, które węzeł łączył.

Przyczyną śmierci była prawdopodobnie malaria, choć bierze się pod uwagę również fakt, że mógł on paść ofiarą skrytobójczego ataku w postaci zastosowania trucizny i otrucia władcy, m.in przy użyciu znanej w starożytności rośliny o nazwie ciemiernik biały (Veratrum album). Do dziś tak młoda śmierć władcy jest przedmiotem badań i spekulacji. 

Kilka miesięcy po śmierci Aleksandra, jego żona Roksana urodziła syna, późniejszego Aleksandra IV.

Po śmierci ciało władcy zostało złożone w złotym antropoidalnym sarkofagu wypełnionym miodem, który z kolei umieszczono w złotej trumnie. Orszak pogrzebowy wyruszył z Babilonu do Macedonii. W pewnym momencie został przejęty przez Ptolemeusza i tymczasowo zabrany do Memfis. Jego następca Ptolemeusz II Filadelfos przeniósł sarkofag do Aleksandrii, gdzie pozostał do późnej starożytności. Jeden z ostatnich Ptolemeuszy zastąpił złoty sarkofag Aleksandra szklanym, aby złoty przerobić na monety.

Pompejusz, Juliusz Cezar i Oktawian (pierwszy cesarz rzymski, założyciel Cesarstwa Rzymskiego) odwiedzili grób Aleksandra w Aleksandrii, gdzie Oktawian rzekomo przypadkowo odciął Aleksandrowi nos. Mówi się, że Kaligula zabrał z grobowca napierśnik Aleksandra Wielkiego i używał go.

Około 200 r p.n.e. cesarz Septymiusz Sewer zamknął grób dla publiczności. Po tym fakcie losy grobowca są nieznane.

W ciągu zaledwie piętnastu lat Aleksander Wielki stworzył jedno z największych imperiów w historii, które rozciągało się od Macedonii przez Bliski Wschód aż do Indii. Wprowadził wiele innowacji w sztuce wojennej, wykorzystując elastyczne formacje wojskowe, mobilność i szybkie działania, które pozwoliły mu na skuteczne pokonywanie przeciwników, nawet w trudnym terenie.

Podczas swoich podbojów Aleksander nie tylko podbijał terytoria, ale także propagował grecką kulturę i cywilizację na obszarach które podbił. Ta wymiana kulturowa miała długoterminowy wpływ na rozwój cywilizacji hellenistycznej. Jego imperium przyczyniło się do rozprzestrzenienia greckiej kultury, języka i filozofii na szeroką skalę, co miało długoterminowy wpływ na rozwój cywilizacji europejskiej i azjatyckiej.

Sam Aleksander stał się bohaterem licznych legend i mitów, które przetrwały wieki po jego śmierci. Jego postać inspiruje badaczy, pisarzy, artystów i filmowców na całym świecie, a jego dokonania sprawiają, że jest on jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii ludzkości.

Aleksander posiadał trzy żony i co najmniej jedną oficjalną konkubinę, choć według niektórych był on zdeklarowanym homoseksualistą. Wiadomo było o jego bardzo bliskich relacjach z przyjacielem Hefajstionem (gdy ten zachorował w 324 r p.n.e., prawdopodobnie na chorobę tropikalną i zmarł, Aleksander kazał zabić lekarza, który go leczył). Mówi się też o związku Aleksandra z perskim eunuchem Bagoasem, który miał być kochankiem Dariusza III, a później Aleksandra Wielkiego. W tamtych czasach Grecy nie używali określenia "homoseksualizm", a jedynie seksualność, bez względu na płeć.

Pierwszą żoną Aleksandra była baktryjska księżniczka Roksana, którą poślubił w 327 r p.n.e. Macedończycy uważali ją za "najpiękniejszą kobietę, jaką widzieli w Azji". Ona urodziła mu syna Aleksandra IV (w 310 r p.n.e oboje zostali zlikwidowani przez Kassandra) i według starożytnych przekazów, była jego wielką miłością.

Dwa kolejne małżeństwa zawarł Aleksander w 324 r p.n.e. w Suzie. Poślubił jednocześnie dwie córki perskich królów: Parysatis  i Statejrę. Mariaże te służyły zacieśnieniu więzi z Persami. Związek ze Statejrą miał mu zapewnić "prawa Achemenidy" do dziedziczenia tronu Persji.

Według niektórych przekazów konkubina Barsine urodziła Aleksandrowi syna Heraklesa. Barsine była córką perskiego satrapy, która po bitwie pod Issos trafiła do macedońskiej niewoli. Aleksander ponoć darzył ją ciepłymi uczuciami, nie odprawił jej nawet po ślubie z Roksaną.

Mówi się też, że żadna z kobiet w życiu Aleksandra Wielkiego nie była w stanie konkurować o jego względy z matką władcy Olimpią, która była najważniejszą kobietą w jego życiu. Mówi się też, że mógłby chyba dokonać tego jedynie Hefajstion.