Pijawki jako zwierzęta eurytopowe rozpowszechnione są na prawie wszystkich kontynentach. Choć w większości wiodą życie pasożytnicze lub drapieżne, człowiek wykorzystuje je od wieków w celach leczniczych. Kiedyś służyły do upuszczania krwi, dziś hodowane w sterylnych kulturach wspomagają przeróżne terapie medyczne.
1
Pijawki (Hirudinea) - pijawki właściwe - należą do pierścienic, stanowią ich podgromadę.
Obejmują ponad 500 gatunków zaopatrzonych w jedną lub dwie przyssawki. W większości są to erybionty, organizmy wykazujące szeroką tolerancję wobec czynników środowiskowych. Mogą żyć w bardzo zróżnicowanych warunkach, osiedlając się na znacznych obszarach Ziemi. Do gatunków eurytopowych, oprócz pijawek, należą m.in. wróbel domowy, trzcina pospolita, czy paproć orlica.
2
Pijawki prowadzą pasożytniczy lub drapieżny tryb życia.
Większość z nich to zwierzęta wodne lub amfibiotyczne (przystosowane do życia zarówno w wodzie jak i na lądzie), gatunki żyjące na lądzie są rzadkością.
3
Pijawki występują w wodach śródlądowych na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, a także w wodach morskich.
Mogą żyć w wodach słodkich, słonawych, słonych i na lądzie. Preferują płytkie wody stojące lub wolno płynące. Nie spotyka się ich w rwących potokach górskich ani w torfowiskach wysokich. Te przystosowane do życia na lądzie (nieliczne) zasiedlają ściółkę lasów tropikalnych, jak np. pijawka cejlońska.
4
W Polsce, w warunkach naturalnych, występują 44 gatunki pijawek, które są dość dobrze poznane.
Poza gatunkami czasowo przebywającymi na lądzie (amfibiotycznymi), nie wystepują u nas gatunki lądowe.
5
Ciało pijawki jest wydłużone, obłe lub spłaszczone grzbietobrzusznie, o długości od kilku milimetrów do ponad 30 cm.
Ich ciało jest kurczliwe i wyraźnie segmentowane, zwężające się ku końcom, zakończone jedną lub dwiema przyssawkami. Przyssawki służą pijawkom do przytwierdzania się do podłoża, a gatunkom krwiopijnym wyłącznie do wbicia się pod skórę ofiary - do ssania używają silnie umięśnionej gardzieli i przełyku. W przyssawce przedniej znajduje się otwór gębowy.
6
Odcinek głowowy pijawki tworzy prostomium i cztery segmenty.
Na jego powierzchni wierzchnej znajdują się oczy, których może być od jednej do dziesięciu par, różnego kształtu i wielkości i w różnym rozmieszczeniu - w zależności od gatunku. Są też gatunki nie posiadające oczu.
7
Kolor ciała pijawek jest w odcieniach brązu i zieleni z domieszką czerni.
W wodzie pijawki poruszaja sie ruchem falistym, wężowym. Na powierzchni, czy po dnie zbiornika wodnego przemieszczaja się podobnie jak gąsiennice motyli miernikowców, przy pomocy przyssawek - wysuwają ciało do przodu, przyczepiają się przyssawką przednią do podłoża i podkurczają resztę ciała.
8
Przeważająca część gatunków pijawek to pasożyty, pozostałe to gatunki drapieżne.
Gatunki pasożytnicze będące stałymi pasożytami zewnętrznymi (rzadziej wewnętrznymi), odżywiają się krwią kręgowców lub płynami ustrojowymi bezkręgowców. Gatunki drapieżne polują na bezkręgowce, narybek, kijanki płazów.
9
Pijawki są obupłciowe.
Stosują zaplemnienie krzyżowe, a skomplikowane procesy zaplemnienia i zapłodnienia zapobiegaja samozapłodnieniu. Pijawki składają jaja w kokonie (liczba jaj wynosi od 1 do 300) umieszczanym na roślinach, kamieniach, w glebie lub na spodzie organizmu macierzystego. Rozwoj prosty (bez przeobrażenia) przebiega w kokonie. Młode wylęgają się w pełni ukształtowane, przystosowane do samodzielnego życia. Wiele gatunków pijawek opiekuje się potomstwem, nosząc młode na brzusznej stronie ciała przez jakiś czas.
10
Pijawki nie posiadają układu oddechowego.
Tlen wchłaniają całą powierzchnią ciała.
11
Ślina pijawek posiada specyficzne właściwości.
Zawiera hirudynę - substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi, oraz histaminę, powodującą rozszerzanie się naczyń krwionośnych. Wydzielanie hirudyny powoduje, że pobrana do przewodu pokarmowego krew nie krzepnie. Dzięki temu niektóre pasożytnicze pijawki mogą niejako najadać się "na zapas" - np. pijawce lekarskiej wystarczy zaatakować żywiciela tylko dwa razy do roku.
12
Dzięki tym właściwościom śliny, pijawki, głównie pijawka lekarska (Hirudo medicinalis), wykorzystywane są w hirudoterapii.
Jest to metoda leczenia znana człowiekowi od początków cywilizacji.
13
Pierwsze przypadki stosowania hirudoterapii odnotowano już w Starożytnym Egipcie.
Znane są one z malowideł ściennych pochodzących z okresu XVIII dynastii (1550-1292 p.n.e.). O medycznym stosowaniu pijawek donoszą pierwsze pisane źródła autorstwa Nikandera (II w. p.n.e.), a od I wieku źródła chińskie, literatura sanskrycka, perska, arabska. Rzymianie w tym okresie nadali pijawkom nazwę hirudo (którą Linneusz przyjał za nazwę jednego z rodzaju pijawek).
14
Pliniusz Starszy napisał, że pijawki wysysają krew i są użyteczne na "bóle reumatyczne i wszelkiego rodzaju dolegliwości i gorączki".
W czerwcu 2004 roku amerykańska Agencja Żywności i Leków dopuściła do obrotu medycznego pijawki lekarskie, uznając je za środek leczniczy.
15
Do hirudoterapii wykorzystuje się kilkanaście gatunków pijawek, przede wszystkim z rodziny Hirudinidae.
Najczęściej wykorzystywanymi gatunkami są: Hirudo verbana - gatunek azjatycko-południowoeuropejski, Hirudo trctina - gatunek afrykański, Hirudo orientalis - gatunek azjatycki i Hirudo medicinalis - pijawka lekarska, która w wielu krajach, także w Polsce objęta jest ścisłą ochroną gatunkową.
16
Do leczenia używa się osobniki hodowane w warunkach sterylnych kultur.
Z jednego osobnika można pozyskać około 0,015 g hirudyny.
17
Hirudoterapia skutecznie leczy bądź wspomaga leczenie wielu schorzeń.
Należą do nich:
choroby układu sercowo-naczyniowego
choroby zakrzepowo-zatorowe
miażdżyca
nadciśnienie tętnicze
zabiegi chirurgiczne i replantacje
choroby układu nerwowego
procesy zapalne i terapia bólu
schorzenia układu moczowo-płciowego
zakażenia bakteryjne
schorzenia dermatologiczne
kosmetologia
18
Pijawki stanowią pokarm dla wielu wodnych i lądowych gatunków zwierząt.
Należą do nich: inne pijawki, raki, niektóre gatunki owadów wodnych i ich larwy, ryby, ptaki wodne, a także niektóre gatunki ssaków.
19
Krwiopijne gatunki pijawek są nosicielami chorobotwórczych wirusów oraz pasożytów krwi.
Pasożytując na rybach wyrządzają duże szkody w hodowli.
