Ciekawostki o Inkach

Powstało na ruinach poprzedniego imperium Tiwanaku-Wari, które zajmowało tereny dzisiejszego Peru, Boliwii i Chile w latach 500 – 1200 AD. Imperium Tiwanaku-Wari zostało zbudowane na kanwie poprzedniej (pierwszej) cywilizacji z tego regionu, Mochica powstałej w I w p.n.e.

W początkach XIII wieku w górskich obszarach nieopodal Cuzco powstało pierwsze inkaskie państwo-miasto. Założycielem królestwa był Manco Cápac. Z biegiem lat królestwo powiększało się, czy to w wyniku wojen czy pokojowej asymilacji ludności.

Pachacuti zreorganizował królestwo Cuzco w nowe, zwane Tahuantinsuyu, co w języku keczua znaczy Imperium Czterech Części lub Zjednoczone Cztery Części. Na początku podbojów państwo Inków zajmowało około 40 tysięcy kilometrów kwadratowych. W szczytowym okresie urosło do 2 milionów kilometrów kwadratowych.

Nie znane jest dokładne przeznaczenie osady, mogło być zarówno letnią rezydencją władcy jak i placówką rolniczą.

Za największego dowódcę uważa się Túpaca Inca Yupanqui, syna Pachacutiego, który w latach 1463 – 1493 powiększył imperium ojca kilkunastokrotnie.

Królestwo powstało około 850 roku a jego najbujniejszy rozkwit nastąpił w połowie XV wieku. Niestety złote lata nie trwały zbyt długo, gdyż w 1470 roku Chimor został podbity i wcielony w struktury państwa Inków. Historycy uważają, że Chimor był jedynym państwem, które w owych czasach było w stanie przeciwstawić się imperium inkaskiemu. Stolicą Królestwa Chimor było miasto Chan Chan zlokalizowane 4 kilometry na północny zachód od dzisiejszego Trujillo w Peru.

Królestwo Chimor słynęło z produkcji charakterystycznej barwionej na czarno ceramiki oraz najbardziej zaawansowanej technologicznie w prekolumbijskich czasach metalurgii.

Do 1493 roku udało mu się podbić znaczne tereny dzisiejszego Chile, zachodniej Boliwii i północno-zachodniej Argentyny.

Pierwszym Sapa Inca był Manco Cápac panujący w latach 1200 – 1230 a ostatnim Túpac Amaru sprawujący swój urząd od 1571 do 1572.

Zwana jest Wojną Dwóch Braci lub Inkaską Wojną o Sukcesję. Konflikt rozgorzał pomiędzy Huáscarem i przyrodnim bratem Atahualpą, synami Huayny Capaca, ostatniego Sapa Inca, który rozszerzył granice Imperium w latach 1493 – 1525. Huayna Capac zmarł na ospę, którą na kontynent sprowadzili Hiszpanie. Pomimo, że nie miał on bezpośredniego kontaktu zaraził się ospą.

Wkrótce po tym, jak Huáscar objął tron, Atahualpa wysłał do Cuzco swoich najbardziej zaufanych kapitanów wraz z hojnymi darami ze złota, by okazać swoją lojalność wobec brata. Huáscar nie ufał jednak przyrodniemu bratu i odrzucił jego dary. Oskarżył go o bunt i wydał polecenie zgładzenia kilku z posłów a kapitanów Atahualpy odesłał przebranych za kobiety.

Choć w początkowych etapach wojny Atahualpa znajdował się w niekorzystnej pozycji, a po przegranej w 1529 roku bitwie pod Chillopampa został pojmany przez brata Huáscara – Atoca, udało mu się uciec z niewoli z zorganizować kolejną, większą i jeszcze potężniejszą armię. W latach 1531 – 1532 na terenie państwa Inków rozegrało się wiele pomniejszych bitew.

Konfrontacja ta unaoczniła przewagę taktyczną Atahualpy nad Atoc’em. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Atahualpy, pojmaniem Atoca i rozpoczęła w państwie Inków szeroką dyskusję nad słusznością wyboru Huáscara na władcę w 1525 roku. Pojmany Atoc został wkrótce stracony, choć sposób w jaki zginął nie jest nam dokładnie znany, pojawia się kilka relacji według których albo został oskórowany albo ścięty a jego głowa została zamieniona w pozłacany puchar, ewentualnie pozostawiono go na placu boju z wyłupionymi oczami.

Hiszpański historyk i podróżnik Pedro Sarmiento de Gamboa żyjący w XVI wieku twierdzi, że zarówno Atoc jak i jego zastępca Hango zostali oskórowani a z ich skóry wykonano bębny.  Huáscar został pojmany, po zdobyciu Cuzco wyrżnięto wszystkich jego stronników a sam były władca został prawdopodobnie utopiony. Hiszpanie twierzdzili, że stało sie to na polecenie Atahualpy, jednak w owym czasie był on więźniem Pizarro i nie był w stanie wydać takiego rozkazu. Bezpodstawny argument o poleceniu utopienia Huáscar był wykorzystywany w procesie Atahualpy, którego Hiszpanie stracili w 1533 roku.

Nie wiadomo jakie straty poniosła strona zwycięska, po stronie Huáscara zginęło przynajmniej 100 tysięcy ludzi. Zrównano z ziemią również miasto Tumebamba, ważny ośrodek władzy w imperium. Na ruinach miasta Hiszpanie założyli miasto Cuenca, które obecnie znajduje się na terytorium Ekwadoru.

Hiszpańscy konkwistadorzy pod dowództwem Francisco Pizarro po przybyciu do Ameryki Południowej wyruszyli na eksplorację kontynentu w kierunku południowym. Jeszcze przed wybuchem wojny domowej, w roku 1526 dotarli do granic imperium Inków. Gdy tylko odkryli tę cywilizację, zdali sobie sprawę, że wkraczają na terytorium olbrzymiego i bogatego kraju.

Nowy ląd, nad którym miał roztoczyć swoją władzę został nazwany Peru. Po powrocie do Ameryki Południowej okazało się, że państwo Inków jest już bardzo osłabione wojną domową i plagą ospy (lata 30 XVI wieku), która dziesiątkowała Inków. Według szacunków, w ostatnich latach istnienia imperium populacja zmniejszyła się o 95%. Do dziś badacze zastanawiają się dlaczego europejskie choroby tak szybko rozniosły się po całym imperium. Najbardziej prawdopodobną przyczyną był doskonały system dróg, dzięki któremu transmisja groźnych wirusów na znaczne odłegłości postępowała w zatrważającym tempie.

Konkwistadorzy dysponowali lancami, arkebuzami, nosili stalowe zbroje i długie miecze. Przeciwstawiające im się wojska Inków korzystały  z broni wykonanej z drewna, brązu i miedzi. Ich zbroje zbudowane były z tkaniny pozyskiwanej z alpak. Żadna z inkaskiej broni nie była w stanie przebić się przez pancerze konkwistadorów. Dodatkowo ze względu na brak koni w Ameryce Południowej Inkowie nie umieli walczyć z kawalerią.

Niecały rok po zwycięstwie w wojnie domowej Atahualpa został pojmany i uwięziony przez Hiszpanów. Zaoferował im okup w postaci takiej ilości złota, która wypełni pomieszczenie w którym go przetrzymywano i dwa razy tyle złota. Hiszpanie ochoczo przyjęli okup jednak Atahualpa nie został wypuszczony na wolność i zgładzony w sierpniu 1533 roku.

Syn Atahualpy został wyznaczony na to stanowisko przez Hiszpanów. Początkowo współpraca układała się należycie, znaczna część elit była zadowolona z pojawienia się nowych przybyszów i liczyła na rozwój i rozkwit królestwa pod nowymi rządami. Jak się później okazało, poza nadmierną eksploatacją zasobów naturalnych, ludzkich i niszczeniem kultury i historii Inków, Hiszpanie nie mieli nic do zaoferowania.

Na czele imperium stał Sapa Inca, uważany za istotę boską. Druga osobą zaraz po władcy był główny kapłan Willaq Umu, najczęściej brat króla lub ktoś blisko z nim spokrewniony. Państwo było zbudowane na zasadzie federacji czterech regionów zwanych suyu. Regiony te były podzielone na mniejsze prowincje zwane wamani.

Najbardziej zaludnionym suyu było Chinchasuyu, północno-zachodni region imperium powstały na ruinach królestwa Chimu.

Antisuyu było północno-wschodnią ćwiartką imperium, której większość znajdowała się na górzystych terenach Andów. Było jednym z mniej zaludnionych terytoriów.

Qullasuyu to południowo wschodnia ćwiartka, włączona w skład imperium przez Túpaca Inca Yupanqui po roku 1471.

Najmniejszą ćwiartką było Kuntisuyu, zlokalizowane na południowy zachód od Cuzco.

Wszystkie suyu łączyły się ze sobą w Cuzco, scalającym je w jeden państwowy organizm.

Po śmierci Huayny Capaca w 1527 roku aż cztery tysiące służących, urzędników dworskich, dzieci i konkubin zostało złożonych w ofierze. Według inkaskiej tradycji ofiary z dzieci składano zawsze, gdy umierał Sapa Inca lub krainę atakowały kataklizmy i klęski głodu.

Osoby z wyższych klas oraz osoby uzdolnione i dzieci władców podbitych plemion i państw były nauczane przez specjalnie do tego szkolonych uczonych nazywanych Amawtakuna. W klasach niższych obowiązek szkolenia młodych spoczywał w rękach ich przodków. Edukacja na całym terytorium Inków była społecznie dyskryminująca, nie dopuszczała zwykłych ludzi do formalnej edukacji, jaką otrzymywali członkowie rodziny królewskiej. Amawtakuna dbali jednak o to, by ludność uczyła się języka keczua, na podobnej zasadzie jak Rzymianie propagowali łacinę w całej Europie.

Byli wśród nich znakomici filozofowie, poeci i kapłani, którzy podtrzymywali przy życiu historie Inków, przekazywali wiedzę o własnej kulturze, historii i tradycjach. Edukacja pod skrzydłami Amawtakuna rozpoczynała się w 13 roku życia. Młodzi nowicjusze zwani w keczua yachakuq runa pobierali nauki w specjalnych domach wiedzy (yachaywasi) z zakresu kultury, języka, religii, polityk, prawodawstwa oraz kipu. Ponadto młodzi mężczyźni byli poddawani starannemu treningowi w zakresie wychowania fizycznego i technik wojskowych.

W związku z tym rodzice niespecjalnie przejmowali się nowo narodzonym potomstwem. W rozwój dziecka angażowano się dopiero, gdy dożyło wieku 3 lat.

Biorąc pod uwagę, że za w pełni dojrzałego obywatela uważano już dwudziestolatków, Inkowie zawierali małżeństwa właśnie na tym etapie życia. Średni wiek inkaskiego pana młodego wynosił około 20 lat, kobiety wychodziły za mąż wcześniej, około 16 roku życia. Mężczyźni o wyższym statusie społecznym mogli mieć wiele żon natomiast mężczyznom „z ludu” pozwalano posiadać tylko jedną.

W ramach mity, każda z wiosek była zobowiązana do dostarczenia określonego odsetka populacji w celu realizacji dużych projektów. Dzięki tej metodzie w państwie Inków powstawały okazałe, nowoczesne drogi, mosty, pola uprawne, wielkie budowle miejskie i pomniki. Przybyli na te tereny Hiszpanie zaadaptowali ten system na własne potrzeby i było on przez nich stosowany w latach 1573 – 1812.

Był to supełkowy system zapisu, w którym notowano informacje dotyczące stanu rolnictwa, populacji, logistyki i armii. Niektórzy naukowcy podejrzewają, że kipu było stosowane przy zapisie nie tylko cyfr, ale i liter. Niestety nie ma na to jednoznacznego dowodu, gdyż do dziś nie przetrwało żadne kipu z okresu poprzedzającego hiszpańskie podboje.

Inkowie uważali je za stwórcę wszystkiego a swoich władców uważali za potomków Słońca.

Inti Raymi w języku keczua znaczyło święto słońca. Obchody odbywały się w Cuzco na Haukaypata, największym placu w mieście i rozpoczynały się z dniem 24 Czerwca. W trakcie dziewięciodniowych obchodów Inti Raymi odbywały się procesje i składano ofiary. Pierwszy raz z okazji Inti Raymi świętowano w roku 1412

Ostatnie obchody święta odbyły się w 1535 roku, w następnych latach zostały zakazane przez katolickich księży, którzy przybyli tu wraz z hiszpańskimi kolonistami.

Obrządkom towarzyszy muzyka, kolorowe stroje oraz zwyczaj dzielenia się jedzeniem.

Szczegóły dotyczące obrządków zaczerpnięto z kronik hiszpańskiego poety Garcilaso de la Vega. Od 1944 co roku w Sacsayhuamán (2 kilometry od Cuzco) odbywają się rekonstrukcje tego święta. W procesji uczestniczą lokalni mieszkańcy. Wydarzenie to stanowi nie lada gratkę dla turystów a sam festiwal przyciąga co roku tysiące turystów.