Historia
Ciekawostki o Templariuszach
Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona
Historia Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, zwanych templariuszami rozpoczyna się w 1119 roku, kiedy to dziewięciu francuskich rycerzy złożyło śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa aby w zamian za odpuszczenie grzechów strzec dróg i gościńców przed rabusiami oraz dbać o bezpieczeństwo pątników. Przebywając w Ziemi Świętej walczyli z Saracenami, szukali skarbów, manuskryptów i świętych ksiąg, a przede wszystkim skutecznie pomnażali majątek, nie tylko w sensie finansowym. Czerpali także wiele z wiedzy Wschodu, z dorobku antyku i współpracy z muzułmanami. Doskonale opanowali sztukę finansjery, poznali nauki ścisłe - fizykę, matematykę, a także rolnictwo. Ich oddziaływanie na Europę trwało blisko dwieście lat.
1
Zakon templariuszy był katolickim zakonem rycerskim, działającym od XII do XIV wieku. Powstał prawdopodobnie w 1118 roku (według innych źródeł w 1119 lub 1120), kiedy Hugo de Payens, francuski krzyżowiec z Szampanii, pierwszy wielki mistrz zakonu templariuszy wraz z towarzyszami złożyli przed partiarchą Jerozolimy śluby ubóstwa, czystości, posłuszeństwa i walki za wiarę według reguły cysterskiej, której twórcą był Bernard z Clairvaux. Zobowiązali się też do obrony pielgrzymów i szlaków pielgrzymkowych.
2
Od króla Jerozolimy, Baldwina II, otrzymali przebudowany na kościół meczet Al-Aksa, usytuowany na wzgórzu świątynnym. Ofiarował im także na kwaterę część swojego pałacu stojącego nieopodal.
3
W 1129 roku na synodzie w Troyes, któremu przewodniczył m.in. Bernard z Cairvauxs, templariusze konstytuowali się jako zakon i otrzymali regułę zakonną, opierająca się na regule cysterskiej. Ich sentencją stało się powiedzenie "Memento Finis" - pamiętaj o końcu.
4
Łacińska reguła zakonna templariuszy składała się z siedemdziesięciu dwóch artykułów. Precyzowały one obowiązki religijne i wojskowe braci zakonnych, porządek dnia zakonnego, doczesne własności, hierarchię zakonu i posłuszeństwo.
5
Papież Eugeniusz III nadał templariuszom w 1147 roku godło czerwonego, osmiokątnego krzyża - symbolu męczeństwa - które zakonnicy nasili na białym habicie. W tym samym czasie przetłumaczono też na język francuski łacińską regułę zakonną i wprowadzono zmiany niektórych regół, jak np. rezygnacja z nowicjatu.
6
Nazwa zakonu - templariusze - pochodzi od łacińskiego słowa "templum", oznaczającego świątynię. Nazwa wzięła się od ich siedziby, znajdującej się w pobliżu dawnej świątyni Salomona w Jerozolimie.
7
Zakon posiadał swoje motto, którym się kierował, pieczęć, flagę i strój zakonny identyfikujący zakon. Motto templariuszy, które stanowiło pierwsze słowa Psalmu 115,1 brzmiało: "Nie nam, Panie, nie nam, lecz Twemu imieniu daj chwałę".
8
Pieczęć templariuszy nosiła napis: SIGILLUM MILITUM CHRISTI - Pieczęć Wojowników Chrystusa. Przedstawiała ona dwóch uzbrojonych rycerzy na jednym koniu. Nie wiadomo jakie było jej znaczenie, istnieją na ten temat trzy hipotezy. Jedna z nich mówi, że przedstawienie dwóch jeźdźców na jednym koniu mogło oznaczać ślub ubóstwa przy wejściu do zakonu. Inna wskazuje na symbol ducha braterstwa, a kolejna, że ci dwaj rycerze są jedną osobą - raz jako wojownik i raz jako mnich.
9
Pieczęć zakonu została wykorzystana w akcie oskarżenia w czasie aresztowania templariuszy za panowania króla Francji, Filipa IV Pięknego. Templariuszy wówczas oskarżono o herezję, a pieczęć potraktowano jako dowód praktyk homoseksualnych.
10
Początkowo znakiem identyfikacyjnym zakonu był biały płaszcz noszony na białym habicie. Później, z okazji II wyprawy krzyżowej w 1147 roku, na lewym ramieniu płaszcza pojawił się nadany przez papieża Eugeniusza III czerwony krzyż, początkowo równoramienny, później przekształcony w łapowy. W historii zakonu stosowane były także krzyże laskowane ( krzyż jerozolimski - w jego kątach umieszczone były cztery małe krzyże greckie).
11
Flaga zakonu "Beauceant" (nazwa flagi wojennej) podzielona jest na dwie części - białą i czarną. Kolory te symbolizowały pokój i wojnę, zaciekłość templariuszy wobec wrogów i ich życzliwość wobec przyjaciół. W XIII wieku do sztandaru dodano jeszcze czerwony krzyż templariuszy, który umieszczono na górnym białym tle. Ten sam wzór i kolory pojawiały się również na tarczach i okapach dla koni. Później flaga wyglądała jeszcze jak szachownica.
12
Na czele zakonu stał wielki mistrz, którym mógł zostać jedynie brat po ślubach zakonnych. Wielki mistrz wybierany był większością głosów przez kolegium złożone z trzynastu elektorów. W sprawach ważnych mistrz podejmował decyzję po zasięgnięciu rady kapituły, w skład której wchodzili: seneszal (najwyższy rangą dostojnik świecki w państwie Franków), marszałek, szatny, komandor Królestwa Jerozolimskiego, Komandor Grodu Jeruzalem, komandor Akki, komandor Trypolisu i komandor Antiochii. Zastępcą wielkiego mistrza był seneszal, odpowiedzialny za zaopatrzenie i gospodarkę zakonu.
13
Na czele wojska stał marszałek odpowiedzialny za dyscyplinę zakonników i dowodził hufcami w czasie wojny. Podczas bitew marszałek osobiście dzierżył sztandar.
14
Poszczególni komandorzy pełnili ściśle określone funkcje i przy pomocy własnych marszałków i szatnych (sukienników) zarządzali swoimi prowincjami zakonnymi.
- Komandor Królestwa Jerozolimskiego był skarbnikiem zakonu
- Komandor Grodu Jeruzalem odpowiadał za bezpieczeństwo szlaków pielgrzymkowych prowadzących nad Jordan. Miał on również przywilej (oraz jego dziesięciu rycerzy) strzec relikwii Świetego Krzyża (stracono go w czasie bitwy pod Hattin z wojskami muzułmańskimi Saladyna).
15
W Europie zakon templariuszy dzielił się na trzynaście prowincji: Francja, Anglia ze Szocją i Irlandią, Flandria, Poitou, Akwitania, Owernia, Prowansja, Sycylia, Apulia, Portugalia, Katalonia, Aragonia i Węgry. Na czele każdej z nich stał mistrz. W prowincjach hiszpańskich walczono również z niewiernymi.
16
Członkowie zakonu dzielili się na cztery grupy: braci-rycerzy, braci-służebnych (serwientów), kapelanów oraz służby i rzemieślników. W zakonie mogli też służyć rycerze na określony czas, po którym wracali do życia świeckiego, oraz bracia-żonaci. Nie mogli oni jednak nosić białych habitów, lecz tak jak serwienci, brązowe lub czarne. Wicemarszałek, chorąży, brat kucharz klasztoru, kowal klasztoru, komandor portu w Akce rekrutowali się spośród braci służebnych.
17
Pierwsze nadanie templariusze otrzymali w 1128 roku z rąk Teresy, królowej Portugalii, która oddała im zamek w Soure, strzegący południowej granicy królestwa przed Maurami. Systematycznie zaczęły pojawiać się kolejne nadania, darowizny, pojawiali się kolejni hojni sponsorzy i nowi współbracia. Hugo de Payens założył prowincję angielska ze Starą Świątynią w Holborn. Templariusze zyskiwali kolejne zamki (Granena, Barbara, twierdza saraceńska Calatrava i in.), któl Portugalii, Alfons obdarzył templariuszy nadaniem puszczy Cera pozostającej w rękach Saracenów, gdzie po wyzwoleniu regionu rycerze założyli Coimbrę, Ega i Rodin.
18
Po śmierci pierwszego mistrza templariuszy Hugo de Payensa w 1136 roku, jego nastepcą został wybrany Robert de Craon z Andegawenii. Uzyskał on od papieży szereg bulli potwierdzających przywileje dla zakonu. Papież Innocenty II wydał bullę Omne Datum Optimum będącą podstawą przywilejów templariuszy: wprowadził do zakonu braci kapelanów, wyłączył templariuszy spod władzy kościelnej (podlegali tylko papieżowi), powierzył mistrzowi i kapitule pełną odpowiedzialność za władzę w Zakonie, wyłączył spod opłat dziesięcin, upoważnił do budowy kaplic i kościołów wyłączonych spod jurysdykcji biskupów. Nadano też templariuszom prawo do kwestowania raz do roku w każdym kościele.
19
Wszystkie te przywileje uszczuplające dochody duchowieństwa i wyłączające templariuszy spod jurysdykcji biskupiej spowodowały narastanie niechęci kleru do zakonu. Zakon wypełniający lukę w wenwnętrznej organizacji Królestwa Jerozolimy, zajmujący się patrolowaniem dróg i zwalczaniem oporu ludności miejscowej - muzułmańskiej i chrześcijańskiej, szybko zyskał uznanie, popularność i poparcie króla i możnych.
20
Po upadku w 1291 roku Królestwa Jerozolimy, templariusze pozbawieni siedziby, przenieśli się na Cypr (kupili wyspę od króla Anglii Ryszarda I Lwie Serce), a następnie po odsprzedaniu rok później Cypru byłemu królowi Jerozolimy, Gwidonowi de Lusignan, przenieśli się do Francji. Templariusze coraz bardziej zajęci sprawami gospodarczo-finansowymi oraz polityką, całą swoją działalność przenieśli do państw Europy zachodniej (wielki mistrz Jakub de Molay i dostojnicy zakonu jeszcze przebywali na Cyprze), główną ich bazą stała się Francja. Tutaj zakon posiadał największe ze swoich europejskich posiadłości (około 80 ufortyfikowanych klasztorów i zamków). We Francji także zakon miał duży wpływ na sprawy skarbowe królestwa, gdyż król Francji Filip IV był zadłużony u templariuszy. Jeden z dostojników zakonu, Hugo de Pairaud, został w 1304 roku mianowany generalnym poborcą dochodów królewskich.
21
Zakon jako bogata, potężna i niezależna siła dysponująca dużymi oddziałami wojskowymi, mogła zagrozić jedności Francji. Choć templariusze zawsze byli lojalni wobec władców francuskich, ich niezależność niepokoiła króla Filipa IV Pięknego, dążącego usilnie do centralizacji władzy w królestwie (wystąpił przeciw możnym feudałom, ukrócił przywileje duchowieństwa, zorganizował zamach na swego potężnego wroga, papieża Bonifacego VIII), myślał również o likwidacji potęgi zakonu. Król posiadał kłopoty finansowe (małe dochody skarbu królewskiego, duże wydatki na wojsko, koszty związane z prowadzoną wojną z Anglia i Flandrią, bunt ludności przeciwko zwiększeniu podatków). Konfiskata majątku Żydów w 1306 roku tylko chwilowo poprawiła sytuację, zrodził się więc pomysł konfiskaty majątku templariuszy, co według Filipa IV rozwiązałby problemy królestwa.
22
W społeczeństwie francuskim i innych krajach Europy już co najmniej od pół wieku krążyły plotki o bogactwie templariuszy i o ich tajemniczych rytuałach. Rytuały te dotyczyły ostrożności stosowanej przy obradach kapituł zakonnych, związanych z planami taktyczno-wojskowymi i różnymi posunięciami gospodarczo-finansowymi. Budziło to podejrzenia ludzi, którzy byli niechętni, a nawet wrogo nastawieni do templariuszy. Zarzucano im pychę, chciwość i pogoń za dobrami materialnymi. Przypisywano im winę za upadek Królestwa Jerozolimskiego.
23
To wrogie nastawienie społeczeństwa i podejrzenia wobec templariuszy, Filip Piękny wykorzystał do ataku na zakon. Wystąpił w roli obrońcy Kościoła i religii chrześcijańskiej zagrożonej przez templariuszy, zarzucił im herezję i odstępstwo od wiary wiedząc, że majątek skazanych przez sądy inkwizycyjne heretyków podlegał konfiskacie i zgodnie z prawem francuskim włączany był do skarbu królewskiego.
24
Zabiegi Filipa Pięknego, a zwłaszcza grona jego inteligentnych doradców z Wilhelmem de Nogaretem na czele oraz porozumienie z papieżem Klemensem V, spowodowały, że zakon templariuszy we Francji przestał istnieć. Wielki mistrz Jakub de Molay i pozostali rycerze trafili do więzień. Zarzucono im herezję, świętokradztwo, innowierstwo, czary, rozpustę, kult bożka Bafometa, odstępstwo od wiary i spiskowanie z Saracenami. Po długotrwałym procesie sobór w Vienne zdecydował o kasacie zakonu. Majątki templariuszy we Francji zostały skonfiskowane, a wielu z nich poniosło śmierć przez spalenie na stosie, w tym Jakub de Molay i 54 innych dostojników zakonnych.
25
Nie wszyscy templariusze poddali się bez walki. Zbrojny opór stawili zakonnicy aragońscy i cypryjscy, a templariusze niemieccy stawili sie na procesy w pełnym rynsztunku bojowym , dzięki czemu uniknęli aresztowania.
26
Tuż przed kasacją zakonu, we Francji przebywało około 2 tys. templariuszy. Ogólna ich ilość wynosiła wówczas około 4500 osób, z czego najwyżej stojących w hierarchii braci-rycerzy było 1000 osób. Reszta to bracia służebni, rzemieślnicy i kapelani-duchowni. Poza Francją przebywało 2500 templariuszy.
27
Templariusze oprócz tego, że byli strażnikami szlaków pielgrzymkowych, wraz ze wzrostem liczebności, stali się jedną z ważniejszych stron militarnych w Outremer (tereny zajęte przez krzyżowców w wyniku I wyprawy krzyżowej). Outremer znaczy "Zamorze" i był to pas nadbrzeżny od Małej Armenii (Ormiańskie Królestwo Cylicji) na północy do Gazy na południu. Składał się on z Hrabstwa Edessy, Księstwa Antiochii, Hrabstwa Trypolisu i Królestwa Jerozolimskiego.
28
Wynikiem militarnej działalności templariuszy było też wznoszenie na Wschodzie obronnych fortec, zamków i warowni. Rycerze Chrystusa i Świątyni Salomona brali udział w wielu bitwach nie tylko w Ziemi Świętej. Uczestniczyli m.in. w zdobyciu Askalonu, w bitwie pod Hittin, Arsuf, Montgisard, pod Legnicą (bitwa w czasie najazdu mongolskiego na Polskę w 1241 roku), w obronie Akki i in.
29
Papież Klemens V, bullą "Vox in exscelso" zawiesił zakon, ale uwolnił go od zarzutów o herezję. Dobra templariuszy zostały przez papieża przekazane joannitom - Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana z Jerozolimy, z Rodos i z Malty - część została przejęta przez władców lokalnych. Templariuszom w Portugalii zezwolono na utworzenie nowego zakonu - Zakonu Rycerzy Chrystusa - który przejął posiadłości templariuszy. Było to możliwe w krajach, gdzie zakonnicy skałdali przysięgę na wierność królowi, co uzależniło ich od władzy królewskiej.
30
Templariusze funkcjonowali także w Polsce, gdzie pojawili się około 1155 roku. Przywiózł ich wracający z krucjaty książę Henryk Sandomierski, syn Bolesława Krzywoustego, który miał im nadać miejscowość Opatów oraz 16 przyległych wsi na ziemi sandomierskiej. Pozostałością ich klasztoru jest prawdopodobnie kolegiata św. Marcina w Opatowie, gdzie według legendy znajdują się w podziemiach zabalsamowane zwłoki braci zakonnych. Templariusze w Polsce osiedlali sie też w wielu innych regionach.
31
Pierwsze nadania ziemi w Polsce zawdzięczali księciu śląskiemu Henrykowi Brodatemu, który przekazał im majątki w okolicach Oławy (Oleśnica Mała) oraz Lietzen (Leśnica). Zakon miał w Polsce kilkanaście komandorii (prawdopodobnie około 50), a liczba templariuszy w okresie największego rozwoju zakonu oceniana jest na 150-200 osób. Byli to rycerze z różnych krajów, ale najwięcej było pochodzenia niemieckiego. Po rozwiązaniu zakonu ich majątki przejęli joannici.
32
Podczas kwerendy prowadzonej w 2001 roku w Tajnych Archiwach Watykanu, włoska historyczka Barbara Frale odkryła pergamin z podpisem kardynała Berengara, który w czasach papieża Klemensa V był jego najważniejszym doradcą. Pergamin ten zwany Pergaminem z Chinon okazał się oryginalnym protokołem z przesłuchania najważniejszych dostojników zakonu templariuszy, które miało miejsce w dniach od 17 do 20 sierpnia 1308 roku w lochach Zamku Chinon nad Loarą. Dokument ten przez 700 lat uważany był za zaginiony. Według dokumentu wszyscy przesłuchiwani zostali uniewinnieni od stawianych im zarzutów herezji, natomiast zostali uznani winnymi wypierania się wiary.
33
Niektóre organizacje wolnomurarskie uważają się za spadkobierców tradycji zakonu templariuszy. Część lóż masońskich przyjęła nazwę "Rycerzy Świątyni", niektóre używają flag templariuszy, a podczas spotkań zakładają stroje dawnych rycerzy.
