Kultura i sztuka
Ciekawostki o uroczystości Wszystkich Świętych
Wspomnienie tych, którzy odeszli
Celebrowanie pamięci o zmarłych przodkach nie jest obojętne żadnej kulturze i grupie społecznej. W Kościele katolickim pamięć o przodkach, a także o wszystkich chrześcijanach, którzy osiągnęli stan zbawienia i przebywają w niebie, obchodzona jest 1 listopada.
Uroczystość ta połączona jest z następującym po niej Dniem Zadusznym - Wspomnieniem Wszystkich Wiernych Zmarłych. W tych dniach tłumnie odwiedzamy cmentarze, dekorujemy kwiatami groby naszych bliskich i zapalamy znicze. Także na grobach zapomnianych, których nikt nie odwiedza, grobach żołnierzy, mogiłach powstańczych na polach, w lasach, gdzie pochowani są bezimienni.
1
Uroczystość Wszystkich Świętych w doktrynie Kościoła katolickiego jest przejawem wiary w obcowanie świętych i powszechne powołanie do świętości. Obcowanie świętych lub społeczność świętych jest dogmatem wiary chrześcijańskiej. Według niej Kościół jest świętą komunią, wspólnotą, świętych obcowaniem tych, którzy zmarli w opinii świętości i następnie kanonicznie zostali ogłoszeni świętymi, a także wszystkich tych, którzy przez chrzest przyjęli świętość Chrystusa.
2
Uroczystość ta wywodzi się z okresu wczesnego chrześcijaństwa, kiedy to w IV wieku postanowiono w jednym wybranym dniu wspominać wszystkich męczenników chrześcijańskich (tych, którzy zginęli, cierpią lub cierpieli w obronie swoich wierzeń lub przekonań). Obchody takie wprowadzono w różnych Kościołach wschodnich prowincji Cesarstwa Rzymskiego.
3
Daty te były różne, ale najczęściej przypadały na okres Wielkanocy. Według źródeł, wspomnienie wszystkich męczenników obchodzono 13 maja, co przypadało na pierwszy piątek po Wielkanocy. Datę tę przyjął w V wieku Kościół perski, a współcześnie zachował się w kalendarzu Kościoła chaldejskiego (jeden z Kościołów wschodnich, działający na terenie historycznej Mezopotamii, obecnie Irak i wschodnia Syria).
Według bizantyjskiego kalendarza liturgicznego termin wspominania wszystkich męczenników chrześcijańskich z całego świata, przypadał na pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego.
4
Początkiem obchodów wspomnienia wszystkich męczenników w Rzymie 13 maja, było przeniesienie przez papieża Bonifacego IV relikwii najbardziej czczonych męczenników do Panteonu. W 610 roku papież Bonifacy IV otrzymał od cesarza starożytną świątynię pogańską - Panteon. Kazał złożyć tam liczne relikwie i poświęcił tę budowlę na kościół pod wezwaniem Matki Bożej Męczenników.
5
W 731 roku papież Grzegorz III przeniósł tę uroczystość z 13 maja na dzień 1 listopada. W 837 roku Grzegorz IV wydał rozporządzenie, aby odtąd 1 listopada był dniem poświęconym pamięci nie tylko męczenników, ale wszystkich świętych Kościoła katolickiego.
6
Jednym z najstarszych spisanych w języku polskim kazań jest kazanie na Dzień Wszystkich Świętych z połowy XV wieku. Kazanie to - In Die Omnium Sanctorum - znajduje się w rękopisie Biblioteki Kapitulnej w Pradze.
7
Uroczystość Wszystkich Świętych jest dniem wolnym od pracy. Tak też było w okresie PRL-u, choć starano się nadać temu świętu charakter świecki, nazywając go dniem Wszystkich Zmarłych bądź Świętem Zmarłych.
8
Następnego dnia po Wszystkich Świętych, 2 listopada obchodzony jest Dzień Zaduszny. Jest to dzień wspominania zmarłych, dzień modlitwy za wszystkich, którzy odeszli już z tego świata, a szczególnie za tych, którzy odbywają pokutę czyśćcową.
9
W 1311 roku, decyzją Stolicy Apostolskiej, wprowadzono Dzień Zaduszny do kalendarza oraz liturgii rzymskiej i stopniowo rozpowszechniono w całym Kościele. W 998 roku opat klasztoru benedyktyńskiego w Cluny, św. Odylon, wyznaczył na 2 listopada dzień obowiązkowych modlitw za wszystkich wiernych zmarłych. Od benedyktynów zwyczaj ten przejęły inne zakony.
10
Tradycja nakazuje, aby tego dnia zapalić znicze na grobach bliskich i dalekich krewnych. Jest to również dla Polaków dzień Pamięci Narodowej. Odwiedzane są groby poległych za Ojczyznę, miejsca kaźni i straceń, tablice pamiątkowe poświęcone zabitym żołnierzom, cywilom we wszystkich wojnach, oraz groby ludzi szczególnie zasłużonych dla Polski i jej kultury.
11
Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych, Dzień Zaduszny, Zaduszki, zbiegają się z ludowymi uroczystościami ku czci zmarłych, wywodzącymi się z wierzeń pogańskich lub obrzędowości przedchrześcijańskiej. W okresie przedchrześcijańskim kult zmarłych towarzyszył niemal wszystkim uroczystościom. Jeszcze w XIX wieku na wschodzie Polski odprawiano uroczystości ofiarne z przywoływaniem zmarłych, zwane pominkami, pominalnymi sobotami, dziadami lub diedami. Są to relikty kultu przodków. Zwyczaje te były inspiracja dla "Dziadów"
Adama Mickiewicza.
12
Zwyczaj zapalania zniczy na grobach związany jest z przedchrześcijańskim zwyczajem rozpalania ognisk na mogiłach, obejściach, rozstajach dróg. Wierzono, że płomienie ogrzewają błąkające się dusze i chronią przed złymi mocami. Chrust na te ogniska zbierano przez cały rok.
13
We wschodniej Polsce, w Zaduszki urządzano uczty w domach lub na grobach. Miało to zapewnić przychylność zmarłych i pomoc w osiągnięciu przez nie spokoju. Obrzęd ten zwano dziadami.
14
W Polsce zachodniej na cmentarze i pod kościoły przynoszono jedzenie, które rozdawano żebrakom (dziadom kościelnym), prosząc ich o modlitwę za zmarłych z rodziny darczyńcy. Bogatsi gospodarze zapraszali żebraków do swoich domów oferując im jedzenie zaduszne i nocleg. Wiązało się to z wiarą w możliwość przybrania przez przodka postaci dziada.
15
Ponieważ dochodziło do sporów między żebrakami zgromadzonymi pod kościołami, księża zwalczali ten zwyczaj, prosząc o datki pieniężne dla biednych do skarbon.
16
Wierzono, że w noc zaduszkową (między 1 a 2 listopada), dusze zmarłych uwolnione z czyśćca, do świtu pozostają na ziemi, błąkają się po cmentarzach, na rozstajach dróg, uroczyskach, szukając pomocy, modlitwy lub ofiary. Na Opolszczyźnie wierzono, że duchy zmarłych dzieci powracają nocą jako ptaki i w Dzień Zaduszny siadają na gałęziach i obserwują procesję na cmentarzu.
17
Jeszcze w XIX wieku w noc zaduszkowa starano się nie opuszczać domu, nie udawać w podróż, nie odwiedzać sąsiadów, w obawie przed czyhającymi zewsząd duchami. Zamykano w tę noc karczmy, zabroniony był śpiew i muzyka, a do kościołów nawet się nie zbliżano, gdyż zamiast księdza, mszę odprawiały dusze zmarłych księży dla innych zmarłych. Stąd wziął się zwyczaj nie zamykania drzwi do kościoła w tę noc.
18
Do początków XX wieku pozostawiano na progu domu jedzenie i alkohol dla zmarłych. Zakazywano też wykonywania niektórych czynności w domu, aby nie skaleczyć, nie rozgnieść, czy nie znieważyć w inny sposób odwiedzającej dom duszy. O północy dusze ukazywały się jako cienie, ogniki, światełka lub w swej dawnej postaci.
19
Tradycją stało się, że co roku, ludzie polityki, kultury i nauki, a także zwykli mieszkańcy kwestują na cmentarzach na rzecz ratowania zabytkowych pomników na cmentarzach w całym kraju. Najbardziej znaną kwestą jest z pewnością zbiórka na rzecz warszawskich Starych Powązek.
