Geografia
Ciekawostki o Hawajach
Wulkaniczny raj
Ten malowniczy archipelag położony pośrodku Pacyfiku w całości zawdzięcza swoje powstanie erupcjom wulkanicznym. Na bogatej w składniki odżywcze wulkanicznej glebie wyrosły bujne lasy liściaste przeplatane licznymi palmami. Wyspy zamieszkiwane są przez duże ilości ptaków a wokół nich rozpościerają się olbrzymie rafy koralowe z tysiącami gatunków ryb, koralowców i morskich bezkręgowców. Wyspy zaczęły się formować około 30 milionów lat temu a na ich powierzchni wykształciły się w tym czasie unikatowe na skalę światową rośliny i zwierzęta. Pierwsi ludzie dotarli tutaj dopiero tysiąc lat temu, niestety bezpowrotnie zabijając znaczną część natury, która przepadła bezpowrotnie.
1
Hawaje to archipelag wysp wulkanicznych położony około 3200 km na zachód od Stanów Zjednoczonych. Składa się ze 137 wysp rozciągających się na długość 2400 km.
2
Hawaje należą do USA i są 50, najmłodszym stanem tego kraju. To jedyny stan, który jest położony w całości na wyspach i jedyny znajdujący się w strefie międzyzwrotnikowej. Nie wszystkie wyspy archipelagu wchodzą jednak w skład stanu Hawaje - wyspa Midway jest terytorium nieinkorpowanym, co oznacza że jest terytorium zależnym od USA jednak nie obowiązuje na nim całość konstytucji Stanów Zjednoczonych.
3
Całkowita powierzchnia wysp to 16636,5 km2. Znajduje się tam 8 głównych, największych wysp z czego największa jest Hawaiʻi (Duża wyspa), która zajmuje obszar 10432,5 km2
4
Pierwsi ludzie pojawili się na Hawajach około II wieku. Dokładna data nie jest znana jednak badania archeologiczne wskazują, że pierwsi osadnicy dotarli na wyspy pomiędzy rokiem 940 a 1130. Wyspy zostały skolonizowane przez Polinezyjczyków, którzy przez ponad 500 lat od zasiedlenia Hawajów pozostawali odcięci od świata zewnętrznego.
5
Nie jest pewne, kto z cywilizacji zachodniej odkrył Hawaje. Hiszpanie twierdzą, że dokonał tego kapitan ich floty Ruy López de Villalobos w 1542 roku. Wyspie nadano nazwę “Isla de Mesa, de los Monjes y Desgraciada”. Pewne natomiast jest że na Hawaje przybył brytyjski podróżnik James Cook w 1778. Brytyjczycy przywieźli ze sobą na wyspy broń, która przyczyniła się do powstania Królestwa Hawajów.
6
Po przybyciu Jamesa Cooka, Kamehameha I, prawdopodobnie syn jednego z hawajskich królów skorzystał z okazji i nawiązał współpracę z brytyjczykami. Wykorzystując broń palną, której nie znano w tej części świata doprowadził do podbicia i zjednoczenia małych wyspowych państewek i utworzenia w 1795 roku Królestwa Hawajów, którego został pierwszym królem.
7
Kontakt z zachodnią cywilizacją okazał się jednak katastrofalny w skutkach. Przybysze przywlekli ze sobą różne choroby, które zdziesiątkowały tubylczą ludność. Około roku 1770 populacja Hawajów wynosiła 300 tysięcy ludzi, w 1850 spadła do 60 tysięcy a w roku 1920 wynosiła już tylko 24 tysiące. Największe żniwo pośród mieszkańców wysp zebrała ospa.
8
Religia rdzennych hawajczyków była ściśle związana z kultem polinezyjczyków. Opierała się na wielobóstwie i animiźmie. Obecne w niej były wszelakie bóstwa i duchy i moce natury. Panteon najważniejszych bóstw składał się aż z 44 mistycznych bytów spośród których najważniejszymi były:
- Kāne - bóstwo płodności, stwórca życia
- Kū - bóstwo przyrody, natury, wojny i magii
- Kanaloa - bóstwo zaświatów i nauczyciel magii
- Lono - bóstwo płodności, rolnictwa, deszczu, muzyki i pokoju
9
Hawaje są domem wielu endemicznych roślin i zwierząt, choć zanim pojawił się tu człowiek było ich zdecydowanie więcej. Do wczesnego średniowiecza wyspy były całkowicie dziewicze lecz wraz z pojawieniem się pierwszych osadników wprowadzono na te tereny obce gatunki. Nie były to tylko rośliny uprawne czy drzewa lecz także zwierzęta hodowlane takie jak świnie a nawet szkodniki - szczury, które doskonale zadomowiły się na wyspach niszcząc ich pierwotną faunę i florę. Nie wiadomo dokładnie ile endemicznych gatunków wyginęło przed pojawieniem się na wyspach Europejczyków, ale ich przybycie tylko przyspieszyło proces. Wraz z pojawieniem się nowoczesnych technologii rolniczych karczowano coraz większe obszary leśne, wprowadzano monokulturowe uprawy i introdukowano coraz więcej obcej fauny i flory. Spośród endemitów, które przetrwały do dziś większość jest zagrożona wyginięciem.
10
Klimat Hawajów jest bardzo zróżnicowany i uwarunkowany wysokością terenu i otoczeniem. Północno-wschodnie obszary są zasilane pasatami, które dostarczają wilgotnego powietrza. Z kolei południowo-zachodnie wybrzeża są obszarami bardziej suchymi. Przez cały rok panują tu jednak wysokie i dość stabilne temperatury. Średnia temperatura w lecie wynosi 29 °C a w zimie 26 °C.
11
Najwyższym szczytem Hawajów jest Mauna Kea, uśpiony wulkan. Jego wysokość to 4,207.3 m n.p.m. a położony jest na największej wyspie archipelagu - Hawaiʻi. Ostatnia erupcja miała miejsce od 6 do 4 tysięcy lat temu. Jest jednym z pięciu wulkanów, które przyczyniły się do powstania wyspy.
12
Na Mauna Kea znajduje się kilka obserwatoriów astronomicznych. Na wulkanie zainstalowano 13 teleskopów służących do obserwacji w różnych zakresach fal elektromagnetycznych: widzialnym, podczerwonym, radiowym i submilimetrowym (głębokiej podczerwieni). Miejsce to wybrano dlatego, że jest jednym z niewielu lokalizacji na Ziemi, gdzie panują doskonałe warunki do obserwacji kosmosu. Ponieważ Hawaje znajdują się pośrodku oceanu, niebo jest tu bardzo ciemne, stałe temperatury gwarantują niskie turbulencje powietrza a wysokie położenie zapewnia brak chmur, które położone są niżej niż teleskopy.
13
Wokół hawajskich wysp znajdują się liczne rafy koralowe. Zajmują powierzchnię 1935 km2. Żyje w nich ponad 7 tysięcy gatunków zwierząt i roślin, z czego ponad 1250 jest unikatowych na skalę światową (endemicznych). Największe skupisko raf zlokalizowane jest na północny-zachód od archipelagu, zostało ono odkryte w 1820 roku przez kapitana Josepha Allena.
14
Hawaje znajdują się cały czas w obszarze aktywnym wulkanicznie. Co jakiś czas wyspy nawiedzane są trzęsieniami ziemi i zagrożone falami tsunami. Wstrząsy są tu niemal codziennością. Zwykle raz na 3,5 dnia na Hawajach dochodzi do niewielkiego trzęsienia ziemi. Dokładna analiza wraz ze skalą Richtera przedstawia się następująco:
- 3,0 - 3,9 - 102 wstrząsy rocznie
- 4,0 - 4,9 - 11 wstrząsów rocznie
- 5,0 - 5,9 - raz na 533 dni (1,5 roku)
- 6,0 - 6,9 - raz na 2818 dni (7,7 roku)
- powyżej 7 - raz na 20378 dni (55,8 roku)
Trzęsienia ziemi poniżej 5,5 są odczuwalne, lecz powodują niewielkie zniszczenia. Od 5,5 do 6,1 to wstrząsy średnie, poniżej 7 to duże wstrząsy powodujące poważne zniszczenia. Powyżej 7 są to już wstrząsy bardzo poważne, a od 7,4 katastrofalne, wyczuwalne z olbrzymich odległości i mogące wyrządzić niewyobrażalne szkody.
15
Na Hawajach obowiązują dwa oficjalne języki: angielski i hawajski. Pomimo tego hawajski nie jest językiem powszechnie używanym na wyspach - mówi w nim tylko 1,7% mieszkańców. Ponad 75% ludzi mówi tu po angielsku, 21% w językach azjatyckich a trzecim pod względem popularności jest hiszpański, którym posługuje się tylko 2,6% obywateli.
16
Stolicą Hawajów jest Honolulu. Miasto położone jest na wyspie Oʻahu i zamieszkałe przez około 345 tysięcy ludzi. W Honolulu znajdują się liczne muzea, sale koncertowe, oceanarium, ogród zoologiczny. Jest to też duży ośrodek edukacyjny, skupia aż 8 uniwersytetów i 2 college. W Honolulu znajduje się również port lotniczy - Daniel K. Inouye International Airport.
