Ciekawostki o Ojcowskim Parku Narodowym

Położony jest w czterech gminach: Skała, Jerzmanowice-Przeginia, Wielka Wieś i Sułoszowa. Leży około 16 km od Krakowa.

Jest najmniejszym parkiem narodowym w Polsce.

Swym zasięgiem obejmuje środkową część Doliny Prądnika i część Doliny Sąspowskiej z przylegającymi do niej częściami wierzchowiny jurajskiej.

Jej powierzchnia wynosi 2146 ha, rozpoczyna się w okolicach Sołuszowej, gdzie znajdują się źródła Prądnika. Dolina zbudowana jest głównie z wapieni z okresu górnej jury i kredy (150 mln lat), których grubość dochodzi do 200 m.

Powstał na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 14 stycznia 1956 roku, jako szósty park narodowy w Polsce. W 1981 roku utworzono wokół niego strefę ochronną, którą tworzył Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. W 2009 roku zespół ten (wraz Zespołem Parków Krajobrazowych Podgórza i Popradzkim Parkiem Krajobrazowym) przekształcono w Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego.

W zbudowanej głównie z wapienia (w niektórych miejscach pokrytego warstwą lessu o miąższości do 8 m) dobrze rozwinęły się zjawiska krasowe. Powstały liczne jaskinie (około 500), wąwozy i jary z wywierzyskami, bramy skalne, iglice i ostańce. Badania naukowe prowadzone wówczas doprowadziły do odkrycia wielu interesujących gatunków rośli i zwierząt. Dokonano też eksploracji wielu jaskiń. O terenach tych zaczęto mówić, powstawały reportaże, ludzie zaczęli odwiedzać dolinę, stała się ona też natchnieniem wielu artystów - malarzy i poetów. Zaczęto brać pod uwagę objęcie ochroną tego zakątka zwanego "Polską Szwajcarią".

Wycinano całe drzewostany (wycięto drzewa pokrywające wierzchowinę jurajską w rejonie Smardzowic, Woli Kalinowskiej i Sąspowa), rozkopywano jaskinie w celu wydobycia nagromadzonego w nich guana ( największe straty poniosły jaskinie Koziarnia i Nietoperzowa, w których eksploatację namulisk prowadził w latach 1877-78 Górnośląski Urząd Górniczy pod kierunkiem O. Grubego), odłamywano skalne nacieki.

Ukazywały się artykuły prasowe, a niektórzy ziemianie i przedsiębiorcy wykupywali tam tereny aby w ten sposób chronić ich zasoby przyrodnicze. Duże zasługi w tym zakresie położył Jan Zawisza - archeolog amator, a później Ludwik Józef Krasiński (hrabia, ekonomista, przemysłowiec, właściciel m.in. majątku ziemskiego Ojców). Założona z inicjatywy Adolfa Dygasińskiego (powieściopisarz, publicysta, przedstawiciel naturalizmu w literaturze polskiej) spółka akcyjna wykupiła zamek w Pieskowej Skale wraz z otaczającym go lasem i skałami. Pod koniec XIX wieku, z inicjatywy Stanisława Jana Czarnowskiego, w Ojcowie założono muzeum regionalne, które pełniło dydaktyczną funkcję w zakresie ochrony przyrody Doliny Prądnika.

Z jego inicjatywy opracowano pierwszą monografię przyrodniczą Doliny Prądnika i Doliny Sąspowskiej, zaprojektowano też pierwszy rezerwat przyrody. Nie udało się jednak zrealizować tego projektu przed II wojną światową.

Plany te zaczęto realizować w 1953 roku, by w 1956 roku powołać Ojcowski Park Narodowy. Początkowo miał on powierzchnię 1570, 59 ha.

Z reguły mają one barwę białą, jasnożółtą lub jasnoszarą.

Wapienie twarde tworzą formy skałkowe, a ławicowe wypełniają przestrzeń między nimi. Na Wyżynie Olkuskiej powstała falista wierzchowina (najwyższa część gór, pagórków łącząca spłaszczenia powyżej stoków) wzniesiona około 450 m n.p.m. W okolicach parku , głównie od strony północno-zachodniej, wierzchowina usiana jest licznymi skałkami zwanymi ostańcami. W południowej części Wyżyny Olkuskiej, na skutek silnej erozji wgłębnej potoków, wykształciła się sieć rzeczna, która utworzyła doliny o charakterze głębokich jarów. W wyniku działalności wód podziemnych powstały liczne jaskinie. W Dolinie Sąspowskiej wytworzyły się osady martwicy wapiennej (trawertyn).

U wylotu bocznych dolin tworzą się stożki napływowe (Jamki, Za Krakowską Bramą, Korytania). Wyloty kilku dolinek maja charakterystyczne bramy skalne. Na zboczach dolin często widoczne są spłaszczenia będące fragmentami teras skalnych. W Ojcowie znajdują się one na wysokości około 30-40 i 80 m nad dnem Doliny Prądnika, a koło Pieskowej Skały ich wysokość wynosi około 12 i 40 m. Tworzą one różne formy skałkowe: m.in. Brama Krakowska, Igła Deotymy. Na zachowanych poziomach terasowych wznoszą się ruiny zamku w Ojcowie  i zamek w Pieskowej Skale.

Do najdłuższych należą: Jaskinia Łokietka i Jaskinia Ciemna, które udostępnione są dla turystów, oraz Jaskinia Zbójecka, Jaskinia Okopy Wielka Dolna, Sąspowska, Krakowska, Biała, Koziarnia. Największe zgrupowanie jaskiń znajduje się w niedostępnym dla turystów terenie - w Wąwozie Jamki.

W wielu ojcowskich jaskiniach występują nietoperze, które w nich zimują. Odnaleziono w jaskiniach również ślady bytowania człowieka prehistorycznego.

Mimo, iż przed utworzeniem parku narodowego, na tym terenie wyniszczono zupełnie 36 gatunków roślin, na bogactwo flory składa się obecnie około 950 gatunków roślin naczyniowych, ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, 1200 odmian grzybów i około 200 rodzajów porostów. Występują tam 84 gatunki chronione (m.in. róża alpejska, brzoza ojcowska, skrzyp olbrzymi, rokitnik zwyczajny, zerwa kulista). Przetrwały też gatunki reliktowe: ułudka leśna i obrazki plamiste. Wśród flory ojcowskiej znajdują się przedstawiciele flory stepowej (wiśnia karłowata, aster gawędka, ostnica Jana) i flory górskiej (jodła, grab, tojad smukły, chaber miękkowłosy i in.).

Są to: grądy dębowo-lipowe, buczyna karpacka, jaworzyna górska, bory sosnowe, lasy mieszane. Na skałach występują murawy kserotermiczne, a na dnie dolin lasy łęgowe (zbiorowisko leśne związane z wodami płynącymi). Wilgotne skały porośnięte są glonami, jak np. reliktowy gatunek wodolubka. Występuja tam także gatunki introdukowane, jak grujecznik japoński.

Dotychczas wykazano ich około 6 tys. Najbardziej charakterystycznym zwierzęciem, a zarazem symbolem parku jest nietoperz - w OPN żyje 17 gatunków nietoperzy na 25 gatunków żyjących w Polsce (najczęstszymi są nocek duży i podkowiec mały). Stwierdzono tam występowanie 120 gatunków ptaków, w tym 94 lęgowe (m.in. bocian czarny, zimorodek, puszczyk, sowa uszata, dzięcioł czarny, mysikrólik). Płazy reprezentowane są m.in. przez traszkę zwyczajną i grzebieniastą, kumaka nizinnego, ropuchę szarą, rzekotkę drzewną, a gady przez: zaskrońca zwyczajnego, jaszczurkę zwinkę, padalca zwyczajnego, żmiję zygzakowatą, gniewosza plamistego. W czasach prehistorycznych na terenach tych żyły mamuty, tury, renifery i niedźwiedzie jaskiniowe. Obecnie większe ssaki w parku to sarna, zając szarak, dzik, lis rudy, kuna, gronostaj, bóbr, borsuk, piżmak i in. Opisano ponad 5 tys. gatunków owadów żyjących w parku. 280 gatunków zwierząt żyjących w OPN jest prawnie chronionych.

Istnieją tylko dwa stałe cieki wodne: Prądnik uchodzący do Wisły i jego dopływ - potok Sąspówka. Nad Prądnikiem zlokalizowane są młyny pochodzące z XIX i pierwszej połowy XX wieku.

Ich łączna długość wynosi 46,6 km, ale na niektórych odcinkach szlaki mają wspólny przebieg, dlatego ich rzeczywista długość to około 37,3 km.

Na cześć ukrywającego się kiedyś w Dolinie Prądnika ojca, Władysława Łokietka, nazwał warownię "Ociec u Skały". Ludność z czasem zaczęła skracać nazwę mówiąc jedynie "Ociec", a później "Ojców". Nazwa ta przylgnęła również do osady znajdującej się u stóp zamku, która wcześniej nazywała się Osadą nad Prądnikiem.

Jedna z nich dotyczy Groty Łokietka. Kiedy na przełomie XIII i XIV wieku król czeski Wacław II najechał na Polskę i zajął Kraków, włada Polski Władysław Łokietek musiał opuścić swoją siedzibę i ukryć się. Na schronienie wybrał ponoć trudno dostępną jaskinię w Ojcowie, wysoko na stoku Chełmowej Góry. Wejście do groty zasłaniała ogromnych rozmiarów pajęczyna, dlatego, aby jej nie uszkodzić, władcę do wnętrza jaskini opuszczono na linie. Podążający za Łokietkiem oddział pościgowy przejechał obok zakrytej pajęczyną groty, stwierdzając, że tu na pewno się nikt nie ukrył, gdyż pajęczyna jest nietknięta. Okoliczna ludność przynosiła królowi jedzenie, które przygotowywał sobie w jednej z sal jaskini - Kuchni, druga służyła mu za sypialnię, a w trzeciej, zwanej Salą Rycerską żołnierze go wspierający przysięgali mu wierność. Król miał dostęp do wieści z Krakowa, kontrolował sytuację, by w odpowiednim momencie ujawnić się, triumfalnie wkroczyć do miasta i odzyskać koronę. Wspomnienie to żywe jest do dziś, a grota nosi nazwę Groty Łokietka lub Jaskini Królewskiej.

Legenda opowiada o baszcie zamku, zwanej basztą Dorotki, w której od śmierci głodowej zginęła jedna z córek Tęczyńskich. Dziewczyna kochała lutnistę, ale wydano ją za mąż za pana na zamku w Dolinie Prądnika, Zaprzańca. Gdy wieść dotarła do młodego lutnisty, ten, w przebraniu zakonnika zakradł się do grodu i porwał ukochaną. Niestety zbiegów pojmali pachołkowie Zaprzańca. Lutnista zginął na stoku góry włóczony końmi, a Dorotkę umieszczono w baszcie zamkowej, gdzie miała umrzeć z głodu. Ukochany piesek Dorotki codziennie wspinał się na skałę, na której stała baszta i swojej pani przynosił rzucane dla niego ze stołu pańskiego odpadki, aby ta utrzymała się przy życiu. Aby upamiętnić wiernego pieska, skałę nazwano Pieskowa Skała.

Gdy Tatarzy zbliżali się do Ojcowa, okoliczna ludność schroniła się w trudno dostępnej jaskini, Jaskini Ciemnej. Tatarska horda przeszukiwała lasy i skalne szczeliny i gdy zbliżała się do jaskini, Stwórca zasłonił wejście do niej własną dłonią. Gdy niebezpieczeństwo minęło i ludzie wyszli na zewnątrz, okazało się, że w miejscu dłoni Stwórcy pozostał ślad na skale w kształcie ręki. Stad obecna nazwa skały - Rękawica lub Pięciopalcówka.

Zgodnie z podpisanym przez Twardowskiego cyrografem, zanim ten odda duszę, diabeł musi spełnić trzy życzenia  Twardowskiego. Jednym z nich było przeniesienie skały zwanej Maczugą Herkulesa z innego miejsca do Doliny Prądnika i ustawienie jej tam cieńszym końcem w dół. Skała ta nazywana jest też Sokolą Skałą i z tą nazwą związana jest też ludowa opowieść o uwięzionym w wieży zamkowej mężczyźnie. Pan zamku obiecał więźniowi wolność, gdy ten przyniesie mu pisklę z sokolego gniazda. Więzień rozmyślając nad rozwiązaniem problemu usnął, a wtedy przyleciały do niego sokoły, które uniosły go do gniazda, skąd zabrał jedno pisklę. Ptaki przeniosły potem mężczyznę z powrotem do celi. Odzyskał on wolność, a skała do dziś jest Sokolą Skałą. Znajduje się u stóp zamku w Pieskowej Skale. Liczy 25 m wysokości.

Według legendy kaplica ta została wybudowana nad wodami Prądnika, gdyż car Mikołaj II zabronił wznoszenia budynków sakralnych na ziemi ojcowskiej. Mieszkańcy sytuując ja w takim miejscu obeszli carski zakaz. Jednak dane historyczne nie potwierdzają tego, natomiast wiadomo, że obiekt ten był łazienką zdrojową przerobioną w 1901 roku na kaplicę. Kaplica wykonana jest przez miejscowych w stylu szwajcarsko-ojcowskim.