Zwierzęta
Ciekawostki o koniku polskim
Jego przodkiem był tarpan
Koniki polskie, zwane też biłgorajskimi, to potomkowie dzikich tarpanów żyjących do końca XVII wieku na lesistych terenach wschodniej Europy. Pierwsze próby hodowli konika polskiego podjęto już w 1923 roku w Janowie Podlaskim, a później, już po II wojnie światowej, w Popielinie i innych ośrodkach. Obecnie hodowane są też w Roztoczańskim Parku Narodowym i stały się jego zwierzęciem herbowym. Są zwierzętami bardzo przyjaznymi, ufnymi, o spokojnym temperamencie - cechy te umacniają się w miarę obcowania z ludźmi.
1
Koniki polskie są jedyną rodzimą, pierwotną rasą koni wywodzącą się bezpośrednio od dzikich tarpanów (Equus caballus gmelini). Tarpany są wymarłym na wolności gatunkiem dzikiego konia, podobnego do odkrytych w Azji przez rosyjskiego badacza Nikołaja Przewalskiego w 1876 roku koni Przewalskiego. Tarpany zamieszkiwały do końca XVII wieku obszary leśne Europy - wschodniej Polski, Litwy i Prus.
W okolicach Puszczy Białowieskiej tarpany przetrwały do 1780 lub 1786 roku, kiedy zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja.
Najdłużej tarpany przetrwały na stepach Ukrainy (ostatnie dzikie konie wymarły tam na początku lat 80. XIX wieku)
2
Przebywające w majątku Zamoyskich tarpany około 1806 roku zostały wydane okolicznym chłopom z powodu panującej biedy. W wyniku krzyżowania z lokalnymi końmi wykształciła się rasa nazwana przez profesora Tadeusza Vetulaniego, polskiego biologa i zootechnika, konikiem polskim.
Naukowiec ten rozpoczął w 1936 roku prace nad odtworzeniem dzikich tarpanów leśnych w Puszczy Białowieskiej na bazie koników polskich.
3
Hodowla Vetulaniego została zniszczona w czasie II wojny światowej, część koników wywieziono do Niemiec. W 1949 roku ocalałe koniki polskie trafiły do Popielna w Puszczy Piskiej (warmińsko-mazurskie) i tam w Instytucie Genetyki i Hodowli Doświadczalnej PAN prowadzi się nad nimi badania naukowe i hodowlę zachowawczą (świadome działanie prowadzące do utrzymania zanikających pierwotnych ras zwierząt, w celu ochrony zasobów genowych).
Koniki polskie przebywają tam na otwartej przestrzeni, opieka nad nimi sprowadza się do podawania siana zimą. W warunkach rezerwatowych koniki utrzymywane są też w Stacji Doświadczalnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
4
Koniki polskie w 1982 roku pojawiły się w Roztoczańskim Parku Narodowym. Powstała tam wówczas hodowla rezerwatowa tych koni, która przyjęła nazwę "Ostoja". W wydzielonej enklawie lasu przy stawach "Echo", której powierzchnia wynosiła około 40 ha wpuszczono 4 klacze oraz ogiera. Pierwsze koniki przyszły w "Ostoi" na świat w 1983 roku - jedna z urodzonych wówczas klaczy - Trzmielina, przebywa w "Ostoi" do dziś, urodziła w swojej karierze 22 źrebięta.
"Ostoja" była trzykrotnie powiększana, obecnie liczy około 180 ha, gdzie koniki polskie mają do dyspozycji: las, łąki, dolinę rzeki Świerszcz oraz trawiaste groble stawów "Echo".
5
Konik polski to typ konia prymitywnego, długowiecznego, odpornego na choroby i trudne warunki utrzymania. Koniki te posiadają twardy róg kopytowy, dzięki któremu niepodkute mogą pracować na twardym podłożu.
6
Są to niewielkie zwierzęta o silnej i krępej budowie ciała. Ich wzrost wynosi 135-140 cm, mierzony w kłębie. Obwód klatki piersiowej - 165 cm, a masa ciała wynosi 300-400 kg.
7
Proporcjonalna głowa, o szerokim czole i prostym profilu, osadzona jest na krótkiej, szerokiej, nisko umieszczonej, muskularnej szyi. Na głowie osadzone są nieduże grube uszy i żywe oczy. Kłąb jest mało wyraźny, łopatki krótkie, tułów dość długi, grzbiet łęgowaty. Koniki posiadają zwykle obwisły brzuch i ścięty zad.
Pokrój koników polskich jest dość prymitywny, a sylwetka przyziemna, beczkowata. Używane wobec nich określenie "prymitywny" związane jest z tym, iż konie te, dzięki dzikim przodkom zachowały wiele specyficznych cech pierwotnych - stąd określenie konie prymitywne.
8
Koniki polskie mają krótkie kończyny o mocnym kośćcu. Posiadają duże, mocne kopyta.
9
Cechą rasową koników polskich jest maść myszata. Dopuszczalne są odcienie jasno-, ciemno- i bułanomyszaty. Wzdłuż grzbietu przebiega ciemna pręga, pożądane są też formy pręgowania na kończynach lub innych częściach ciała. Grzywa i ogon są całkowicie czarne lub z jasnymi włosami.
10
Pod względem budowy i typu można wyodrębnić osobniki nieco ordynarne i bardziej szlachetne. Te pierwsze maja zwykle dość duże głowy i krótkie szyje. Te bardziej szlachetne maja nieduże, kształtne głowy i stosunkowo długie szyje, z wyraźniej zaznaczonym kłębem.
Pożądany jest typ pokrojowy konia prymitywnego z obfitym uwłosieniem grzywy i ogona. Dopuszczalne są bardziej szlachetne głowy oraz niewielka rozbieżność przednich kończyn i szablastość tylnych.
11
Koniki polskie wyróżniają się dobrym zdrowiem, długowiecznością, małymi wymaganiami paszowymi i środowiskowymi oraz odpornością na trudne warunki bytowania. Bardzo łatwo adaptują się do nowego otoczenia. Hodowlę koników polskich prowadzi się w trzech systemach: stajennym, bezstajennym i rezerwatowym.
12
Pod względem cech pokrojowych koniki polskie w dużej mierze znajdują zastosowanie jako zwierzęta zaprzęgowe. Inne ich walory pokrojowe, jak łagodny charakter, przyjazny stosunek do człowieka i chęć do pracy sprawiają, że najczęściej są użytkowane wierzchowo, zarówno przez dzieci, jak i dorosłych.
Dzięki niskiemu wzrostowi, odpowiedniemu temperamentowi i łatwości nawiązywania kontaktu z człowiekiem są popularne w hipoterapii.
Specyficzną formą użytkowania koników polskich jest wykorzystywanie ich w ochronie krajobrazu, tj. zapobieganiu sukcesji roślin na otwartych terenach trawiastych. Zjadanie i wdeptywanie pędów młodych roślin oraz ogryzanie kory z wyrośniętych już drzew powoduje ograniczenie ich sukcesji.
Koniki polskie odgrywają rolę tzw. żywych kosiarek - służą kontroli wegetacji oraz pielęgnacji krajobrazu.
13
Promocja koników polskich odbywa się poprzez organizowanie imprez hodowlano-jeździeckich. Imprezy te odbywają się cyklicznie na przełomie sierpnia i września już od kilkunastu lat. Najważniejsza z nich to Tarpaniada organizowana w Sierakowie, która połączona jest z Krajową Wystawą Koników Polskich.
W Wojnowie natomiast odbywa się Wszechstronny Konkurs Konika Polskiego o Memoriał prof. T. Vetulaniego.
Roztoczański Park Narodowy w Zwierzyńcu organizuje w cyklu dwuletnim próby dzielności, przeglądy hodowlane i konferencje naukowe poświęcone konikom polskim.
14
Koniki polskie są zwierzętami stadnymi i żyją w tzw. tabunie złożonym z ośmiu klaczy mat wraz z przychówkiem oraz ogier. W tabunie obowiązuje matriarchat, przewodnikiem stada jest najstarsza klacz, która prowadzi stado do nowych miejsc żerowania, schronienia przed deszczem, wiatrem, mrozem, owadami.
Ogier odpowiedzialny jest za bezpieczeństwo, znajduje się zawsze w pobliżu, obserwując otoczenie. W trakcie wędrówek tabunu kroczy jako ostatni.
Ogier tabunowy nie pozwala zbyt długo przebywać w stadzie młodym ogierom, które wypędza w wieku około 1 roku. W ten sposób nie dopuszcza do krycia klaczy przez inne ogiery.
Wypędzone z tabunu młode ogiery grupują się tworząc tzw. stado kawalerskie.
Klacze konika polskiego są bardzo płodne i rodzą źrebięta do późnego okresu życia.
15
Koniki polskie stały się zwierzęciem herbowym Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ich wizerunek figuruje w logo parku, a obecność w wydzielonej strefie parku stanowi jego wielką atrakcję.
