Geografia
Ciekawostki o Biebrzańskim Parku Narodowym
Największy polski park narodowy
Biebrzański Park Narodowy powstał jako osiemnasty z dwudziestu trzech polskich parków narodowych i obecnie jest największym z nich. Jest też jednym z większych w Europie. Najcenniejszym jego walorem jest szeroka dolina silnie meandrującej rzeki Biebrzy, z największym zespołem torfowisk w Polsce. Charakterystyczne dla tego parku są rozległe krajobrazy, ekosystemy i siedliska rzadkich, zagrożonych i ginących w kraju i Europie gatunków roślin, ptaków i innych zwierząt. To, co wyróżnia Biebrzański Park Narodowy, to dzika przyroda, nieskażona natura, gdzie z bliska można przyjrzeć się ptakom, zwierzętom żyjącym własnym życiem.
1
Biebrzański Park Narodowy (BbPN) znajduje się w województwie podlaskim, na terenach Kotliny Biebrzańskiej. Kotlina Biebrzańska jest pradoliną rzeki Biebrzy o długości około 130 km i szerokości maksymalnej do 35 km (z przewężeniem w okolicach Osowca-Twierdzy). Jej powierzchnia wynosi około 2 600 km2. Podzielona jest ona na trzy części:
- Kotlinę Biebrzy Górnej
- Kotlinę Biebrzy Środkowej
- Kotlinę Biebrzy Dolnej
Większość terenu kotliny stanowią torfowiska i bagna. Teren kotliny w dużej części objęty jest ochroną w ramach Biebrzańskiego Parku Narodowego, na terenie którego znajduje się m.in. rezerwat Czerwone Bagno.
2
Powierzchnia parku wynosi 592,23 km2 (59 223 ha), a powierzchnia otuliny - 668,24 km2 (66 824 ha). Ochronie ścisłej podlega 7 494 ha, czynnej 27 699 ha, a krajobrazowej 24 030 ha.
3
Biebrzański Park Narodowy został utworzony 9 września 1993 roku - uroczysta inauguracja Parku odbyła się 25 maja 1994 roku. Powstał jako osiemnasty park narodowy w Polsce i obecnie jest największym z istniejących dwudziestu trzech parków narodowych w naszym kraju. Jest jednym z większych parków narodowych w Europie.
4
Kotlina Biebrzańska swoją osobliwością przyrodniczą zachwycała już w okresie międzywojennym. W okresie tym istniały tam już dwa rezerwaty przyrody: Czerwone Bagno i Grzędy, których granice w 1981 roku zostały połączone.
5
W 1987 roku zostało założone Towarzystwo Biebrzańskie. Dokonało tego czterdzieści osób z różnych stron Polski. Statutowym celem Towarzystwa było dążenie do utworzenia Biebrzańskiego Parku Narodowego, obejmującego całą Dolinę Biebrzy. Dzięki determinacji, wiedzy naukowej i organizacji wielu osób w 1989 roku powstał Biebrzański Park Krajobrazowy, obejmujący Dolny i Środkowy Basen Biebrzy.
6
Biebrzański Park Narodowy dzieli się na trzy Baseny.
- Basen Północny zwany Górnym Basenem - jest to 40 km odcinek Doliny Biebrzy o szerokości od 1,5 km do 3,0 km, wypełniony torfem miąższości 3-6 m. Torfowiska w tym Basenie zajmują około 20 000 ha.
- Basen Środkowy - kształtem przypomina trapez o wymiarach 20 x 40 km. Większa część jego powierzchni to taras zalewowy, który pokryty jest torfem o miąższości 1-3 m.
- Basen Południowy - o kształcie rynny, jego długość to 30 km, a szerokość 12-15 km. Również tutaj największą powierzchnię zajmuje taras zalewowy.
7
Symbolem parku jest batalion (Calidris pugnax) - gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych. Logo Parku stanowi okrągły, barwny znak zawierający nazwę oraz symbol parku. Są to dwa koła współśrodkowe, wewnątrz których umieszczony jest na zielonym tle symbol - batalion. Bataliona wybrano na symbol parku dlatego, że nigdzie w Polsce nie występuje i nie występował tak licznie, jak nad Biebrzą. Bataliony odznaczają się bardzo efektownym ubarwieniem samców w okresie godowym i to też wpłynęło na decyzję. Symbolem parku mógłby także zostać łoś, bo nigdzie w kraju nie jest tak liczny, lecz został już wcześniej wykorzystany w ten sposób przez Kampinowski Park Narodowy w czasach, gdy BbPN jeszcze nie istniał.
8
Biebrzański Park Narodowy chroni rozległe i prawie niezmienione dolinowe torfowiska z unikatową różnorodnością gatunków roślin, ptaków i innych zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Obszary leśne w parku zajmują 15 547 ha, grunty rolne - 18 182 ha, nieużytki, czyli Bagna Biebrzańskie (najbardziej cenne przyrodniczo ekosystemy) - 25 494 ha. W granicach parku znajduje się osiem wyłączonych z niego enklaw, obejmujących głównie wyspy mineralne w obrębie Kotliny Biebrzańskiej, zajęte pod uprawy, łąki i osadnictwo 7 wsi. Jedna enklawa to Las Wroceński.
9
Wartość przyrodnicza Biebrzańskiego PN jest efektem tzw. zlodowacenia środkowopolskiego - ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, kiedy to topniejący lodowiec przemieszczał się kształtując rzeźbę terenu, budując jednocześnie podłoże dla rozwoju roślin. Szata roślinna BbPN jest bogato zróżnicowana. Rolę dominującą jednak pełnią zbiorowiska siedlisk wodno-błotnych i torfowiskowych (turzycowiska, szuwary, roślinność mszysto-turzycowa i łąkowa) oraz zaroślowe i leśne (olsowe, grądowe, łęgowe, borowe).
10
Miejscem występowania roślinności zbiorowisk wodnych jest rzeka Biebrza, a zwłaszcza jej starorzecze. Do roślinności tej należą: rzęsa drobna, trzcina pospolita, łączeń baldaszkowaty, grążel żółty, żabiściek, rzęsa trójrowkowa, osoka aloesowata, rdestnica połyskująca, belia jeziorna, sitowie jeziorne, grzybień biała.
11
Roślinność zbiorowisk torfowiskowych charakteryzuje m.in: brzoza niska, jaskier języcznik, turzyca pospolita, gnidosz bagienny, gorycz błotny, knieć błotna, wątlik błotny, bagno zwyczajne, borówka bagienna, rosiczka okrągłolistna, bagnica torfowa i in. Roślinność zbiorowisk leśnych to m.in: bluszcz, konwalia majowa, widłak goździsty, naparstnica zwyczajna, kokoryczka wonna, groszek wiosenny, przylaszczka pospolita, gajowiec żółty, szczawik zajęczy, manna gajowa, orlik pospolity, skrzyp olbrzymi, sałatnik leśny.
12
Częstym zjawiskiem na terenie BbPN są lasy grądowe. Grądy mają charakter lasów liściastych, w których dominują: grab zwyczajny, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, wiąz górski, jesion wyniosły oraz leszczyna.
13
Dużą powierzchnię obszarów wydmowych Doliny Biebrzy porastają bory sosnowe i sosnowo- świerkowe. Ze względu na piaszczyste podłoże, najczęściej spotykane są sosnowe bory suche, gdzie obok sosny licznie występują jałowce. Nieco liczniejsze siedliska zajmuje bór świeży, z sosną, świerkiem i czasem z brzozą. Może także wystąpić jałowiec, jarzębina i kruszyna pospolita. Bory mieszane występują na jeszcze bardziej żyznych siedliskach i występują tu obok sosny i świerka także dąb i grab.
14
Środowiska najbardziej wilgotne zajmują bory bagienne, ze skarlałą sosną, świerkiem i omszoną brzozą. W BbPN spotyka się wiele roślin rzadkich, ginących lub zagrożonych wyginięciem w Polsce - kilka gatunków wymaga stosowania ochrony międzynarodowej. Nie wszystkie z nich niestety zostały objęte ścisłą ochroną w Polsce. Do grupy tej należą: skalnica torfowiskowa, potocznik wąskolistny, wełnianka delikatna, ozorka zielona, obuwik pospolity, sasanka otwarta, gnieźnik leśny, brzoza niska.
15
Do gatunków reliktowych występujących w parku należą: wierzba lapońska, bluszcz pospolity, wielosił błękitny, gnidosz królewski, bagno zwyczajne. Tak bogata flora Bagien Biebrzańskich stanowi nie lada gratkę dla botaników.
16
Rozległość obszaru, jego pierwotność i odmienność sprawiają, że w Dolinie Biebrzy zachowała się specyficzna fauna związana z naturalnymi ekosystemami bagiennymi i wodnymi. Występuje tu 48 gatunków ssaków (m.in. wilk, wydra, łoś, bóbr, nornik północny). Znajduje się tu największa w kraju ostoja łosia (około 1400 sztuk). Reintrodukowany po II wojnie światowej bóbr stał się obecnie zwierzęciem pospolitym na tym terenie.
17
W Kotlinie Biebrzańskiej zaobserwowano 298 gatunków ptaków, w tym 198 gniazdujących nad Biebrzą, z czego 170 gatunków jest regularnie lęgowa, a 16 sporadycznie. Najbardziej charakterystyczne gatunki lęgowe ptaków to: batalion, wodniczka, bekasik, dubelt, kszyk, kulik wielki, biegus zmienny, żuraw, rybitwa białoskrzydła i białowąsa, puchacz, orlik krzykliwy, sowa błotna. Dolina Biebrzy jest ostoją: dubelta, kropiatki, orlika grubodziobego, rybitwy białoskrzydłej i derkacza w Europie Środkowej i Zachodniej. Biebrza jest też ważnym "przystankiem"dla migrujących siewkowców, kaczek, gęsi i żurawi. Dolina Biebrzy została uznana przez BirdLife International za ostoję ptaków o randze światowej. Biebrzański Park Narodowy jest też na liście obszarów Konwencji Ramsarskiej.
18
Ichtiofauna dorzecza Biebrzy liczy 36 gatunków ryb oraz minoga ukraińskiego - gatunku charakterystycznego dla wschodniej części Morza Czarnego. Na terenie BbPN stwierdzono obecność 5 gatunków gadów i 12 gatunków płazów, a także sporą grupę bezkręgowców (ponad 700 motyli, 500 gatunków chrząszczy, 42 gatunki chruścików i 19 gatunków pijawek). Występuje tam także 448 gatunków pająków, wśród których 71 to gatunki rzadkie, znane z nie więcej niż 3-5 stanowisk w kraju, a 10 gatunków znanych tylko stąd.
19
Przez większą część Biebrzańskiego Parku Narodowego lub po jego granicy, groblą wśród bagien i przez wydmy, przebiega Carska Droga, zwana też Carskim Traktem lub Carską Szosą - znana jest ze spotkań z łosiami. Droga ta została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku w celu połączenia carskich twierdz: Łomża, Osowiec i Grodno jako rokada (droga przebiegająca prostopadle do kierunku działania wojsk, a równolegle lub skośnie do linii frontu). Ściąga tutaj duża liczba miłośników przyrody i obserwatorów ptaków. Dosyć łatwo spotkać tu można łosia, wilka i rzadkie gatunki ptaków. Na terenach BbPN bezpośrednio przylegających do Carskiej Drogi znajdują się tokowiska oraz miejsca gniazdowania dubelta i cietrzewia, największe w Polsce stanowisko wodniczki, rewiry bociana czarnego i dzięcioła białogrzbietego.
20
Obszarem ochrony ścisłej w Biebrzańskim Parku Narodowym jest Czerwone Bagno - prawie pierwotny obszar bagienny, dziki i słabo zaludniony, miejscami bezludny, o powierzchni 2 569 ha. Już w 1926 roku istniały dwa rezerwaty przyrody: Czerwone Bagno, utworzony w celu ochrony zagrożonych wyginięciem łosi i Grzędy, mające służyć zachowaniu fragmentu naturalnego drzewostanu. W 1981 roku zostały one połączone. Występują tam naturalne wały wydmowe zwane grzędami i grądami. Tereny lasów i bagien nie tylko są ostoją zwierząt, ale także udzielały schronienia uczestnikom powstań narodowych i walk partyzanckich. Położona w obrębie Czerwonego Bagna wieś Grzędy w 1943 roku, w ramach odwetu za akty dywersyjne, została spacyfikowana, a mieszkańcy zostali wymordowani przez Niemców.
21
Siedziba Biebrzańskiego Parku Narodowego mieści się w Osowcu-Twierdzy, osadzie nad Biebrzą. Znajduje się tam rosyjska twierdza zbudowana w latach 1882-1887. Twierdza jako jedna z nielicznych nigdy nie została zdobyta, a jej obrona w 1915 roku przeszła do historii jako "Atak umarłych", stąd porównana została z działaniami wojennymi w 1916 roku pod Verdun we Francji. Ze schronami i podziemiami twierdzy Osowiec związana jest legenda o czarnej damie pojawiającej się w lochach twierdzy. Widmo postaci w czarnej sukni ukazało się w trakcie wizytacji twierdzy przez cara Mikołaja II. Ową czarną dama była prawdopodobnie jedna z dam dworskich, Anna Wyrubowa, towarzysząca faworytowi carskiej rodziny, Rasputinowi.
