Ciekawostki o Gorczańskim Parku Narodowym

Został utworzony w 1981 roku rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1980 roku.

Leży w powiatach limanowskim (77,8%) i nowotarskim (22,2%); na terenie pięciu gmin: Niedźwiedź, Kamienica, Mszana Dolna, Ochotnica Dolna i Nowy Targ.

Gorczański Park Narodowy obejmuje centralne pasmo górskie Gorców.

Gorce od zachodu graniczą z Beskidem Żywieckim, od północnego zachodu z Kotliną Rabczańską, następnie z Beskidem Wyspowym, od wschodu z Beskidem Sądeckim, a od południa z Kotliną Nowotarską i Pieninami.

Nazwa pasma wywodzi się od słowa "gorzeć" (palić się, płonąć) i nawiązuje do sposobu pozyskiwania polan śródleśnych metodą żarową. Nazwa ta spotykana jest już w aktach z 1254 roku. Inne źródła podają nazwę Górce, która może oznaczać niskie góry.

Gorce mają z zachodu na wschód długość w prostej linii 33 km, szerokość 15 km i łączną powierzchnię około 550 km2.

Osobliwością tych gór jest ich kształt - kształt rozłogu (w obrębie masywu grzbiety górskie rozchodzą się z najwyższego wzniesienia w różnych kierunkach). Rozłogiem jest Turbacz, najwyższy szczyt Gorców (1310 m n.p.m.), znajdujący się w centralnym punkcie pasma. Od Turbacza we wszystkich kierunkach odbiega 7 grzbietów górskich o różnej długości.

Są to: Jaworzyna Kamieniecka (1288 m), Kiczora (1282 m), Kudłoń (1276 m), Czoło Turbacza (1259 m), Mostownica (1251 m), Gorc Troszacki (1235 m) i Gorc (1228 m).

Są to skały, które powstały z głebokomorskich osadów w kredzie i trzeciorzędzie, mniej więcej od 94 do 31 mln lat temu. W centralnej części Gorców przeważają piaskowce magurskie. Zbudowane są z nich partie grzbietowe, a także rozłóg Turbacza.

Na obrzeżach Gorczańskiego Parku Narodowego, w niższych położeniach, przeważają piaskowce i łupki ( m.in. łupki barwy czerwonej wywołane obecnością tlenków żelaza). W nich erozja wyrzeźbiła doliny, przełęcze i inne obniżenia. Występują tam także okna tektoniczne.

Do osobliwości rzeźby gorczańskiej zaliczane są mury i wychodnie skalne występujące pojedynczo lub grupowo. U ich podnóży zalegają rozwaliska skalne. W obrębie osuwisk częste są jaskinie, z których największą w Parku jest "Zbójecka Jama" opodal polany Jaworzyna Kamienicka.

Potoki biorące początek w północnej i zachodniej części pasma znajdują się w dorzeczu Raby (31%) i dorzeczu Dunajca (69%). Do najdłuższych w Gorczańskim Parku Narodowym i najciekawszych pod względem przyrodniczym należą: rzeka Kamienica (zwana w górnym biegu Kamienickim Potokiem) - 10,5 km, potok Olszowy (4, 80 km) i potok Łopuszna (3,30 km), a w całych Gorcach: Kamienica, Ochotnica, Porębianka. 

Osobliwością hydrologiczną Gorców są małe stawki, które powstały w niszach osuwisk (Miazgowa Młaka, Morskie Oko). Nieco większym, powszechnie znanym jest Pucułowski Stawek znajdujący się nieopodal granicy Parku.

Ponad 97% obszaru GPN stanowi zwarty kompleks, obejmujący najwyższe położenia Gorców. Pozostały odsetek tworzy 15 enklaw, z których największe to uroczyska: Jasionów, Pod Gorcem, Las Kędzierski i Dwór w Porębie Wielkiej.

Od 1997 roku Park otoczony jest otuliną o powierzchni 16 647 ha, w której obowiązują zasady ochrony środowiska zabezpieczające Park przed zagrożeniami wynikającymi z działalności człowieka. Największa część otuliny znajduje się w granicach gminy Nowy Targ.

Ochroną ścisłą objęto 3 611,07 ha najlepiej zachowanych lasów i borów oraz niektóre polany. Jej celem jest utrzymanie naturalnych procesów przyrodniczych poprzez całkowite zaniechanie ingerencji człowieka.

Ochroną czynną objęto 2 882,51 ha, w której  wyróżniono trzy podkategorie: ochronę czynną zachowawczą, stabilizującą i renaturalizacyjną. Ochrona krajobrazowa zajmuje powierzchnię 536,27 ha.

Z uwagi na występowanie rzadkich w skali europejskiej gatunków ptaków: głuszca, dzięcioła białogrzbietego, sóweczki i puszczyka uralskiego, Gorczański Park Narodowy został włączony  do sieci Natura 2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków - "Gorce". Teren Parku i jego otoczenie wchodzi w skład Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk o nazwie "Ostoja Gorczańska".

Celem tej ochrony jest zachowanie pozostałości puszczy karpackiej, którą tworzą zróżnicowane wiekowo lasy o naturalnym, a nawet niekiedy pierwotnym charakterze. Lasy te reprezentują prawie wszystkie leśne fitocenozy górskie jakie wykształciły się w Beskidach - lasy zajmują 95% powierzchni Parku.

Park chroni również polany reglowe, które mają szczególne znaczenie dla zachowania różnorodności szaty roślinnej terenów otwartych, a także zwierząt z nimi związanych - na polanach tych ma swoje stanowisko 30% z około 850 gatunków roślin naczyniowych występujących w Parku, w tym wiele zagrożonych i rzadkich w skali polskich Karpat.


GPN chroni gorczańską florę i grzyby, a szczególnie gatunki alpejskie, subalpejskie, rzadkie i chronione.

Obszar Parku jest ostoją gatunków górskich, borealnych i puszczańskich, m.in. wilka, rysia oraz licznej populacji jelenia karpackiego.

W lasach Parku gniazduje ponad 100 gatunków ptaków, wśród nich tak rzadki, jak puchacz, głuszec i dzięcioł trójpalczasty.

Skład się na niego niepowtarzalna rzeźba terenu, lasy i polany z licznymi miejscami widokowymi oraz pozostałości kultury materialnej w postaci drewnianych szałasów pasterskich.

Turystyka w Parku realizuje się głównie w oparciu o sieć istniejących znakowanych szlaków turystycznych, rowerowych, konnych i ścieżek edukacyjnych.

Siedziba Parku znajduje się w Porębie Wielkiej, wsi w gminie Niedźwiedź, w Gorcach. Wieś znana jest ze swoich walorów wypoczynkowych oraz uzdrowiskowych (gorące solanki jodbromowe). Stanowi punkt wypadowy w Gorce, m.in. na Turbacz, Obidowiec i Suhorę.

Znajduje się tam najwyżej położone obserwatorium astronomiczne w Polsce - obserwatorium na szczycie Suhory (999 m) na obszarze GPN.

Jest to park z XVI wieku z wiekowymi drzewami: wiązami, jaworami, lipami, modrzewiami i in. Największym z drzew jest wiąz Władysława Łokietka, którego obwód pnia wynosi 6 m. 

Obok parku znajdują się pozostałości zabudowań dworskich: lamus (dawny budynek gospodarczy) oraz zachowane fragmentarycznie oficyna dworska i modrzewiowy dworek Wodzickich. Od parku w kierunku Niedźwiedzia wiedzie 150-letnia aleja jaworowa.

Nad wsią w przysiółku Zagronie znajduje się Muzeum Biograficzne Władysława Orkana tzw. "Orkanówka".

Na osiedlach Poręby Górnej i Koninek znajdują się stare, pięknie zdobione budynki w stylu zagórzańskim.

Na Jaworzynie Kamienickiej znajdują się stare kapliczki przydrożne (dwie przy parku Wodzickich prawdopodobnie jeszcze z czasów Lubomirskich).

Na okolicznych polanach reglowych znajdują się drewniane szałasy pasterskie.

Jednym z jego inicjatorów był wieloletni zarządca tych dóbr, Adam Starzeński, członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody oraz znakomity leśnik Tadeusz Świerz-Zaleski. Rezerwat ten nazwany imieniem Władysława Orkana miał powierzchnię 120 ha i był drugim w polskich Karpatach prywatnym rezerwatem leśnym. W latach 30. został powiększony do 200 ha. (w 1964 roku reaktywowany pod nazwą "Turbacz" im. W. Orkana i powiększony do 319 ha). W 1935 roku na południowych stokach Lubania powstał 10-hektarowy rezerwat "Modrzewie"(reaktywowany po wojnie).

Kolejny rezerwat "Gorczański Rezerwat Żubra" został założony w Dolinie Łopusznej w 1950 roku, w związku z pracami nad restytucją tego gatunku. Niestety, na skutek epidemii pryszczycy padły wszystkie hodowlane zwierzęta i rezerwat zlikwidowano.

W miejscu tym w 1970 powołano rezerwat "Dolina Łopusznej", a później kolejny leśny rezerwat przyrody "Gorce". W 1981 roku rozpoczął swoje istnienie Gorczański Park Narodowy.

Usytułowana jest na polanie Jaworzyna Kamienicka na Jaworzynie Kamienickiej - drugim co do wysokości szczycie Gorców. Ufundowana została w 1904 roku przez najsłynniejszego gorczańskiego bacę - Tomasza Chlipałę, zwanego Bulandą, który na tej polanie przez ponad 50 lat zajmował się wypasaniem owiec i wołów. Był też znanym znachorem, leczył ludzi i zwierzęta, uważano go też za czarodzieja.

Jej kontrastowe ubarwienie pełni funkcję odstraszającą. Żyje w środowisku leśnym, schronienia szuka w norkach ziemnych, pod ściółką leśną i kamieniami. W krajowej faunie jest jedynym płazem jajożyworodnym (larwy rozwijają się w jajowodach samicy, a "poród" odbywa się w strumieniach górskich).

 W Gorczańskim Parku Narodowym występuje 8 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 4 gatunki ryb.