Ciekawostki o Pienińskim Parku Narodowym

Został utworzony 1 czerwca 1932 roku.

Swym zasięgiem obejmuje najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym obszary Pienin Właściwych: Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztyńskie, Pieninki oraz przełom Dunajca. W obszar parku włączono także Zielone Skałki z terenu Pienin Spiskich.

Pieniński Pas Skałkowy wyznacza granicę między Karpatami Zewnętrznymi a Karpatami Wewnętrznymi (na terenie Polski Karpatami Centralnymi). Jest to wąski pas skał zbudowanych głównie z wapieni, margli, łupków ilastych i iłowców kredowych. Tworzy wygięty na północ łuk o długości około 600 km i szerokości od kilkuset metrów do 20 km, od okolic Wiednia aż po Karpaty Marmaroskie w Rumunii.

Przełom Dunajca dzieli Pieniny na trzy części:

• Pieniny Spiskie - między doliną Białki a przełomem Dunajca pod Niedzicą, z najwyższym szczytem Żar (879 m n.p.m.)
• Pieniny Środkowe (Pieniny Właściwe) - od Niedzicy do Przełomu Dunajca między Sromowcami Niżnymi a Szczawnicą, z najwyższym szczytem Trzy Korony (982 m n.p.m.)
• Małe Pieniny - sięgające do doliny Popradu, z najwyższym szczytem Wysoka (1050 m n.p.m.) - jest to najwyższy szczyt całych Pienin.

W górnej kredzie Pieniny zostały sfałdowane i wydźwignięte. W okresie paleogenu (najstarszy okres ery kenozoicznej) i neogenu (młodszy okres ery kenozoicznej) powstał pas skałkowy. Zachodząca erozja zniszczyła zewnętrzną powierzchnię skał i utworzyła skomplikowaną rzeźbę terenu. Szczyty i turnie zbudowane są z odpornych na wietrzenie skał jurajskich. Doliny i przełęcze powstały w podatnych na wietrzenie skałach z okresu kredy i paleogenu. Nie wytworzyły się w dużej ilości zjawiska krasowe - jaskinie i wywierzyska są nieliczne i niewielkie. Głęboko wcięte w skały rzeki i potoki tworzą około 15 wąwozów i przełomów - odcinków doliny rzecznej o wąskim dnie i stromych zboczach, w którym rzeka pokonuje przeszkodę obecną na jej drodze). Najbardziej znane pienińskie wąwozy to Wąwóz Szopczański i Wąwóz Homole.

W 1751 roku badała je ekipa naukowców z Wiednia, a liczba późniejszych wybitnych badaczy Pienin przekracza sto nazwisk. Jednak właściwa historia parku sięga roku 1921, kiedy to z inicjatywy prof. Władysława Szafera, który po wizycie w amerykańskim Yellowstone postanowił za wszelką cenę przenieść ideę tej formy ochrony przyrody do Polski, powstał rezerwat dla ochrony łąk wokół ruin Zamku w Czorsztynie.  Profesor Szafer pisał: "Najwięcej do ideału zbliża się taki park narodowy, w którym przyroda chroniona jest absolutnie i pod każdym względem, a wpływ człowieka w nim jest ściśle ograniczony (...) jako ogólną zasadę racjonalizacji każdego parku narodowego przyjąć należy to, że ma on przede wszystkim spełniać swe naczelne zadanie, to znaczy być ostoją dla pierwotnej przyrody".

Pod koniec lat 20. XX wieku rozpoczęto wykup gruntów prywatnych położonych głównie w Pieninach Środkowych, w Masywie Trzech Koron, z przeznaczeniem do utworzenia pierwszego w Polsce parku narodowego.

Miał on mieć łącznie z rezerwatem na Zamku w Czorsztynie powierzchnię 16,5 km2. W 1924 roku zawarto porozumienie z rządem Czechosłowacji w sprawie wspólnego utworzenia przygranicznych obszarów chronionych i uregulowania turystyki - było to pierwsze porozumienie z rządem Czechosłowacji.

Właściciele gruntów zaś, nie mogąc doczekać się na ich wykup, rozpoczęli rabunkowy wyrąb lasów. Wywołało to powszechne oburzenie, co poskutkowało rozpoczęcie wykupu ziem pod park.

W tym samym roku po stronie Czechosłowacji powstał czechosłowacki Pieniński Park Narodowy (PIENAP) - obecnie najmniejszy park narodowy Słowacji.

Powstały też małe prywatne rezerwaty w Małych Pieninach (wschodnia część Pienin, ciągnąca się od Przełomu Dunajca do miejscowości Jarzębina na Słowacji).

Powiększono jego obszar do 2 231 ha poprzez włączenie w obszar parku terenów należących do chłopów i gromad wiejskich, z prawem użytkowania przez nich tych terenów. Zlikwidowano też nadmiar szlaków turystycznych.

W 2003 roku obszar parku wynosił 2 346 ha i cały czas jest powiększany przez wykup nowych terenów.

Najciekawsza roślinność występuje w Masywie Trzech Koron z Wąwozem Szopczańskim i na niedostępnej północnej ścianie Smolegowej Skały - wybitnej skały wapiennej w Dolinie Białej Wody w Małych Pieninach, zbudowanej z białych wapieni krynoidowych. Jest ona chroniona prawnie, wchodzi w skład Rezerwatu  Przyrody Biała Woda.

Do grupy endemitów zaliczany jest pszonak pieniński. Ta roślina o żółtych kwiatach rośnie wyłącznie na paru stanowiskach na terenie parku. Drugim endemitem jest mniszek pieniński, na którego można się natknąć jedynie na zboczach Trzech Koron. Gatunek ten uznawany jest za krytycznie zagrożony.

Na terenie parku rośnie ponad 500 gatunków grzybów kapeluszowych i nieco mniej porostów. Z obszarem Pienin kojarzone są takie gatunki roślin, jak bylica piołun, chaber pieniński, jałowiec sabiński (poza Pieninami nie występuje nigdzie indziej w Karpatach Zachodnich), złocień Zawadzkiego. Znakiem rozpoznawczym Pienin jest reliktowa sosna, która znajduje się na Sokolicy (747 m n.p.m.). Północne stoki Sokolicy porasta las bukowo-jodłowy, a na szczycie rośnie kilka reliktowych sosen. Z badań przeprowadzonych w latach 1995-1996 wynikało, że miały one wtedy około 550 lat i były najstarszymi sosnami w Polsce. W 2018 roku jedna z sosen na Sokolicy, uznawana ze względu na swój kształt i miejsce w którym rośnie (grań nad przepaścią) za jedną z ikon Pienin, została uszkodzona przez śmigłowiec podczas akcji ratunkowej.

Można tutaj odnaleźć rozmaite gatunki storczyków o zachwycającej kolorystyce. Na terenach skalnych rosną takie rośliny, jak sesleria skalna czy smagliczka skalna. W lasach pienińskich z kolei można znaleźć liczne pierwiosnki, przebiśniegi, śnieżyczki. W Pienińskim Parku Narodowym rosną również rośliny, które odnaleźć można w innych kompleksach górskich, m.in. w Bieszczadach (np. tawuła średnia).

Występuje tam ponad 7 tys. gatunków zwierząt, w tym około 235 gatunków kręgowców. Większe ssaki reprezentowane są przez borsuka, dzika, jelenia, rysia, żbika, kunę leśną, sarnę. Bogata jest też fauna nietoperzy, obejmująca 15 gatunków. Najliczniejszy wśród nich jest rzadki już w Europie podkasaniec mały. Z rzadkich gryzoni na uwagę zasługuje mysz małooka. W PPN występuje wiele gatunków ptaków, w tym około 100 gniazdujących tutaj. W wodach Dunajca żyje głowacica - słodkowodna ryba z rodziny łososiowatych. W parku dokonywana jest także reintrodukcja niektórych gatunków, jak np. sokoła wędrownego.

Stwierdzono występowanie tam około 6 500 gatunków bezkręgowców. Pienińskie łąki bogate są w różnokolorowe storczyki, ale też słyną z różnorodności motyli. W Pieninach naliczono ich około 1 600 gatunków - 6% z nich to gatunki ciepłolubne znane w Polsce tylko z Pienin, lub bardzo rzadko poza nimi - jak np. niepylak apollo (uruchomiono specjalny program dla ochrony tego motyla). Na bukach w Masywie Trzech Koron występuje wymierająca już w Polsce nadobnica alpejska - chrząszcz z rodziny kózkowatych.

Hala Majerz jest dużą halą znajdującą się na grzbiecie i stokach Majerza w Pieninach Czorsztyńskich. Dzięki wypasowi hala nie zarasta lasem i zachowana jest różnorodność gatunkowa.
Na Spiszu majerzem nazywano koszary (przenośna zagroda), w których trzymano na polu krowy przez sezon wypasowy, zaś majerem odpowiednika bacy.

Co roku wiosną podejmowana jest akcja ochrony płazów wędrujących przez drogę do Sromowiec-Kąty. Aby nie składały skrzeku w zbiorniku wyrównawczym Jeziora Czorsztyńskiego (nie miałby tam szans na rozwój), został on przed płazami zabezpieczony, a dla ich rozwoju wykonano specjalne stawki.

Oprócz siedziby dyrekcji, w budynku mieści się wystawa przyrodnicza potocznie określana jako Muzeum Pienińskiego Parku Narodowego. W obiekcie znajduje się również placówka Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego oraz kancelaria Obwodu Ochronnego "Pieninki". W bezpośrednim otoczeniu budynku dyrekcji parku wytyczona została ścieżka dendrologiczna. Oznaczono i opisano na niej 35 gatunków drzew i krzewów rosnących w Pieninach oraz kilka gatunków obcych.

Barwny znak Pienińskiego Parku Narodowego ma kształt konturu podkowy otwartej ku górze. W łuku podkowy na niebieskim tle znajduje się rok założenia Parku -1932. Nad tłem niebieskim, pomiędzy ramionami podkowy wychodzą trzy zielone trójkąty, które przedstawiają charakterystyczny szczyt Pienińskiego Parku - Trzy Korony.

Z platformy widokowej na Okrąglicy jest znakomity widok na Pieniński Przełom Dunajca oraz obszar Pienińskiego Parku Narodowego, a także Tatry, Beskid Sądecki, Gorce, Beskid Żywiecki i Magurę Spiską. Przy dobrej pogodzie widoczna jest oddalona o 63 km Babia Góra. W 1906 roku wyznakowano pierwszą trasę turystyczną na szczyt. W 1929 roku Trzy Korony zostały przez polski rząd wykupione od prywatnych właścicieli.