Zwierzęta
Ciekawostki o śwince morskiej
Cavia porcellus
Świnka morska (Cavia porcellus), zwana też kawią domową, to średniej wielkości gryzoń pochodzący z terenów andyjskich Ameryki Południowej. Tam skąd pochodzi jest przysmakiem, w kulturze zachodniej natomiast cieszy się powszechną popularnością jako zwierzę domowe. Do Europy i Ameryki Północnej świnka morska trafiła w XVI wieku za sprawą kupców europejskich.
Jej uległa natura, przyjazne reakcje na opiekę nad nią i karmienie, a przede wszystkim bardzo sympatyczny wygląd sprawiły, że gryzoń ten jest bardzo częstym wyborem w kwestii zakupu domowego zwierzątka, zwłaszcza dla dzieci.
1
Potocznie nazywana świnka morska, to kawia domowa (Cavia porcellus), gatunek średniej wielkości udomowionego gryzonia z rodziny kawiowatych (Caviidae). Rodzina kawiowatych obejmuje 6 rodzajów z 20 gatunkami. Współcześnie żyjącymi przedstawicielami kawiowatych są m.in. kawia domowa, mara patagońska, kawia brazylijska, kapibara wielka.
Kawie osiągają zwykle niewielkie rozmiary. Kawia domowa dorasta 20-30 cm, znacznie większa jest mara patagońska - 50-60 cm, a największa jest metrowej długości kapibara wielka - największy z gryzoni. Rodzaje wymarłe były jeszcze większe.
Kawiowate żyją w Ameryce Południowej, od Wenezueli aż po Argentynę.
Zasiedlają rozmaite środowiska. Niektóre preferują tereny otwarte, porosłe trawą (jak kawia), inne żyją w terenach górskich, zręcznie wspinając się po skałach czy drzewach (jak moko), jeszcze inne wiodą ziemno-wodny tryb życia, jak kapibary.
Żywią się pokarmem roślinnym.
2
Kawia domowa nie występuje naturalnie na wolności. Prawdopodobnie pochodzi ona od blisko spokrewnionych gatunków kawii, takich jak Cavia aperea, Cavia fulgida i Cavia tschudii, które wciąż są powszechnie spotykane w różnych regionach Ameryki Południowej.
Dzikie kawie występują na trawiastych równinach. Są to zwierzęta towarzyskie, żyjące na wolności w małych grupach (stadach), które składają się z kilku samic (loch), samca (knur) i ich młodych (szczeniąt). Stada poruszają się razem, jedząc trawę lub inną roślinność, ale nie przechowują żywności. Choć same nie kopią nor, często szukają schronienia w norach innych zwierząt, a także w szczelinach i tunelach utworzonych przez roślinność. Najbardziej aktywne są o świcie i o zmierzchu, kiedy drapieżnikom trudniej je dostrzec.
3
Świnka morska została po raz pierwszy udomowiona już 5000 lat p.n.e. na pokarm, przez plemiona w andyjskim regionie Ameryki Południowej (dzisiejsza południowa część Kolumbii, Ekwadoru, Peru i Boliwii). Podczas wykopalisk archeologicznych w Peru i Ekwadorze odkryto posągi datowane od około 500 p.n.e do 500 n.e. przedstawiające świnki morskie.
Lud Moche w starożytnym Peru czcił te zwierzęta i często przedstawiał świnkę morską w swojej sztuce.
4
Od około 1200 roku do hiszpańskiego podboju w 1532 roku rdzenni mieszkańcy wykorzystywali selektywną hodowle świnek morskich do rozwoju wielu odmian, które stały się podstawą niektórych współczesnych ras domowych. Świnki morskie nadal stanowią źródło pożywienia w regionie. Wiele gospodarstw na wyżynach andyjskich hoduje te zwierzęta, żywiąc je resztkami warzyw.
5
Tradycje folklorystyczne dotyczące świnek morskich są liczne. Stanowią one prezenty, używane są w zwyczajowych ceremoniach społecznych i religijnych, często też przywoływane są w metaforach.
Używane są też w tradycyjnych rytuałach uzdrawiania przez ludowych uzdrowicieli (curanderos), którzy wykorzystują świnki morskie do diagnozowania chorób, takich jak żółtaczka, reumatyzm, artretyzm i tyfus.
Świnka jest ocierana o ciało chorego i postrzegana jako nadprzyrodzone medium.
Za szczególnie przydatne w diagnostyce uważane są czarne świnki morskie - zwierzę można rozciąć, a jego wnętrzności zbadać, aby określić, czy lekarstwo było skuteczne.
Metody te są akceptowane w wielu częściach Andów, gdzie zachodnia medycyna jest albo niedostępna albo nie ma się do niej zaufania.
6
Hiszpańscy, holenderscy i angielscy kupcy zabrali świnki morskie do Europy, gdzie szybko stały się popularne jako egzotyczne zwierzęta domowe wśród wyższych sfer i rodzin królewskich, w tym królowej Elżbiety I. Najstarsza znana pisemna wzmianka o śwince morskiej pochodzi z 1547 roku. Jest to opis zwierzęcia z Santo Domingo. Ponieważ zwierzęta te nie są rodzime dla Karaibów, uważano, że kawia została tam wcześnie sprowadzona przez hiszpańskich podróżników.
Nowsze wykopaliska jednak wykazały, że zwierzę musiało zostać sprowadzone na Karaiby około 500 r. p.n.e. przez wytwórców ceramiki z Ameryki Południowej.
7
Na Zachodzie świnka morska została opisana po raz pierwszy w 1554 roku przez szwajcarskiego przyrodnika Conrada Gessnera. Najwcześniejszą znaną europejską ilustracją domowej świnki morskiej jest obraz nieznanego artysty ze zbiorów National Portrait Gallery w Londynie, datowany na 1580 rok. Obraz przedstawia dziewczynę w typowym elżbietańskim stroju, trzymającą świnkę morską w skorupie żółwia.
Najstarsze zarejestrowane szczątki świnki morskiej będące częściowym szkieletem znaleziono w Hill Hall, elżbietańskim dworze Essex. Datowane są one na około 1575 rok.
8
Świnka morska, w porównaniu z innymi gryzoniami, jest dość dużym zwierzęciem. Posiada krępe ciało, krótką szyję, krótki pysk i bardzo krótkie kończyny.
Nie posiada ogona, lub jest to ogon szczątkowy.
Sierść kawi jest krótka, gruba, z delikatnym podszerstkiem - odmiany długowłose występują stosunkowo rzadko (peruwiańskie Silkie i Texel).
Długość ciała zwierzęcia waha się od 20 do 25 cm, a waga od 700 do 1200 g (niektóre rasy mogą ważyć nawet 3 kg, gdy są w pełni dorosłe).
Samce są wyraźnie większe od samic.
Dwie przednie kończyny kawi domowej zakończone są czterema palcami, a tylne trzema. Każdy palec wyposażony jest w opuszkę oraz pazur.
Na powierzchni bocznej głowy, koło nosa, a także pod brodą i koło oczu ulokowane są włosy czuciowe.
9
Świnka morska posiada zęby które rosną przez całe życie. Ten typ uzębienia wymaga ciągłego ścierania. Składa się z dwóch par siekaczy, dwóch par przedtrzonowców i sześciu par trzonowców.
Siekacze żuchwy są znacznie dłuższe od ich odpowiedników w szczęce.
Między siekaczami a zębami przedtrzonowymi znajduje się diastema.
Żuchwa jest nieznacznie węższa niż szczęka.
10
U kawi domowej występuje dymorfizm płciowy. Samce są wyraźnie większe od samic.
Przedstawiciele obu płci maja po jednej parze sutków zlokalizowanych w strefie pachwinowej.
U obu płci wygląd zewnętrznych cech płciowych jest podobny, genitalia położone są bezpośrednio koło odbytu.
Rozróżnienie płci możliwe jest głównie poprzez zbadanie zewnętrznych narządów płciowych.
11
Samce świnki morskiej osiągają dojrzałość płciową w ciągu 3-5 tygodni, samice podobnie - mogą być płodne już w wieku 4 tygodni. Samica może mieć pięć miotów w ciągu roku, choć teoretycznie możliwe jest sześć.
W przeciwieństwie do potomstwa większości gryzoni, szczenięta świnki morskiej mają dobrze rozwinięte włosy, zęby, pazury i częściowo wzrok.
Natychmiast są ruchliwe i zaczynają jeść pokarm stały, choć nadal ssą.
Samice mogą zajść ponownie w ciążę w ciągu 6-48 godzin po porodzie.
Ciąża trwa średnio 63-68 dni.
Wielkość miotu waha się od 1 do 6, przy czym średnio są to trzy młode osobniki.
Locha może adoptować młode od innej samicy.
12
Temperatura ciała świnki morskiej waha się w przedziale 38,6-39,4 °C. Średnia częstotliwość pulsu w stanie spoczynku wynosi 275 uderzeń na minutę.
13
Kawia domowa jest zwierzęciem stadnym, silnie terytorialnym, społecznym. Żyją w małych grupach po 5-10 osobników, tworząc związki poligamiczne lub monogamiczne.
Kawie wyznaczają swoje terytorium oznaczając je wydzieliną z gruczołów odbytu i moczem.
Samce bronią swego terytorium poprzez ostrzeżenia dźwiękowe, potrząsanie zadem ewentualnie podejmując walkę. Kawie udomowione są łagodniejsze od swych dzikich krewniaków, te, które spędzają dużo czasu z właścicielem, nawiązują z nim silny kontakt emocjonalny. Charakterystyczne dla nich jest radosne gwizdanie na powitanie właściciela lub entuzjastyczna reakcja na jedzenie.
14
Świnki morskie maja dobrze rozwinięty słuch. Dzięki czterem zwojom ślimaka w uchu wewnętrznym mogą słyszeć dźwięki nawet o częstotliwości 33000 Hz.
Między sobą komunikują się między innymi za pomocą wydawanych dźwięków, których wyodrębniono 11.
Zwierzęta te rozpoznają się po głosie.
15
Równie dobrze rozwinięty u nich jest także wzrok. Zwierzęta rozróżniają kolory: niebieski, zielony, żółty i brązowy.
Mają duży kąt widzenia i mogą patrzeć do przodu i na boki bez obracania głowy.
16
Kawia domowa jest zwierzęciem roślinożernym. Kawie żyjące na wolności, ze względu na niską jakość pożywienia, mogą wykazywać skłonność do koprofagii i w ciągu dnia przeżuwają własne odchody.
Zwykle jedzą granulki kału wprost z odbytu.
Nowo narodzone kawie zjadają kał matki, co pozwala na wprowadzenie do ich układu trawiennego niezbędnej flory bakteryjnej.
17
W krajach Ameryki Południowej kawia domowa jest zwierzęciem tucznym, chowanym w celach kulinarnych. Zwierzęta te nie są przedmiotem chowu handlowego, przeznaczone są do spożywania w okresach różnych świąt - potrawy z kawii są przygotowywane np. jako ofiara dla zmarłych w Dzień Zaduszny.
Coraz więcej południowoamerykańskich restauracji wprowadza dania z kawii do swego menu.
18
W krajach andyjskich kawia nadal używana jest we wróżbach, podobnie jak w czasach inkaskich. Z wyglądu ich wnętrzności wróżbici przewidują rokowania w chorobie, a tłuszcz zwierzęcia wykorzystywany jest w medycynie ludowej jako środek leczący ból uszu lub jako środek łagodzący napięcia nerwowe.
19
W XIX wieku kawia domowa zaczęła być wykorzystywana jako zwierzę laboratoryjne. Zaletą tych zwierząt były niewielkie rozmiary, łagodne usposobienie, a także ich cechy anatomiczne. Z czasem stały się one synonimem badań naukowych i eksperymentów.
W latach 20. XX w. hodowlę kawii domowych na potrzeby własnych badań prowadził Instytut Pasteura - hodowla ta dostarczała do laboratoriów kilkanaście tysięcy zwierząt rocznie.
Zwierzęta te wykorzystuje się do badań nad metodami leczenia nowotworów, chorób słuchu, Alzheimera, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, grypy, miażdżycy, gorączki krwotocznej i wielu innych.
Do badań najczęściej wybierane są zwierzęta z odmian Hartley, albinos i ras bezwłosych.
20
W 1961 roku na pokładzie statku kosmicznego typu Wostok - Korabl-Sputnik 4, znalazła się świnka morska. Wraz z psem, kilkoma myszami i manekinem, jedna lub dwie świnki morskie okrążyły raz Ziemię i bezpiecznie wylądowały .
