Ciekawostki o kasztanach

Do rodziny bukowatych (Fagaceae) należą ważne gospodarczo rodzaje drzew będących źródłem surowca drzewnego (m.in. buki i dęby). Liczne gatunki dostarczają także jadalnych nasion, zwłaszcza kasztan jadalny i kasztan chiński.

Nazwa kasztany odnosi się także do produkowanych przez nie jadalnych orzechów. W potocznym języku polskim kasztan to określenie nasion i drzew kasztanowca (Aesculus) należącego do rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae).

Kasztan jadalny (Castanea sativa) jest drzewem o wysokości do 35 metrów i pniu pokrytym brunatną, głęboko spękaną korą, o gęstej kulistej koronie. Liście są pojedyncze, skórzaste, sztywne, ząbkowane, często posiadające ościsty wyrostek na końcach ząbków. Jesienią liście przebarwiają się zwykle na kolor żółty i są zrzucane na zimę.

Kwiaty kasztana są rozdzielnopłciowe, jednopienne. Zebrane są w kłosowate kwiatostany. Kwitną w czerwcu-lipcu. Owocem kasztana są orzechy umieszczone w silnie kolczastej, kulistej okrywie. Orzechy pokryte są cienką, brązową, błyszczącą skórką, dojrzewają w październiku-listopadzie.

Kasztany jadalne często nazywane są maronami.

Dowody na uprawę kasztanów jadalnych przez człowieka sięgają około 2000 r p.n.e.. Aleksander Wielki i Rzymianie sadzili kasztany w całej Europie podczas swoich różnych kampanii. Mówi się, że armia grecka przetrwała wycofanie się z Azji Mniejszej w latach 401-399 p.n.e. dzięki zapasom kasztanów.

Starożytni Grecy - Dioscorides i Galen - pisali o kasztanach w kontekście ich właściwości leczniczych, a także o wzdęciach spowodowanych ich nadmiernym spożyciem.

Dla pierwszych chrześcijan kasztany symbolizowały czystość.

Z 1583 roku pochodzą zapiski mówiące że "Nieskończoność ludzi żyje wyłącznie z kasztana".  W 1584 roku namiestnik Genui nakazał wszystkim rolnikom i właścicielom ziemskim sadzić rocznie cztery drzewa, wśród których był kasztan, a pozostałe to oliwki, figi i morwy. Wiele gmin swój dobrobyt zawdzięczało powstającym lasom kasztanowym.

W 1802 roku włoski agronom powiedział o Toskanii, że "owoce kasztana są praktycznie jedynym źródłem utrzymania naszych górali".

Rzymianie rozpowszechnili je w Europie Zachodniej i Słowacji. Obecnie kasztany uprawiane są w Basenie Morza Śródziemnego, Azji Mniejszej i na Kaukazie.

W Polsce kasztany jadalne uprawiane są na Pomorzu Zachodnim i Dolnym Śląsku.

Pod względem składników odżywczych nie można ich porównywać z innymi orzechami. Surowe kasztany składają się w 60% z wody i zawierają 44 g węglowodanów, 2 g białka i 1 g tłuszczu, dostarczając 200 kcal w 100 g. Zawartość węglowodanów w kasztanach jest porównywalna z ich zawartością w pszenicy i ryżu.

Zawierają dwa razy więcej skrobi niż ziemniaki. Zawierają około 8% różnych cukrów, głównie sacharozy, glukozy, fruktozy oraz w mniejszych ilościach stachiozy i rafinozy, które są fermentowane w jelicie grubym, i wytwarzają gazy.

W 100 g kasztanów znajduje się 48% dziennego zapotrzebowania na tę witaminę. Oprócz witaminy C zawierają też witaminy z grupy B, witaminę A oraz szereg minerałów: wapń, miedź, żelazo, magnez, mangan, fosfor, potas, sód i cynk.

Na szczególną uwagę zasługuje zawartość miedzi i manganu. 100 g kasztanów jadalnych pokrywa około 50% dziennego zapotrzebowania na miedź i około 20% na mangan.

Spora ilość przeciwutleniaczy zawartych w kasztanach zabezpiecza organizm przed działaniem wolnych rodników. Zawierają też pewną ilość lignanów (związki roślinne przypominające estrogeny) oraz escynę - związek chemiczny, który wpływa na uszczelnianie naczyń krwionośnych.

W Japonii kasztany jadalne zawsze podawane są jako część noworocznego menu. Symbolizują one tam zarówno sukcesy, jak i trudne czasy - mistrzostwo i siłę. W Korei Południowej prażone kasztany są popularną zimową przekąską, a także symbolem obfitości w rytuałach przodków.

Na Filipinach tradycyjnie sprzedawane są jako jedzenie uliczne w okresie świątecznym. Na Maderze tradycyjnym napojem jest likier kasztanowy, który zyskuje coraz większą popularność wśród turystów i na kontynencie portugalskim.

Jedzone na surowo mogą być nieco cierpkie, zwłaszcza jeśli nie usunie się skórki. Inną metodą jest ich pieczenie, które nie wymaga obierania. Przed pieczeniem należy je jednak lekko naciąć aby nie eksplodowały.

Kasztany można ususzyć i zemleć na mąkę, z której można wypiekać chleb, ciasta, placki, naleśniki, makarony, polentę (znaną na Korsyce jako pulenda) lub stosować jako zagęstnik do gulaszy, zup czy sosów.

Chleb kasztanowy zachowuje świeżość nawet do dwóch tygodni.

Mogą być używane do nadziewania warzyw, drobiu i innych artykułów spożywczych. Są dostępne suszone, świeże, mielone lub puszkowane. Kandyzowane kasztany sa sprzedawane pod francuska nazwą marrons glaces lub turecką nazwą kestane şekeri ("kasztany cukrowe").

W Hiszpanii, 31 października, w wigilię Wszystkich Świętych, Katalonia obchodzi uroczystość, na której podaje się, oprócz innych tradycyjnych potraw, również kasztany. W kuchni węgierskiej sporządza się puree z kasztanów i cukru (czasami rumu) i serwuje się jako deser z bitą śmietaną.

Jeden z nich to Kasztan Stu Koni znajdujący się na Sycylii. Uważa się, że ma on ponad 3000 lat. Składa się z trzech dużych pędów, które być może mają wspólny system korzeniowy - gdyby tak było, byłoby to jednocześnie największe drzewo na świecie.

Legenda głosi, że podczas wyprawy na Etnę, królowa Joanna Aragońska wraz ze wszystkimi rycerzami schroniła się przed burzą pod gałęziami tego drzewa. Od tego czasu kasztan, odwiedzany także przez Goethego i wiele innych znamienitych osób, nazywany jest "kasztanem stu koni".

Drugim z nich jest Wielki Kasztan z Tortworth, prawdopodobnie najsłynniejszy kasztan jadalny w Wielkiej Brytanii. Ponieważ wiele gałęzi jego ogromnego, skręconego głównego pnia ukorzeniło się i rozpoczęło życie jako samotne drzewa, teraz wygląda jak mały las.

Kolejnym jest Święty Kasztan z Istan w Andaluzji. Jest to prawdopodobnie najstarsze drzewo w całej Sierra de las Nieves, ponieważ jego wiek szacuje się na osiemset do tysiąca lat. Jego obwód wynosi około 13,5 metra.