Ciekawostki o balecie

Popularne szczególnie we Włoszech widowiska, takie jak maskarady czy triumfy, stopniowo zawitały na dwory królewskie, łącząc taniec i śpiew z recytacjami, pantomimą oraz muzyką. 

Księżna wywodziła się z Medyceuszy - florenckiego rodu książęcego. Z Francją połączyły ją węzły małżeńskie - została żoną króla Francji, Henryka II Walezjusza. Wprowadziła na tamtejszy dwór przedstawienie, obecnie uznawane za pierwszy balet na świecie - Ballet comique de la Reyne (Komiczny Balet Królowej).   

Ballet comique de la Reyne nadworny muzyk stworzył na polecenie królowej w celu uświetnienia zaślubin jej siostry, Małgorzaty Lotaryńskiej z księciem di Joyeuse 15 października 1581 roku. Libretto napisano w oparciu o X księgę Odysei, opowiadającej historię Kirke - czarodziejki, posiadającej moc podporządkowywania sobie mitologicznych postaci. Widowisko baletowe łączyło elementy muzyczne, śpiewu, tańca oraz recytacji, a sam Belioioso określił je jako: „geometryczną mieszaninę wielu osób, tańczących wspólnie przy dźwiękach wielu instrumentów”. 

Ludwik XIV, poza umiejętnościami militarnymi, przejawiał również talent taneczny i czynnie oddawał się sztuce baletowej. Występował w Balecie Nocy (Le Ballet royal de la Nuit) jako Apollo, wezwany, by rozproszyć panujący mrok. Strój Króla nawiązywał do wschodzącego słońca, był bogato zdobiony perłami i diamentami. Występ w tejże sztuce przyczynił się do nadania Królowi jego przydomka - Król Słońce.


Za jego panowania powstał Pałac wersalski, w 1661 roku ufundował także budowę Królewskiej Akademii Tańca, która wraz z powstałą 8 lat później Królewską Akademią Muzyki dała podwaliny pod słynną Operę Paryską.

Balet zaczął wiązać się z określonymi pozami, uległ uporządkowaniu. Pierwszy dyrektor Akademii, Pierre Beauchamp, sklasyfikował podstawowe pozycje stóp, jak również wprowadził ustawienie en dehors - na zewnątrz, które do dziś jest podstawą tańca klasycznego. Dzięki temu ustawieniu tancerze cały czas zwróceni są w stronę widowni.

W XVII wieku powstała, m.in. komedia baletowa, charakteryzująca się bardziej żywą i lekką formą, dodatkowo wystawiano ją również dla mieszczan. Pierwszą komedią baletową byli Natręci, autorstwa Moliera.

Bardziej stonowane spektakle stanowiły tzw. tragedie liryczne, jak choćby Psyché, uważana za pierwsze tego rodzaju przedstawienie. Powstała w 1671 roku jako odpowiedź na wolę Ludwika XIV, by na dworze francuskim stworzyć spektakl na wzór opery włoskiej. 

Mieszanie stylów doprowadziło pod koniec wieku do powstania formy hybrydowej, tzw. opera baletu.

W 1760 roku opublikował traktat Listy o tańcu i baletach, w którym zawarł charakterystykę ówczesnego tancerza oraz postulaty zmierzające do modyfikacji tej sztuki tańca. Jednym z najważniejszych było przedstawienie nowej formy spektaklu baletowego - ballet d’action, łączącego widowisko taneczne z fabułą. Jednym z jego dzieł było Les Fetes Chinoises (Chińskie uroczystości). Spektakl wystawiono 1 lipca 1754 roku w Opéra-Comique w Paryżu. 

W 1766 roku Noverre usilnie starał się, by zostać baletmistrzem na dworze Króla Polski. Angaż uniemożliwiła mu reputacja artysty tworzącego bardzo kosztowne widowiska. Noverre, mimo że nie został zatrudniony, przesłał Stanisławowi Augustowi 11-tomowe dzieło o tytule Ballets de Noverre, zawierające libretta i partytury do jego dzieł choreograficznych, jak również stworzoną przez niego teorię baletu. Ballets de Noverre do dzisiaj jest w posiadaniu Polski i znajduje się w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.  

Międzynarodowy Dzień Tańca obchodzony jest 29 kwietnia. Ustanowiono go w 1982 roku w hołdzie Noverre’owi, który wedle źrodeł miał tego dnia przyjąć chrzest. 

Za reformatorkę kobiecego stroju baletowego uznaje się Marie-Anne de Cupis de Camargo, słynną tancerkę pochodzenia hiszpańsko-włoskiego, która nie tylko dokonała skandalicznego, jak na XVIII wiek, skrócenia spódnicy na wysokość powyżej kostki, ale również zastąpiła buty na obcasie płaskimi, otwierając drogę do powstania baletek. 

Związane było to z pojawieniem się nowego nurtu - romantyzmu, skupiającego się wokół zagadnień związanych z fantazją, baśniowością i uczuciami. W spektaklach baletowych starano się jak najlepiej oddać klimat nadprzyrodzony, co doprowadziło do powstania nowego rodzaju obuwia baletowego - point. Dzięki możliwości tańczenia na palcach, można było uzyskać w tańcu efekt unoszenia się nad ziemią, co ściśle wiązało się z wprowadzeniem w tamtych czasach postaci rusałek, nimf i innych nierzeczywistych istot.

Wystąpiła w Sylfidzie, której prapremiera miała miejsce 12 marca 1832 roku w Académie Nationale de Musique (obecnie stanowiącej Operę Paryską).

Mowa o dziełach takich jak: Giselle, Jezioro Łabędzie, Dziadek do Orzechów, Bajadera czy Korsarz.  

Wraz z odejściem od nurtu romantyzmu balet zaczął tracić na popularności. Ponowne “ożywienie” tej formy tańca przypisuje się choreografowi Mariusowi Petipie, uważanego za ojca rosyjskiego baletu klasycznego. To właśnie za czasów Petipy serce sztuki baletowej przeniosło się z Francji do Rosji, gdzie stworzył, m.in. Córkę Faraona, Jezioro Łabędzie, Śpiącą Królewnę i Don Kichota. Nie zreformował baletu w znaczący sposób, dopracował jednak pewne elementy, jak podniesienie poziomu technicznego tancerzy, które wiązały się z powstaniem baletu divertissement, charakteryzującego się przepychem, popisami tanecznymi oraz wprowadzeniem do przedstawień tańców ludowych.

Dotychczas muzyka towarzysząca tancerzom na scenie miała jedno główne zadanie - wyznaczać rytm i tempo. Nie przywiązywano uwagi do innych potencjalnych korzyści oprawy muzycznej. Za sprawą współpracy Mariusa Petipy z Piotrem Czajkowskim, zaczęło to ulegać zmianie. Dziś ciężko znaleźć osobę, która nie kojarzyłaby motywów muzycznych z Jeziora Łabędziego czy Dziadka do Orzechów, autorstwa rosyjskiego kompozytora. Muzyka na scenie zaczęła uzupełniać widowisko taneczne poprzez nadawanie nastroju i charakteru.

Polskie szkoły baletowe kształcą uczniów zgodnie z metodyką opracowaną przez rosyjską tancerkę Agryppinę Waganową. Obecnie rosyjska sztuka nauczania baletu postrzegana jest jako jedna z najlepszych na świecie, z jej dorobku korzysta również Kanada. Odrębne metody nauczania funkcjonują we Francji, Danii czy Włoszech.

W kolejnych latach modyfikacjom uległ przede wszystkim strój tancerek, jak również forma spektakli. Poza tradycyjnymi, znanymi na całym świecie przedstawieniami, dyrektorzy teatrów przy udziale choreografów tworzą nowe widowiska, czerpiące chociażby z dorobku tańca współczesnego. Balet pojawia się również jako element spektakli muzycznych, towarzysząc innym stylom tańca. Modyfikuje się klasyczne libretta oraz wprowadza muzykę stworzoną niezależnie, jak np. dzieła Fryderyka Chopina czy Stanisława Moniuszki, tworząc widowiska baletowe.

Kroki baletowe określa się mianem pas.

Tancerze, stanowiący cały zespół, są przydzieleni do określonych ról, w których mogą występować na scenie. Przydział zależny jest od doświadczenia, umiejętności, odpowiedniej budowy ciała, ale również od posiadania osobowości scenicznej, która jest niezbędna do wykonywania ról indywidualnych. Podstawę struktury zespołu stanowi Corps de ballet (zespół baletowy), który wykonuje w grupie zsynchronizowany taniec i stanowi tło dla artystów występujących samodzielnie.

Pośrednia funkcja, to tzw. koryfeje i koryfejki, czyli tancerze, którzy nie noszą jeszcze miana solistów, ale nie występują już w corps de ballet. Odpowiedzialni są za taniec mniejszych partii solowych.

Soliści oraz Pierwsi soliści stanowią człon całego zespołu i tańczą główne partie w spektaklu. Niektórzy pierwsi soliści otrzymują miano pierwszych tancerzy - jest to wyróżnienie zarezerwowane dla największych gwiazd całego zespołu i w zależności od kraju, jest inaczej tytułowane (np. l'etoile we Francji, co oznacza dosłownie gwiazdę).

Głównego solistę płci męskiej określa się mianem pierwszego tancerza. Baletmistrz natomiast to pedagog, towarzyszący tancerzom w trakcie ćwiczeń i prób, odpowiedzialny za ogół umiejętności zespołu, który mu podlega. Ta rola najczęściej sprawowana jest przez byłych artystów baletowych, po zakończeniu kariery scenicznej.

Stanowi to kolejny przykład przeniesienia włoskich widowisk tanecznych na dwór obcego państwa. Podobnie jak Katarzyna Medycejska we Francji, tak Królowa Bona w Polsce sprowadziła włoskich tancerzy na dwór, co dało początek rozwojowi tej formy sztuki w naszej ojczyźnie.

Dzięki inicjatywie króla na ziemiach polskich powstał pierwszy stały zespół baletowy. Miało to miejsce w 1765 roku. Tancerze występowali w Warszawie, na scenie Operalni Saskiej. 20 lat później powołano Tancerzy Narodowych Jego Królewskiej Mości.

W naszym kraju działa zaledwie 5 szkół, kształcących profesjonalnych tancerzy baletowych. Znajdują się w Bytomiu, Łodzi, Poznaniu, Warszawie i Gdańsku. Nauka w szkole trwa 9 lat, zwieńczona jest dyplomem i egzaminem maturalnym. Po ukończeniu Ogólnokształcącej szkoły baletowej młodzi tancerze otrzymują tytuł tancerza zawodowego i są przygotowani do podjęcia pracy w teatrze.

Obecnie wiele szkół tańca i domów kultury ma w ofercie zajęcia z baletu. Popularne są również zajęcia przeznaczone dla osób dorosłych. Każdy, kto interesuje się tą dziedziną sztuki lub chce popracować nad postawą ciała może bez większych problemów znaleźć ofertę w swoim miejscu zamieszkania.