Państwa
Ciekawostki o Gruzji
Kraj na pograniczu Europy i Azji
Ten w większości górzysty kraj Kaukazu Południowego jest po trosze europejski i jednocześnie w pewnym stopniu azjatycki. Jest mieszanką wielu kultur i w zależności od regionu można się poczuć jak w kilku różnych krajach. Gruzja jest krajem o wielowiekowej historii, atrakcyjnych zabytkach architektonicznych, wspaniałej przyrodzie, ciekawej kulturze, kuchni i znanym na całym świecie winie. Silnie urozmaicona rzeźba terenu sprawia, że Gruzja jest bardzo zróżnicowana pod względem krajobrazowym. Wybrzeże Morza Czarnego sąsiaduje tam z wiecznie ośnieżonymi szczytami Kaukazu.
1
Gruzja leży w środkowej i zachodniej części Kaukazu, między łańcuchami Małego i Wielkiego Kaukazu, nad Morzem Czarnym. Od północy graniczy z Rosją, od wschodu z Azerbejdżanem, od południa z Armenią i Turcją, a zachodnią granicę stanowi wybrzeże Morza Czarnego o 310 km linii brzegowej.
2
Całkowita powierzchnia kraju, łącznie z republikami Osetii Południowej i Abchazji (terenami okupowanymi przez Rosję) wynosi 69 700 km2, co daje jej 123. pozycję na świecie. W 2018 roku liczba ludności Gruzji wynosiła 3,731 mln. Populacja tego kraju syatematycznie maleje i szacuje się, że w 2021 roku wynosić będzie około 3,68 mln. Gęstość zaludnienia wynosi 71 osób/km2.
3
Gruzja jest krajem górzystym - ponad 80% jej powierzchni leży na wysokości powyżej 400 m n.p.m., w tym aż 55% powyżej 1000 m n.p.m. Średnia wysokość wynosi 1432 m n.p.m.
4
Najwyższy szczyt Gruzji - Szchara (5193 m n.p.m.) wznosi się w południowych zboczach Wielkiego Kaukazu, zajmujących północną część kraju. Znajdują się tam liczne szczyty powyżej 4500 m n.p.m. Rozciągają się tam pasma: Gór Abchaskich, Kodorskich, Swaneckich, Leczchumskich, Raczyńskich, Lichskich i Kartlijskich, tworzące Główny Grzbiet Kaukaski.
5
Wielki Kaukaz tworzą skały, pochodzące z jury i kredy - głównie wapienie i dolomity. Znajdują się tam liczne jaskinie krasowe, m.in. Jaskinia Nowoatońska (jaskinia krasowa pod Górą Iwierską, w Abchazji).
6
Na terenie Gruzji znajdują się dwie najgłębsze jaskinie na świecie - Jaskinia Wieriowkina - 2212 m głębokości i Jaskinia Krubera o głebokości 2197 m. Jaskinia Wieriowkina jest obecnie najgłębszą znaną jaskinią na świecie, znajduje się w Abchazji, w masywie Arabiki, w Górach Gagryjskich.
7
Południową część kraju zajmuje Mały Kaukaz, zbudowany z wapieni i starych skał wulkanicznych. Jego najwyższym szczytem jest Didi Abuli o wysokości 3301 m n.p.m.
8
Gruzja jest krajem aktywnym sejsmicznie, występują tam trzęsienia ziemi. Najsilniejsze trzęsienie ziemi w ostatnich latach miało miejsce w 1991 roku w regionie Racza, w rejonie Wielkiego Kaukazu. Zginęło wtedy 270 osób, a straty materialne wyniosły 1700 mln USD.
9
Gruzja posiada gęstą sieć rzeczną, leży na obszarze dwóch zlewisk: Morza Czarnego na zachodzie i Morza Kaspijskiego na wschodzie. Największymi rzekami na zachodzie kraju są: Rioni, Inguri i Kodori, które spływają do Morza Czarnego. Na wschodzie największą rzeką jest Kura, która ze swym lewym dopływem Alazani i innymi dopływami uchodzi do Morza Kaspijskiego. W Abchazji natomiast znajduje się uważana za najkrótszą rzekę świata - Reprua. Jej długość wynosi zaledwie 18 m (według niektórych źródeł 27m). Uchodzi ona do Morza Czarnego.
10
Według jednej z definicji, rzeki Rioni i Kura wyznaczają geograficzną granicę między Europą a Azją.
11
Największym jeziorem Gruzji jest Parawani o powierzchni 37 km2, leżące w Wielkim Kaukazie. Najgłębszym zaś Rica, o głębokości 116 m. Gruzja posiada stosunkowo niewiele jezior. Są one pochodzenia polodowcowego i krasowego, zlokalizowane w większości w Wielkim Kaukazie.
12
W wysokich partiach gór zalegają wieczne śniegi i lodowce. W Gruzji znajduje się 786 lodowców, a największe z nich to Lechziri i Twiberi.
13
Ponad jedną trzecią powierzchni kraju porastają lasy i zarośla. W górach rosną lasy bukowe, a wyżej nad nimi lasy jodłowo-świerkowe z jodłą kaukaską i świerkiem kaukaskim. W obszarach wysokogórskich znajdują się zarośla różaneczników. Na terenach nizinnych (Nizina Kolchidzka) rosną wielogatunkowe lasy liściaste z kasztanami jadalnymi, bukami wschodnimi i dębami. Zachowały się tam też relikty, m.in. Pinus pithyusa.
14
We wschodniej części kraju znajdują się obszary półpustynne i stepy. Rośnie na nich roślinność kserofityczna (rośliny sucholubne). Na zachodzie Gruzji rosną figi, palmy, laury, oliwki, kiwi, cytrusy, granaty, hurmy.
15
Wśród zwierząt żyjących na terenie Gruzji spotkać można niedźwiedzia brunatnego, rysia, jelenia kaukaskiego, sarny, wilki, lisy, szakale, zające, dziki. Na terenach wysokogórskich żyją kozice, koziorożce kaukaskie i ptaki drapieżne (sępy i orły). Gady i płazy w Gruzji są nieliczne.
16
W Gruzji istnieje 14 ścisłych rezerwatów przyrody, 12 parków narodowych, 20 rezerwatów przyrody i 40 pomników przyrody. Pierwszy park narodowy, spełniający standardy międzynarodowe - Borżomsko-Charagaulski Park Narodowy - powstał w 1995 roku. W 1996 roku Gruzja ustanowiła prawo o ochronie środowiska.
17
Większość mieszkańców Gruzji, bo 87%, to Gruzini. Azerowie stanowią nieco ponad 6%, a Ormianie 4,5%. Większość Gruzinów mieszka w miastach (59,5%), przede wszystkim w stolicy i na wybrzeżu Morza Czarnego. Na terenie Gruzji mieszka obecnie około 5 tys. osób o polskich korzeniach.
18
Językiem urzędowym jest gruziński, a na terenie Abchazji język abchaski. Na terenie kraju używane są także języki: azerski, ormiański i rosyjski.
19
Gruzja jest drugim po Armeni krajem na świecie, który przyjął chrześcijaństwo. Wydarzyło się to w 337 roku za sprawą króla Iberii (pierwsze państwo gruzińskie) Miriana III, nawróconego przez świętą Nino, nazywaną Christianą - apostołkę i patronkę Gruzji, świętą Kościoła katolickiego, ormiańskiego i prawosławnego. Wydarzenie to opisane jest w jednym z najstarszych zabytków literatury gruzińskiej - Nawrócenie Kartlii.
20
Ponad 83% mieszkańców Gruzji jest wyznania prawosławnego. Ponad 10% jest wyznania muzułmańskiego, a prawie 3% należy do Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. Jedynie 0,5% nie deklaruje żadnego wyznania.
21
Pierwsze państwa gruzińskie - Kolchida i Iberia - powstały już w starożytności. W pierwszych tysiącleciach Gruzja najeżdżana była przez Arabów, Persów i Turków Seldżuckich. W XI wieku władcy z dynastii Bagratydów odbudowali i zjednoczyli ziemie gruzińskie.
22
Od końca XI do poczatków XII wieku Gruzja była potęgą polityczną, kulturalną i militarną Bliskiego Wschodu. Inwazja Mongołów na teren Gruzji osłabiła kraj i przyczyniła się do dezintegracji jej terytorium. Od XV do końca XVIII wieku wiele regionów Gruzji zostało zagrabionych przez Turcję i Persję, a na pozostałych terenach dawnej monarchii gruzińskiej powstało wiele drobnych, skłóconych ze sobą państewek, zależnych od muzułmańskich potęg.
23
Aby zmniejszyć zagrożenie najazdami Persji, król Erekle II zawarł w 1783 roku traktat z Rosją o przymierzu i protekcji. Jednak w czasie inwazji perskiej Rosjanie nie udzielili pomocy Gruzinom i łamiąc zapisy traktatu, zaanektowali wyniszczony wojną kraj, a od 1801 roku Rosja wchłaniała kolejne państewka gruzińskie siłą, bądź odbijając je Turkom i Persom.
24
W wyniku I wojny światowej powstała Republika Gruzińska, której akt niepodległości ogłoszono w maju 1918 roku. Agresja Armii Czerwonej w 1921 roku, krwawe stłumienie gruzińskiego powstania narodowego w 1924 roku, odebrało Gruzji niepodległość. Większość terytorium Gruzji wcielono do sowieckiej republiki, a wewnątrz niej utworzono jednostki autonomiczne - dwie republiki (Adżaria i Abchazja) i obwód (Południowa Osetia). Niektóre tereny przekazano Turcji, Armenii i Azerbejdżanowi.
25
Lata 30. XX wieku były okresem wielkiego terroru w Gruzji, który pochłonął bardzo dużo ofiar, zwłaszcza wśród guzińskiej inteligencji. Dopiero upadek Związku Radzieckiego przyniósł Gruzinom niepodległość. Jednak ciągle pojawiające się konflikty zbrojne w Osetii Południowej i Abchazji (inicjowane i podsycane przez Rosję) oraz wojna domowa wewnątrz kraju, doprowadziły w latach 90. do utraty kontroli nad Abchazją, Osetią Południową i Adżarią, głębokiego kryzysu gospodarczego i ponad 200-tysięcznej liczby uchodźców.
26
Kraj gnębiony wszechobecną korupcją, nepotyzmem, brakiem zaufania do kolejnych przywódców, pogrążał się w chaosie. Niski standard życia, brak perspektyw, bezrobocie, brak zaufania do instytucji państwa, fałszowanie wyborów, doprowadziły w 2003 roku do, tzw. "rewolucji róż", w wyniku której w demokratycznych wyborach zwyciężył lider opozycji. Odzyskano również kontrolę nad Autonomiczną Republiką Adżarii.
27
Gruzja jest członkiem Rady Europy, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, GUAM, Organizacji Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego i Eurocontrol. Od 2014 roku jest krajem stowarzyszonym z Unią Europejską, a od 2016 roku członkiem strefy wolnego handlu z Unią Europejską.
28
Stolicą Gruzji i jednocześnie największym jej miastem jest Tbilisi, leżące nad rzeką Kurą. Jest głównym ośrodkiem kulturalnym, naukowym i przemysłowym kraju. Mimo iż jest stolicą, nie mieści się w niej ani parlament ani sąd konstytucyjny. Od 2012 roku siedzibą parlamentu jest Kutaisi, a sądu konstytucyjnego - Batumi.
29
Gruzja dzieli się na dwie republiki autonomiczne: Abchazję i Adżarię. Oprócz dwóch autonomicznych republik, kraj podzielony jest na 9 regionów administracyjnych (podzielonych na 67 municypiów i 5 miast wydzielonych) i miasto wydzielone - Tbilisi. Republika Abchazji i były obwód autonomiczny Osetia Południowa nie znajdują się pod kontrolą władz gruzińskich i stanowią państwa nieuznawane. Stacjonują w nich wojska rosyjskie.
30
Walutą obowiązującą w Gruzji jest lari gruzińskie, oznaczone międzynarodowym kodem GEL. Jeden lari gruziński to w przeliczeniu 1,13 złotego. Banknoty Gruzji produkowane są przez Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych.
31
Gruzja obecnie posiada trzy obiekty dziedzictwa kulturowego wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Są to:
- Miasto-muzeum Mccheta - kościoły w Mcchecie, dawnej stolicy królestwa Gruzji, cenne przykłady średniowiecznej architektury sakralnej,
- Górna Swanetia - bardzo dobrze zachowane średniowieczne miasteczka, nad którymi górują domy-baszty,
- Monastyr Gelati - zabudowania monastyru Gelati, wzniesione między XII i XVII wiekiem, z wieloma dobrze zachowanymi mozaikami i malowidłami ściennymi (rejon Kutaisi),
Na gruzińskiej liście informacyjnej UNESCO - liście obiektów, które Gruzja zamierza zgłosić do wpisu na listę światowego dziedzictwa, znajduje się dodatkowo jeszcze 15 obiektów.
32
Najdawniejsze zabytki sztuki gruzińskiej pochodzą z czasów prehistorycznych, z paleolitu i neolitu. W kurhanach znaleziono bogato zdobione srebrne naczynia z epoki brązu, wskazujące na wpływ kultury Urartu (Ararat, starożytne państwo na Bliskim Wschodzie). Z okresu hellenistycznego pochodzi złoty skarb z Achałgori z V w. p.n.e. Sztuka gruzińska rozwijała się najprężniej w XII-XIII wieku, od XVII wieku w sztuce gruzińskiej zaczęły pojawiać się wpływy sztuki europejskiej.
33
Szczególne miejsce w gruzińskiej tradycji zajmuje kuchnia, która jest częścią tożsamości dzisiejszych Gruzinów. Narodowa kuchnia gruzińska szczyci się bogactwem potraw, w których wykorzystywane są dojrzewające w słońcu pomidory, arbuzy, melony, winogrona, karalioki (kaki), bakłażany, a także pochodzące z górskich hal, baranina i setki gatunków serów. Dodatek orzechów włoskich, czosnku, octów, nasion granatów, aromatycznych ziół sprawia, że kuchnia gruzińska zyskuje unikatowy smak i staje się jedyną w swoim rodzaju. Do najbardziej znanych przekąsek zaliczyć można: Chaczapuri, Adżapsandali, Kuczmaczi, Kupati, Lobio, Badridżani, Pchali, Tolma, Mczadli.
34
Gruzja jest najstarszym regionem winiarskim na świecie. Uprawę winorośli rozpoczęto tam 7 do 5 tys. lat p.n.e., kiedy mieszkańcy południowego Kaukazu zauważyli, że pozostawiony na zimę w zagłębieniach sok z winogron zamienia się w wino. Od 4000 roku p.n.e. Gruzini zakopywali w ziemi gliniane naczynia zwane kwevri, w których przechowywali gotowe wino w odpowiedniej temperaturze. Wino w niektórych kwevri mogło być przechowywane nawet przez 50 lat. Głównym odbiorcą gruzińskiego wina była Rosja, która w 2006 roku wprowadziła na nie embargo. 70% wszystkich winogron rośnie w Kachetii, jednym z pięciu głównych regionów winiarskich Gruzji.
35
Wino w Gruzji jest głównym trunkiem przy wznoszeniu toastów. Niektóre toasty wygłaszane są przez kilka minut. O częstości sięgania po lampkę wina decyduje gospodarz, tamada, który dba o porządek i przebieg spotkania. Może on też zainicjować wachtanguri (bruderszaft), który często pije się ze specjalnych pucharów, wykonanych z rogu, o pojemności czasem przekraczającej pół litra.
36
Supra, czyli rodzaj gruzińskiej biesiady, figuruje na liście niematerialnego dziedzictwa narodowego UNESCO.
37
Obok wina, w Gruzji bardzo popularna jest wódka, wytwarzana z wytłoków winogronowych - czacza. Gruzińska czacza stanowi odpowiednik włoskiej grappy. Napój zawiera 40-50% alkoholu (czasami do 60%).
38
Mottem państwa gruzińskiego jest: "Siła tkwi w jedności". Hasło to figuruje w wielkiej odmianie herbu Gruzji (Gruzja posiada herb, występujący w dwóch odmianach, małej i wielkiej), umieszczone jest na białej szarfie poniżej tarczy. Na obu końcach szarfy znajduje się krzyż św. Jerzego - patrona Gruzji.
