Ciekawostki o katedrze wawelskiej

Jest kościołem archikatedralnym, należącym do archidiecezji krakowskiej.

W kryptach katedry pochowanych jest siedemnastu królów Polski, począwszy od Władysława I Łokietka.

Biskupstwo w Krakowie powstało w ramach archidiecezji gnieźnieńskiej po zdobyciu przez Bolesława Chrobrego w końcu X wieku grodu wawelskiego i przyłączeniu Małopolski do państwa Piastów.

Niewiele wiadomo o tej pierwszej katedrze, ale przypuszcza się, że była ona trójabsydowa, o długości nawet 45 m i szerokości 21 m. Jeszcze w końcu XX wieku uważano, że reliktami tej pierwszej katedry były pozostałości kościoła św. Gereona (kościoła zbudowanego w XI wieku na wzgórzu wawelskim).

Nazywana była katedrą hermanowską. Konsekrowano ją w 1142 roku. Była trójnawową, wieżową bazyliką z dwoma chórami i kryptą. W XIII wieku dobudowano do niej kaplice św. Mikołaja i śś. Piotra i Pawła, a na środku zbudowano grobowiec-ołtarz św. Stanisława ze Szczepanowa (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w 1089 roku ze Skałki (kościół oraz klasztor Paulinów). Od tego czasu powstał kult tego świętego, związany z katedrą.

Z tamtego okresu zachowała się do dziś krypta św. Leonarda, należąca do najpiękniejszych wnętrz romańskich w Polsce. W absydzie posiada kamienny ołtarzyk, wykonany według projektu francuskiego architekta Eugene Viollet-le-Duc. Stopień przed ołtarzem pokryty jest posadzką z XIII wieku. Na środku krypty usytuowany jest grób biskupa Maurusa, zmarłego w 1118 roku. Lampy w krypcie mają kształt koron królewskich. Ponadto, w krypcie pochowani są, m.in.: Michał Korybut-Wiśniowiecki, Jan III Sobieski, Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Władysław Sikorski.

Koronacji dokonał arcybiskup gnieźnieński Janisław. Uroczystość odbyła się w jeszcze zniszczonej katedrze, ale już wkrótce biskup krakowski Nanker rozpoczął budowę nowej, gotyckiej katedry.

Najpierw wybudowano kaplicę św. Małgorzaty, która obecnie jest zakrystią, później prezbiterium, nawę główną, transept i nawy boczne. Konsekrowano ją w 1364 roku. W obecności Króla Kazimierza Wielkiego dokonał tego arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki. Budynek był trójnawowy, z trzema wieżami, otoczony licznymi kaplicami. Katedra została usytuowana wokół miejsca, w którym znajdowały się ołtarz i relikwie św. Stanisława.

Odbywały się one z polecenia kolejnych królów, biskupów i magnatów, którzy przebudowywali stare lub wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na mauzolea. Wyposażali też wnętrza w dzieła sztuki.

Po śmierci królowej Barbary Zapolyi (pierwszej żony Zygmunta I Starego), król postanowił zbudować dla niej i dla swojej rodziny mauzoleum. Po zburzeniu XIV-wiecznej kaplicy Kazimierza Wielkiego, na jej fundamentach zbudowano kaplicę Zygmuntowską. Była to pierwsza w Polsce kaplica w pełni renesansowa, stała się ona wzorem dla nowych kaplic budowanych w miejscu wcześniejszych gotyckich. Jej konsekracja odbyła się w 1533 roku.

Podczas III wojny północnej w 1702 roku Szwedzi ponownie zdemolowali katedrę.

Gruntowna jej restauracja (dzięki składkom społecznym) odbyła się w latach 1895-1910, pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego i Zygmunta Hendla.

W czasie II wojny światowej Niemcy zamknęli katedrę, a wiele zabytków zrabowali i zniszyli.

W 1817 roku do katedry sprowadzono zwłoki księcia gen. Józefa Poniatowskiego, a w 1818 roku gen. Tadeusza Kościuszki.

Jest ona miejscem pochówku Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, dwóch wybitnych poetów doby romantyzmu, którzy zostali uznani za przywódców duchowych narodu w czasie niewoli i stali się godni spoczywania w nekropolii dawnych władców Polski. W krypcie znajdują się też groby cenionych artystów XIX-wiecznych - Cypriana Kamila Norwida oraz Fryderyka Chopina.

Spoczywaja w niej: król Jan III Sobieski (obecny sarkofag jest fundacją ostatniego monarchy Stanisława Augusta Poniatowskiego z okazji 100. rocznicy zwycięstwa pod Wiedniem), królowa Maria Kazimiera, król Michał Korybut Wiśniowiecki (sarkofag ufundowany przez cesarza Austrii Franciszka Józefa), książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko (obok sarkofagu umieszczono brązową tablicę pamiątkową, dar Kongresu USA w 200-lecie bitwy pod Saratogą), gen. Władysław Sikorski.

Jako papież Jan Paweł II, 9 czerwca 1997 roku, odprawił tam mszę po raz drugi w 50. rocznicę święceń kapłańskich.

Znajduje się ona pod kaplicą Mariacką. Pogrzeb w katedrze wawelskiej zmarłego w 1586 roku w Grodnie króla odbył się 23 maja 1588 roku.

Spoczywa w niej król i jego żona królowa Cecylia Renata. Obok rodziców spoczywają dzieci: Zygmunt Kazimierz Waza i Anna Maria Izabela.

Znajduje się w niej również urna z prochami króla Stanisława Leszczyńskiego, umieszczona w grobach królewskich dopiero w 1938 roku.

Jest to Krypta Zygmunta Starego, w której król spoczywa w kamiennym sarkofagu wraz ze swoim zmarłym w niemowlęctwie synem Olbrachtem. Sarkofag ozdobiony jest medalionem z wizerunkiem króla.

Obok krypty, w ścianie umieszczona jest urna z ziemią z Katynia oraz tablica pamiątkowa wmurowana w 1990 roku z okazji 50. rocznicy zbrodni katyńskiej.

Tutaj spoczywa marszałek Józef Piłsudski (przeniesiono go z krypty św. Leonarda, gdzie wcześniej był pochowany). Towarzyszy mu, zgodnie z jego wolą, urna z ziemią z grobu matki Marii z Bilewiczów Piłsudskiej, pochowanej, podobnie jak serce marszałka, na wileńskiej Rossie. W przedsionku tej krypty pochowany jest prezydent Lech Kaczyński z żoną. Znajduje się tam również tablica pamiątkowa z nazwiskami wszystkich ofiar katastrofy lotniczej w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 roku.

Granitowy cokół, na którym spoczywa baldachim, pochodzi z pomnika Ottona von Bismarcka w Poznaniu, a kolumny pochodzą z soboru św. Aleksandra Newskiego (znajdował się on na placu Saskim w Warszawie). Kapitele i bazy kolumn odlano z austriackich dział.

Na północy znajduje się Wieża Zygmuntowska, ze słynnym dzwonem "Zygmuntem", Wieża Zegarowa, wyższa od poprzedniej i trzecia, zwana Wikaryjską lub Srebrnych Dzwonów, ponieważ wiszące tam dzwony zawierają domieszkę srebra.

Przy schodach do katedry, na ścianie kaplicy św. Trójcy, zawieszono kości zwierząt dyluwialnych (starsza epoka czwartorzędu).

Pomiędzy filarami nawy głównej znajdują się nagrobki królów Polski: Władysława III Warneńczyka - jest to cenotaf (grób symboliczny), gdyż Warneńczyk zginął w bitwie pod Warną, a ciało nie zostało odnalezione oraz Władysława II Jagiełły, ufundowany przez Zygmunta Starego.

Jego głównym elementem jest srebrna trumna-relikwiarz oraz baldachim. Jest to konfesja (grobowiec męczennika, świętego) św. Stanisława, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 roku szczątki św. Stanisława ze Szczepanowa. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny.

Król Władysław Jagiełło zawiesił tu chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem w 1410 roku, a ostatnią chorągiew zawiesił Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w 1683 roku.

Na podium prezbiterium ustawiony jest tron biskupi, nad którym umieszczony jest baldachim, przygotowany na koronację Augusta III i jego żony Marii Józefy.

Nagrobek Władysława Łokietka ufundowany był przez jego syna, Kazimierza Wielkiego, jest pierwszym nagrobkiem tumbowym (w kształcie kamiennej skrzyni ozdobionej płaskorzeźbami) w katedrze.

W nim ustawiono krucyfiks pochodzący z końca XIV wieku. Jest to słynny z cudów krzyż świętej królowej Jadwigi. Jadwiga przed nim się modliła i według legendy przemówił do niej Chrystus. W 1987 roku w mensie ołtarza przed krucyfiksem umieszczono relikwie królowej. Do tego momentu szczątki królowej Jadwigi spoczywały w nagrobku z białego marmuru, nieopodal sarkofagu Kazimierza Wielkiego.

Obecnie służy ona za przejście do kapitularza i biblioteki.

Przez stulecia nagromadzono w nim wiele zabytków liturgicznych, regaliów i pamiątek historycznych. Wśród nich znajdują się: włócznia św. Maurycego, krzyż utworzony z dwóch diademów (księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony św. Kingi), infua z XIII wieku, racjonał z XV wieku (haftowany złotymi włóknami pas, czasem zdobiony drogimi kamieniami) fundacji królowej Jadwigi, relikwiarz na głowę św. Stanisława z 1504 roku, płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta, insygnia monarsze, monstrancje, krzyże, szaty liturgiczne, pierścienie biskupie.

Budynek pochodzi z XV wieku. W 1775 roku część pomieszczeń przekształcono na bibliotekę i archiwum.

Obejmuje 230 kodeksów rękopiśmiennych, m.in. Roczniki i Kalendarze Kapituły Krakowskiej z XIII-XV wieku, pisma kronikarzy polskich z XVI-XVII wieku, kazania postne z XVIII wieku, bogato iluminowane pisma liturgiczne (trzytomowy Graduał Jana Olbrachta, Mszał i Ewangeliarz bpa Tomickiego z XVI wieku, ponad 170 inkunabułów i około 500 starodruków).

Są wśród nich, m.in.: Kaplica Zygmuntowska, Mariacka, Jana Olbrachta, Czartoryskich, Św. Trójcy, Potockich i in.

Dzwon ufundowany przez Zygmunta I Starego nazwany został jego imieniem. Dzwon został wykonany w krakowskiej ludwisarni i po raz pierwszy Kraków usłyszał jego głos w 1521 roku. Do 1999 roku był największym polskim dzwonem, jednak przewyższył go masą i rozmiarem licheński dzwon Maryja Bogurodzica. Współcześnie "Zygmunt" bije w najważniejsze święta i uroczystości kościelne i narodowe (Nowy Rok, Niedziela Palmowa, Wielkanoc, Dzień Konstytucji 3 Maja, Boże Ciało, Święto Niepodległości, Boże Narodzenie, Wszystkich Świętych i in.). Bije też w chwilach ważnych dla Krakowa i Polski. Masa dzwonu z sercem wynosi 12 600 kg, w tym serce dzwonu 365 kg. Jest on częścią zespołu historycznych dzwonów zawieszonych na Wieży Zygmuntowskiej. Pozostałe, obecnie nieużywane, to: Półzygmunt z 1463 roku, Kardynał z 1455 roku, Urban z 1757 roku i Głownik z 1460 roku.