Ciekawostki o Mona Lisie

Obraz o wymiarach 77 x 53 cm został namalowany na topolowej desce.

Obecnie znajduje się w paryskim Luwrze i stanowi kość niezgody pomiędzy Francuzami a Włochami, gdyż oba narody uważają go za ich dobro narodowe.

Najpierw wisiała w pałacu w Fontainebleau, w królewskim salonie kąpielowym. Po pięćdziesięciu latach obraz przeniesiono do Cabinet des Tableaux. W czasach panowania Ludwika XIV został przeniesiony do Wersalu, a stamtąd do Luwru, niedługo po jego otwarciu. Z Luwru zabrał go Napoleon Bonaparte do swojej sypialni w Pałacu Tuileries. Kiedy cesarza zesłano na Wyspę Świętej Heleny w 1815 roku, "Mona Lisa" wróciła do Luwru.

Jest to jeden z najsłynniejszych i najcenniejszych obrazów z okresu renesansu. Jest też najlepiej chronionym dziełem sztuki na świecie. Wokół obrazu narosło wiele mitów i teorii, jak chociażby ta, że w Luwrze eksponowana jest jedna z wielu kopii obrazu, a nie oryginał.

Po drugiej wojnie światowej obraz prezentowany był w Stanach Zjednoczonych w 1963 roku i w 1974 roku w Japonii i Związku Radzieckim. O wypożyczenie obrazu z okazji wielkiej wystawy w 2013 roku zabiegały też władze Florencji, jednak dyrekcja Luwru stanowczo odmówiła.

Na wystawę przybyło ponad 2000 dygnitarzy, w tym prezydent John F. Kennedy. Następnego dnia wystawa została otwarta dla publiczności, a w ciągu następnych trzech tygodni obejrzało ją około 500 tys. osób. Następnie obraz trafił do Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, gdzie obejrzał go kolejny milion ludzi. Obraz ubezpieczono wówczas na 100 mln dolarów.

Bigrafowie da Vinciego spieraja się na ten temat, istnieją przypuszczenia, że to sam mistrz wymógł na kupcu zgodę na namalowanie portretu jego żony.

Wielu badaczy w XIX i XX wieku identyfikowało modelkę da Vinciego z innymi, bardziej znanymi postaciami historycznymi (Izabela Aragońska, Beatrice d'Este, Constanza d'Avalos). Pojawiła się też teoria, że obraz przedstawia samego Leonarda da Vinci. Niektórzy twierdzili, że do portretu pozował Salai (Giovanni Francesco Caprotti), uczeń i powiernik, a może także kochanek mistrza. Jednak przeważył pogląd, że mistrz sportretował jednak Lisę Gherardini, żonę florenckiego bławatnika.

Była pierwszym dzieckiem w rodzinie, chociaż jej ojciec był wcześniej dwukrotnie żonaty, to jego dwie poprzednie żony zmarły podczas porodów. Pierwszym domem Lisy i jednoczesnie miejscem jej narodzin był jeden z budynków przy Via Sguazza, we Florencji. Kilka lat temu na ścianie tego budynku powieszono tablicę upamiętniajacą miejsce urodzenia Mona Lisy.

Gdy miała piętnaście lat, wydano ją za mąż za Francesca di Bartolomeo di Zanobi del Giocondo. Narzeczony miał wtedy 29 lat i był wdowcem z synem. Ślub odbył się w marcu 1495 roku. Panna młoda wniosła w posagu 170 florenów i niewielką posiadłość San Silvestro, na południe od Florencji.

Mąż Lisy był średnio zamożnym kupcem jedwabnym, prowadził sklep niedaleko Ponte Vecchio. Jedwabie przynosiły zyski, więc rodzinie dobrze się powodziło. Lisa urodziła szóstkę dzieci, trzy córki i trzech synów. Jedna córka zmarła jako niemowlę, a dwie jej starsze córki zostały mniszkami w klasztorze San Domenico di Cafaggio.

Data przeprowadzki państwa del Giocondo zbiega się z początkiem pozowania do słynnego portretu.

Współczesna technologia umożliwiła odkrycie, że Mona Lisa okrywała suknię specjalnym woalem z gazy, jaki kiedyś nosiły kobiety w ciąży lub zaraz po porodzie.

Nie miał pracy ani pieniędzy, zamieszkał w konwencie przy Santissima Annunziata, gdzie w zamian za gościnę obiecał namalowanie obrazu ołtarzowego. Ojciec Leonarda przedstawił syna mężowi Lisy, który dostarczał do klasztoru tkaniny. Być może wtedy padła propozycja namalowania portretu Giocondy.

W 1503 roku otrzymał także zamówienie na wykonanie Bitwy pod Anghiari w Palazzio Vecchio z terminem wykonania do lutego 1505 roku. Portret Lisy nie trafił do zleceniodawcy bo być może mistrz nie dokończył go podczas pobytu we Florencji. Zabrała go ze sobą do Francji - ponoć poprawek na nim dokonywał jeszcze w 1517 roku.

Po jego śmierci wdowa przeniosła się do klasztoru urszulanek, gdzie śluby zakonne złożyła jej córka. W klasztorze Lisa przeżyła cztery lata. Zmarła w 1542 roku i została pochowana w klasztorze.

Jej dłonie spoczywają na widocznej u dołu obrazu poręczy krzesła. Modelka ukazana jest en trois quarts ("w trzech czwartych"), zwrócona ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem. Ma ciemne włosy przykryte przezroczystym welonem, ciemne oczy, nad którymi nie widać brwi (w XVI wieku panowała moda na depilowanie brwi, co miało stwarzać wrażenie wyższego czoła, pożądanego w tamtych czasach).

Za modelką artysta namalował wysoki mur, a dalej melancholijny krajobraz pocięty liniami ścieżek i wijących się potoków, który po lewej stronie jest inny niż po prawej. Widać tam niespotykane formacje skalne, urwiska, wyschnięte koryto rzeki, jeziora na różnej wysokości, płynącą rzekę, nad którą wznosi się most - krajobraz całkowicie wymyślony przez artystę. Po obu stronach znajdują się fragmenty kolumn, domalowanych prawdopodobnie pod koniec tworzenia dzieła.

Obraz namalowany jest techniką olejną z wykorzystaniem techniki "sfumato" (łagodne przejście z partii ciemnych do jasnych, dające mgliste "miękkie" efekty kolorystyczne). Ta technika, sposób ukazania postaci oraz tło, nadawały portretowi wyjątkowe wrażenie. Już przez współczesnych malarzowi, portret został uznany za rewolucyjny.

Ten uśmiech sprawia, że Mona Lisa jest tylko jedna.

Mówiło się wówczas o "bardziej boskim niż ludzkim" uśmiechu, ale przypisywano to nietuzinkowej pozycji Leonarda da Vinci. Późniejsi interpretatorzy uśmiechu dopatrywali się w Mona Lisie postaci femme fatale czy "jednej z XVI-wiecznych kurtyzan". Inni dostrzegali w tym uśmiechu doświadczenia wszystkich dotychczasowych epok historycznych oraz "symbol idei nowoczesnej".

Zauważono, że uśmiech Mona Lisy staje się wyraźniejszy, gdy obserwtor patrzy jej w oczy a znika po zwróceniu wzroku bezpośrednio na usta. Różnica ta wynika z faktu , że ludzkie oko postrzega świat na dwa różne sposoby. Gdy patrzymy na obiekt bezpośrednio, światło pada na centralną część siatkówki, co pozwala dostrzegać relatywnie jasne obiekty. Gdy patrzymy na coś kątem oka, to światło pada na zewnętrzną część siatkówki, co daje lepsze widzenie półcieni.

Artysta wykorzystał cienie rzucane przez kości policzkowe, aby uczynić usta ciemniejszymi od reszty twarzy. Gdy patrzymy Mona Lisie prosto w oczy, jej uśmiech wydaje nam się bardziej oczywisty - postrzegamy go wówczas zewnętrzną częścią siatkówki. Patrząc na usta, dostrzegamy ciemniejszą część obrazu, dzięki czemu uśmiech wydaje się mniej wyraźny.

Raz jedyny, gdy obraz przez pięćdziesiąt lat przebywał w salonie kąpielowym w pałacu Fontainebleau,  potem przeniesiono go na wyższe piętro do Pavillon des Peintures, poddano go nieudolnej probie naprawy uszkodzeń. Ówczesny kustosz królewski nałożył na jego powierzchnię grubą warstwę lakieru, przez którą kolory na portrecie straciły swą intensywność. Z biegiem lat lakier popękał, tworząc sieć szczelin zwaną krakelurą.

Obraz oczyszczono z werniksu (który pod wpływem światła żółknie) i okazało się, że jest to kopia słynnego portretu, która powstała w tym samym czasie co oryginał i to prawdopodobnie w warsztacie Leonarda. Autorem kopii mógł być jeden z uczniów. Kopia z Prado utrzymana jest w chłodnych barwach, a kolorystyka Mona Lisy z Luwru jest zupełnie inna - przypuszcza się, że to z powodu werniksu.

Posądzano o ten czyn poetę Guillauma Apollinaire'a, który już wcześniej oskarżany był o współudział w kradzieży figurek z muzeum, wynoszonych przez jego przyjaciela Piereta. Kolejnym podejrzanym miał być Pablo Picasso, gdyż odkupował od Piereta skradzione dzieła sztuki. Jednak zarzuty wobec nich oddalono.

Faktycznie człowiek ten nazywał się Vincenzo Peruggia , miał 29 lat i był szklarzem pracującym w Luwrze. "Leonardo" było jego pseudonimem, którego użył w korespondencji, informując, że jest on w posiadaniu skradzionego obrazu Leonarda da Vinci. Antykwariusz i dyrektor muzeum umówili się z autorem listu na spotkanie w hotelu. Okazało się, że złodziej zaoferował do sprzedaży Mona Lisę, za którą chciał uzyskać pół miliona lirów (obecnie ok. 2,15 mln dolarów). Wezwano policję i złodziej został aresztowany.

Peruggia tłumaczył swój czyn chęcią zwrócenia dzieła Leonarda ojczystemu krajowi. W oczach włoskiej opinii publicznej stał się bohaterem.

Śledztwo wykazało, że motywy, którymi się Peruggia kierował nie były do końca szlachetne. Ukradł obraz dla zysku, jednak żadna z osób, której proponował sprzedaż nie chciała go kupić. Został skazany i w więzieniu spędził siedem miesięcy i dziewięć dni.

Powstało bardzo wiele jej satyrycznych wersji, których autorami są: Salvador Dali, Fernand Leger, Maria Sol Escobar, Robert Rauschenberg, Peter Max, Marcel Duchamp, Andy Warhol.

Jego powstanie datuje się na przełom XV i XVI wieku i choć nie jest to pewne, jego autorem mógł być Leonardo da Vinci. Obraz znajdował się w domu pewnego arystokraty, którego rodzina posiadała ten obraz od prawie stu lat. Blaker odkupił ten obraz i umieścił go w swoim domu w Isleworth na przedmieściach Londynu - stąd nazwa obrazu Mona Lisa z Isleworth. Po śmierci Blakera obraz trafił do kolekcji Henry'ego F. Pulitzera. Podczas II wojny światowej wywieziono go do Stanów Zjednoczonych, a po wojnie powrócił do Europy, gdzie na 40 lat trafił do bankowego sejfu. W 2008 roku odkupiła go grupa szwajcarskich inwestorów, którzy zlecili jego szczegółowe analizy. W 2012 roku obraz zaprezentowano publicznie.

Posiada Światowy Rekord Guinnessa pod względem najwyższej znanej wyceny ubezpieczenia w historii, na poziomie 100 mln USD w 1962 roku. W 2019 roku równowartość tej kwoty wynosiła 660 mln USD.

Z tego powodu przedstawiciele muzeum postanowili wykorzystać swoje najsłynniejsze dzieło, aby ratować sytuację. Możliwość obejrzenia z bliska Mona Lisy, przysługująca zazwyczaj głowom państw odwiedzających Francję, pojawiła się także dla wszystkich tych, którzy dysponują odpowiednio dużą gotówką. Można wylicytować udział w corocznym przeglądzie tego dzieła, polegającym na wyjęciu go ze specjalnej gabloty i krótkim przeglądzie - udział w tym zabiegu wylicytowano na kwotę 80 tys. euro. Za odbycie prywatnej wycieczki po muzeum z dyrektorem Luwru wylicytowano 38 tys. euro.