Rośliny
Ciekawostki o wrotyczu pospolitym
Skuteczny odstraszacz uciążliwych owadów
Pospolicie występujący wrotycz jest rośliną nie tylko dekoracyjną z racji swoich intensywnie żółtych kwiatów, ale też od wieków wykorzystywaną w medycynie ludowej. W dobie, gdzie z obawy przed czyhającymi kleszczami i komarami często rezygnujemy ze swobodnej penetracji natury, warto sięgnąć po roślinę, którą nawet ptaki chronią swoje gniazda przed niechcianymi gośćmi.
1
Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare) jest rośliną należącą do rodziny astrowatych (Asteraceae). Aseraceae jest jedną z najliczniejszych rodzin roślin naczyniowych, należy do niej około 25 tys. gatunków. Rodzina jest kosmopolityczna, a jej przedstawiciele zasiedlają bardzo zróżnicowane siedliska. Charakterystyczną cechą budowy tych roślin jest ciasne skupienie kwiatów na spłaszczonym i rozszerzonym szczycie pędu (osadniku) tworzące kwiatostan zwany koszyczkiem. Stosunkowo niewielu przedstawicieli astrowatych ma znaczenie użytkowe z wyjątkiem bardzo licznych gatunków uprawianych jako ozdobne. Do jadalnych należą:
słonecznik zwyczajny i bulwiasty, sałata siewna, cykoria, karczoch. Część z nich użytkowana jest jako źródło insektycydów. Duża plenność i toksyczność tych roślin powoduje, że łatwo zasiedlają one ogromne obszary jako chwasty.
2
Wrotycz występuje w całej Europie i na tych obszarach Azji gdzie panuje umiarkowany klimat. Nie występuje na Syberii i niektórych wyspach
Morza Śródziemnego. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.
3
Jego potencjał jako rośliny leczniczej dostrzegli już starożytni Grecy. W VIII wieku wrotycz uprawiany był w ogrodach ziołowych Karola Wielkiego i przez benedyktyńskich mnichów z klasztoru w szwajcarskim Sankt Gallen. Stosowano go w leczeniu robaków jelitowych, reumatyzmu, problemów trawiennych, gorączki, owrzodzeń, a także jako środek dla kobiet ułatwiający poczęcie i zapobiegający poronieniom. W
średniowieczu i w późniejszym okresie duże dawki wrotycza stosowano w celach poronnych.
4
W XV wieku chrześcijanie zaczęli dodawać wrotycz do posiłków wielkanocnych na pamiątkę gorzkich ziół spożywanych w Seder (początek żydowskiego święta Paschy), zgodnie z przykazaniem biblijnym "z gorzkich ziół będą go jeść". Uważano także, że wrotycz ma dodatkowe korzyści - kontroluje wzdęcia wywołane jedzeniem roślin strączkowych, a także zapobiega robakom jelitowym, które według ówczesnej wiedzy pojawiały się w związku z jedzeniem ryb w okresie Wielkanocy. W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito w Poniedziałek Wielkanocny, gdyż uważano to za gwarancję, że cały rok będzie wolny od demonów, czarów i chorób.
5
Wrotyczu pospolitego używano także do mycia twarzy, gdyż podobno rozjaśniał i oczyszczał skórę. W irlandzkiej medycynie ludowej w XIX wieku stosowano roztwór wrotycza i soli do kąpieli, jako sposób na ból stawów.
6
Wrotycz pospolity tworzy duże kępy rozrastające się przy pomocy krótkich kłączy. Roślina wydziela silną woń przypominającą zapach kamfory.
7
Roślina posiada sztywną, dorastającą do 1,5 m łodygę o czterokanciastym przekroju. Liście wrotycza są duże, skrętoległe, pierzastosieczne - dolne - pierzastowcinane, górne - wcinanopiłkowane.
8
Kwiatostany wrotyczu maja kształt baldachów składających się ze spłaszczonych koszyczków. W koszyczkach, pomarańczowożółte kwiaty brzeżne są wyłącznie żeńskie, a wewnętrzne, nieco jaśniejsze, są obupłciowe. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest pięciożeberkowa niełupka.
9
Wrotycz rośnie pospolicie przy drogach, na miedzach. Jest rośliną toksyczną, trującą dla bydła.
10
Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5 % olejku, którego głównymi składnikami są: tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton. Mimo iż roślina zawiera trujący tujon, od wieków stosowana jest w ziołolecznictwie, ale głównie zewnętrznie - zwłaszcza w celu łagodzenia bólów reumatycznych, stanów zapalnych i do odkażania.
11
Wrotycz uchodzi za roślinę, która posiada właściwości odkażające, a zwłaszcza przeciwrobacze. Specyficzny zapach wrotyczu sprawiał, że dawniej stosowano go jako skuteczny środek odstraszający mole oraz pluskwy w domu. W medycynie ludowej przypisywano mu działanie przeciwbólowe, antyalergiczne, zółcio- i wiatropędne, uspokajające i rozkurczowe. Zalecano go w depresji, w infekcji układu moczowego, w stanach zapalnych nerek, do regulacji krążenia i trawienia, przy schorzeniach skórnych (łuszczyca, trądzik) oraz w infekcji gardła.
12
Wrotycz, choć posiada wiele korzystnych dla zdrowia substancji, ze względu na obecny w niej tujon, który bardzo negatywnie wpływa na układ nerwowy człowieka, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady z 2006 roku, nie może być stosowany do użytku wewnętrznego. Zgodnie z prawem unijnym nie może być składnikiem mieszanek ziołowych do stosowania wewnętrznego, a jego zawartość w środkach farmakologicznych musi być jasno określona. Dla zastosowania zewnętrznego wrotycz nie jest zakazany - można go łatwo kupić w sklepach zielarskich.
13
Wyciągi z wrotyczu mają działanie przeciwko robakom, grzybom, wirusom, bakteriom, pierwotniakom. Alkoholowy wyciąg z wrotyczu o nazwie Artemisol stosuje się przy wszawicy głowowej i łonowej.
14
Silny charakterystyczny zapach rośliny przypominający kamforę, skutecznie odstrasza owady i pajęczaki. Dlatego wrotycz stosowany jest jako repelent odstraszający
muchy,
mrówki, mszyce, stonkę ziemniaczaną, mole,
komary i kleszcze. Sama przyroda korzysta z tych właściwości wrotyczu, gdyż ptaki przynoszą do gniazd świeże gałązki tej rośliny, a szpaki wcierają w swoje pióra jej olejki eteryczne, chroniąc się w ten sposób przed pasożytami.
15
Cała medycyna ludowa opiera się na podglądaniu natury. Jest wiele sposobów wykorzystania tej rośliny. Najprostszym jest zerwanie bukietu polnych kwiatów wśród których znajdzie się wrotycz - piękny bukiet odstraszy owady. Przed spacerem wystarczy rozetrzeć w dłoni kwiaty wrotyczu i uzyskanymi w ten sposób olejkami natrzeć ciało. Żółte kwiaty tej rośliny ozdobią kapelusz czy inną część garderoby dając nam ochronę przed fruwającymi agresorami. Piknik na łonie natury może być przyjemniejszy jeśli pod koc czy materac włożymy kilka gałązek wrotyczu.
16
Wrotycz rośnie pospolicie ale można go także uprawiać w ogródkach. Uprawa nie jest trudna. Jest to roślina całkowicie mrozoodporna, rośnie szybko i dość intensywnie się rozprzestrzenia. Ma niewielkie wymagania ale preferuje słoneczne stanowisko i przepuszczalną glebę. Kwiaty są dekoracyjne, często występują w bukietach w formie suszu.
17
Kiedyś zasuszone ziele wrotyczu noszono w modlitewnikach. Ponoć zapach ziela miał zapobiec zaśnięciu podczas nudnego kazania.
