Ciekawostki o Stanisławie Moniuszce

Urodził się 5 maja 1819 roku w szlacheckiej rodzinie ziemiańskiej herbu Krzywda w folwarku Ubiel. Folwark znajdował się niedaleko Śmiłowicz (majątku należącego do dziadka kompozytora, sędziego Stanisława Moniuszki), w odległości około 30 km od Mińska, stolicy dzisiejszej Białorusi. O tym jak wyglądał majątek informują zachowane do dziś rysunki ojca kompozytora, Czesława, sporządzone w latach 20. XIX w. Miejsce to przeszło skomplikowana drogę - Ubiel w pewnym momencie przestał istnieć, co było konsekwencją II wojny światowej, a później wprowadzenia ustroju komunistycznego na terenach zależnych od ZSRR.

Czesław Moniuszko, przed narodzinami syna, służył w armii, biorąc udział w walkach pod Valence, Davoust, Muratem, a po upadku Napoleona przeszedł w stan spoczynku i zajął się gospodarowaniem w majątku ziemskim. Był osobą towarzyską i wesołą, przyjaźnił się z wieloma malarzami, m.in. z Walentym Wańkowiczem, autorem portretu "Mickiewicz na Judahu". Sam też chętnie malował. Pisał też pamiętniki, szkicował, pisał wiersze, miał na koncie również jeden wierszowany poemat, ale jego artystyczna działalność nigdy nie wyszła poza amatorskie ramy. Czesław był jedynym synem sędziego Stanisława Moniuszki, który nie otrzymał wyższego wykształcenia. Niezbyt dobrze też radził sobie z zarządzaniem majątkiem. Już w dzieciństwie Stanisława Moniuszki ojciec zaciągnął sporą liczbę długów, ze spłatą których miał wielki problem. Kompozytor do końca życia zmuszony był do regulowania zobowiązań ojca i wielokrotnie jeździł w rodzinne strony, aby spotykać się z wierzycielami. Rodzina zmuszona była do wyzbywania się kolejnych partii ziem, które były ich własnością, co poskutkowało obniżeniem rangi majątku. W końcu z fortuny nie pozostało nic, a dwór popadłszy w ruinę z czasem przestał istnieć.

To oddalone od Mińska miasto było do końca XVIII wieku ważnym ośrodkiem oświatowym (działały tam powołane przez powstałą w 1773 roku Komisję Edukacji Narodowej szkoły podwydziałowe), jak i ważnym ośrodkiem skupiającym liczne manufaktury, m.in. producentów pasów kontuszowych. Naczelną słucką persjarnią (zakład produkujący pasy kontuszowe) kierował w latach 1758-1776 Ormianin, Jan Madżarski, a po nim interes przejął syn, Leon, który zarządzał manufakturą do 1807 roku.
Współczesna społeczność Ormian białoruskich łączy to nazwisko z rodziną Moniuszków, wskazując na przodków polskiego kompozytora w odległej Armenii.

Zniszczone po wojnie zabudowania zarósł las. Przypadek sprawił, że w latach 60. XX w. znalazł się w tamtych okolicach wybitny historyk żydowskiego pochodzenia, meloman i miłośnik muzyki Stanisława Moniuszki, Marian Fuks. Po wielu trudach związanych z ustaleniem miejsca istnienia dawnego folwarku, okazało się, że na jego terenie utworzono wielkie gospodarstwo rybne. Marian Fuks odnalazł pozostałości dworku i nieopodal położonej kapliczki. W odnalezionym miejscu narodzin kompozytora został umieszczony obelisk wraz z tablicą  upamiętniającą Moniuszkę. Napis na tablicy głosi: "Tu w folwarku Ubiel 5 maja 1819 roku urodził się wielki kompozytor polski Stanisław Moniuszko". Napis ten wyryty został w języku polskim i białoruskim.

Z różnych przekazów wiadomo, że matka kompozytora śpiewał dość dobrze, grała też na klawikordzie. Pod okiem matki Moniuszko rozpoczął edukację muzyczną.

Ośmioletni wówczas Moniuszko rozpoczął naukę muzyki u Augusta Freyera, organisty w kościele Świętej Trójcy.

Na skutek represji caratu po powstaniu listopadowym (zamknięto wtedy szkołę, w której uczył się Moniuszko), kompozytor wyjechał do Berlina i przebywał tam od 1837-1840 roku. Studiował tam dyrygenturę, kompozycję, instrumentalizację, harmonię, kontrapunkt pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, który był dyrektorem Towarzystwa Muzycznego Singakademie. Zaczął tam też interesować się operą. Poznał, m.in. włoskiego kompozytora oper Gaspara Spontiniego. Przebywając w Berlinie miał okazję usłyszeć wiele popularnych wówczas oper, analizować partytury - uczył się od najlepszych. 
Pierwsze jego kompozycje zostały wydane w trakcie pobytu w Berlinie, m.in. fortepianowe, a także pieśni, fugi czy utwory sceniczne. Zostały one dobrze przyjęte przez krytyków.
Po powrocie do kraju zaczął komponować opery.

Pracował tam jako organista, kompozytor, pedagog i organizator życia muzycznego w mieście.
W Wilnie też ożenił się z Aleksandrą Müllerówną. Swoją przyszłą żonę Moniuszko poznał podczas pobytów w Wilnie ze swoim stryjem, z którym zawsze zatrzymywali się w kamienicy należącej do jej rodziny. Gdy miał 17 lat zaręczył się z Aleksandrą, ale do ślubu nie doszło, gdyż matka Aleksandry stwierdziła, że zięć powinien mieć zawód, aby utrzymać rodzinę. Dlatego wyjechał do Berlina aby dalej kształcić się muzycznie. Ślub odbył się po jego powrocie z Berlina w 1840 roku.
Ze związku tego urodziło się dziesięcioro dzieci. Najstarsza Elżbieta została graficzką, rysowniczką, malarka i pedagożką, założycielką Szkoły i Zakładu Drzeworytniczego w Warszawie. Była też działaczką na rzecz emancypacji kobiet.
Syn, Jan Czesław Moniuszko został malarzem rodzajowym. Na swoich obrazach przedstawiał postacie w strojach polskiej szlachty oraz w strojach epoki rokoka. Malował też obrazy o treściach historycznych i religijnych. Jego potomkinią jest aktorka Adrianna Janowska- Moniuszko.

W 1847 roku pod wpływem znajomości z Włodzimierzem Wolskim, przedstawicielem warszawskiego środowiska literackiego, napisał dwuaktową operę "Halka". Podobnie jak wcześniejsze dzieła zaprezentował ją w wersji koncertowej w Wilnie - zyskała niestety tylko rozgłos lokalny.

Wcześniej nawiązał kontakty z przedstawicielami warszawskiego mieszczaństwa i arystokracji, m.in. z krytykiem muzycznym Józefem Sikorskim, redaktorem naczelnym pisma "Ruch Muzyczny", jak i dyrektorem teatrów rządowych, gen. Ignacym Abramowiczem. Koneksje te przyniosły niebawem zmianę w jego życiu i karierze.

Po tej premierze Moniuszko otrzymał nominację od dyrektora teatrów rządowych na stanowisko dyrygenta oper polskich w warszawskim Teatrze Wielkim.
Od tej pory co roku odbywały się nowe premiery jego dzieł: na koniec 1858 roku - "Flis", w 1860 - "Hrabina", w 1861 - "Verbum nobile".

Pierwszy raz wystawiono ją dopiero w 1865 roku. Operę tę, obok "Halki" uznano za jego najwybitniejsze dzieło.
Istnieją przypuszczenia, że słynna aria z kurantem powstała pod wpływem opowieści jego dziadka, sędziego Stanisława Moniuszki, właściciela majątku w Śmiłowiczach, gdzie w holu stał stary zegar, który bardzo fascynował przyszłego kompozytora.
Premiera opery, która odbyła się pod dyrekcja kompozytora zachwyciła publiczność, entuzjazm przerodził się w manifestację uczuć patriotycznych, co bardzo zaniepokoiło władze i w efekcie doprowadziło do zawieszenia przedstawienia.

Wybrała się w podróż do Paryża, Niemiec i Pragi, a wcześniej odwiedził Kraków, gdzie szczególne wrażenie wywarła na nim wizyta na Wawelu, a zwłaszcza zwiedzanie katedry i grobów królewskich. Zaowocowało to projektem nowej, nigdy nie ukończonej opery "Rokiczana". Kraków odwiedził jeszcze ponownie w 1866 roku, odbyły się wówczas jego trzy koncerty - w jednym z nich udział brała Helena Modrzejewska.
W 1867 roku Moniuszko skomponował kantatę "Sonety krymskie" na głosy solowe, chór i orkiestrę do tekstów Adama Mickiewicza.

Teatr w Pradze wystawił tę operę w 1868 roku, a inscenizacją kierował sam Bedřich Smetana.
"Halka" wystawiana była także w Moskwie (bez wiedzy i pod nieobecność kompozytora) i Petersburgu. Sukces "Halki" w Petersburgu był ogromny i wieść o tym dotarła także do dworu, książę Konstanty zaprosił Moniuszkę do pałacu na uroczysty koncert.

Stanisław Moniuszko zmarł na atak serca w 1872 roku w Warszawie . Miał zaledwie 53 lata.
Pogrzeb artysty, który odbył się na Powązkach, zgromadził około 100 tys. osób i przerodził się w manifestację narodową.

Na Starym Mieście w Warszawie istnieją tablice poświęcone jego pamięci.

Jego "Śpiewniki domowe" obejmują ponad 200 pieśni (najpopularniejsza "Prząśniczka"). Najważniejsze jego opery to: "Halka", "Hrabina", "Verbum nobile" i "Straszny dwór". Jest autorem kilku baletów, operetek, utworów wokalnych, mszy, utworów symfonicznych i instrumentalnych. Pozostaje jednak prawie nie znany jako twórca muzyki kameralnej, baletowej, utworów fortepianowych i organowych.