Architektura
Ciekawostki o zamku w Łańcucie
Zamek Lubomirskich i Potockich
Zamek w Łańcucie jest jedną z najpiękniejszych rezydencji arystokratycznych w Polsce, historyczną siedzibą rodów Pileckich, Lubomirskich i Potockich.
Słynie z pięknych, zachowanych w prawie niezmienionej formie wnętrz, niezwykle interesującej kolekcji pojazdów konnych i wspaniałego parku w stylu angielskim.
Zamek jest jednym z oficjalnych narodowych pomników historii Polski.
1
Zamek w Łańcucie, zwany też zamkiem Lubomirskich i Potockich jest dawną rezydencją magnacką. Mieści się w Łańcucie, w województwie podkarpackim. Obecnie stanowi siedzibę Muzeum - Zamku w Łańcucie - jest to najważniejsza instytucja kultury na Podkarpaciu.
2
Muzeum w łańcuckim zamku zaczęto tworzyć w 1944 roku, gdy do Łańcuta wkroczyli Sowieci. Wtedy to Juliusz Wierciński, pełnomocnik ówczesnego ordynata Alfreda Potockiego, zamieścił na murach napis w języku rosyjskim "Muzeum Narodu Polskiego", dzięki czemu zamek ocalał od całkowitej sowieckiej dewastacji.
3
Po zakończeniu wojny zamek był w ruinie, a w jego dużej części mieścił się dom wypoczynkowy. Początkowo ocalałe zbiory zostały przekazane w depozyt Muzeum Narodowemu w Warszawie i Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich we Wrocławiu.
W 1952 roku muzeum zostało udostępnione publiczności. W 1960 roku muzeum otrzymało pierwszy statut, a od 1966 roku nosi nazwę "Muzeum - Zamek w Łańcucie"
4
Od 2005 roku zespół pałacowo-parkowy w Łańcucie został wpisany na listę pomników historii. Znalazł się na tej liście jako zabytek nieruchomy o szczególnej wartości historycznej, mający duże znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski.
5
Historia Łańcuta sięga wczesnego średniowiecza. Za datę lokacji miasta przyjmuje się rok 1349 i wiąże się ją z królem Kazimierzem Wielkim, który założył Łańcut na prawie magdeburskim.
W tym czasie Łańcut należał do rodu Pileckich, związanych z królewską dynastią Jagiellonów. Głowa rodu Otton Pilecki był bliskim przyjacielem króla, a jego żona Jadwiga została matką chrzestną przyszłego następcy tronu Władysława II Jagiełły. Później związki te wzmocniło małżeństwo ich córki Elżbiety z królem (Elżbieta Pilecka była królową Polski jako trzecia żona Władysława Jagiełły).
6
Przy założeniu miasta udział wzięli osadnicy ze Śląska, koloniści niemieccy, a także na wpół zgermanizowani Polacy z okolic Kamiennej Góry. Stąd też prawdopodobnie wywiodła się nazwa powstałego tutaj miasta Landshut (strażnica kraju).
W tym czasie Otton Pilecki (Otton z Pilczy) zbudował na Łysej Górze (nazwa osady na wzgórzu, która istniała jeszcze przed założeniem miasta) drewniany zameczek, a osadnicy otoczyli miasto fosami, wałami i parkiem.
7
Przypuszcza się, że Władysław II Jagiełło gościł w Łańcucie przynajmniej dwa razy. W 1410 roku, przed bitwą pod Grunwaldem oraz w 1417 roku, kiedy przybył po córkę Pileckich, aby ją poślubić.
8
Po śmierci Ottona Pileckiego dobra łańcuckie objęła jego córka Elżbieta. Ostatnim właścicielem Łańcuta z rodu Pileckich był Krzysztof Pilecki. W tym czasie Łańcut był jednym z najpoważniejszych ośrodków kalwinizmu w Polsce.
W 1586 roku Anna z Sienna, wdowa po Krzysztofie Pileckim, zamieniła się dobrami ze Stanisławem Stadnickim, który szybko, z powodu swojego awanturniczego stylu życia, otrzymał przydomek "Diabeł".
Około 1610 roku zamek został rozbudowany przez Stadnickich, przybrał wówczas kształt podkowy. Łańcut był w rękach Stadnickich do 1629 roku, kiedy to na mocy transakcji Stanisław Lubomirski stał się prawnym właścicielem miasta.
Uporządkował on sprawy religijne, poprawił obwarowania miejskie, popierał rzemiosło. Pierwsza siedziba "panów na Łańcucie" usytuowana była na wzgórzu w północnej części miasta.
Obecny zamek został wzniesiony na polecenie Stanisława Lubomirskiego w latach 1629-1642. Była to rezydencja wówczas nowoczesna typu "palazzo in fortezza", składająca się z budynku mieszkalnego z wieżami w narożach, otoczonego fortyfikacjami bastionowymi. Fortyfikacje te uchroniły zamek przed zdobyciem go przez Szwedów w 1655 roku i Siedmiogrodzian w 1657 roku.
9
W drugiej połowie XVIII wieku ówczesna właścicielka Łańcuta przekształciła fortecę w zespół pałacowo-parkowy. Żona Stanisława Lubomirskiego, Izabela Elżbieta z Czartoryskich (powszechnie nazywana księżną marszałkową), po śmierci męża w 1783 roku przez ponad trzydzieści lat samodzielnie zarządzała pokaźnym majątkiem.
Pałac wypełnił się znakomitymi dziełami sztuki.
W latach 70. XVIII w. rozpoczęto kształtowanie parku otaczającego zamek.
Po zniwelowaniu przedwałów, usytuowanych wzdłuż drogi krytej obiegającej fosę, zasadzono lipy i w ten sposób utworzono aleję spacerową.
Pod koniec XVIII w. Łańcut należał do najwspanialszych rezydencji w Polsce.
Kwitło tam życie muzyczne i teatralne, bywało w zamku wielu wybitnych gości.
10
Po śmierci Izabeli Elżbiety Lubomirskiej z Czartoryskich Łańcut przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich. W 1830 roku Łańcut stał się ordynacją (majątek ziemski rządzący się swoimi własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia, posiadający swój statut, zapobiegający rozdrobnieniu dóbr) z Alfredem Potockim, jako pierwszym ordynatem.
Artur Potocki stał się właścicielem Krzeszowic.
11
Podczas II wojny światowej w zamku mieścił się sztab Wermachtu. Potoccy nie byli prześladowani przez Niemców.
Alfredowi Potockiemu udało się zbiec za granicę przed wkroczeniem do Polski Armii Czerwonej.
Osiadł na emigracji w Szwajcarii, gdzie zmarł w 1958 roku.
Za zgodą Niemców udało mu się wywieźć na Zachód bardzo wiele dóbr zamkowych.
W czasie wojny zamek nie ucierpiał, a za sprawą pełnomocnika ordynata, dzięki jego przytomności umysłu, udało się też ochronić pozostałe dobra zamkowe przed Sowietami.
12
Zamek został po wojnie przejęty przez władze Polski Ludowej i zamieniony w muzeum. Zamek w Łańcucie wyróżnia się, na tle innych rezydencji magnackich w Polsce, bogactwem zbiorów i zachowanymi założeniami parkowo-pałacowymi: ogrodami, budynkami mieszkalnymi i służebno-gospodarczymi.
Po wejściu do zamku przechodzi się do Wielkiej Sieni, której układ zachował się od XVII wieku.
Znajduje się tam jeden filar i 4 przęsła sklepienia.
Na sklepieniu znajdują się trzy herby rodzin spokrewnionych z Lubomirskimi: Czartoryskich, Sanguszków i Radziwiłłów, oraz herb Lubomirskich.
13
W zamku znajduje się sześć najważniejszych sal, których wyposażenie jest oryginalne. Są to: Sala Balowa, Jadalnia Wielka, Sala Kolumnowa, Teatr Dworski, Galeria Rzeźb i Chińskie Pokoje.
Najcenniejszymi dziełami sztuki są: autoportret Sofonisby Anguissoli (włoska malarka epoki renesansu) z 1556 r. i rzeźba dłuta Antonia Canovy przedstawiająca Henryka Lubomirskiego jako Amora.
14
W Łańcucie znajduje się największy w Polsce i najlepiej zachowany przykład biblioteki magnackiej. Liczy on 22 tys. woluminów.
15
Wokół zamku znajduje się park w stylu angielskiego parku krajobrazowego. Park powstał pod koniec XVIII i na początku XIX wieku i jego kształt w znacznym stopniu zachował się.
Zajmuje on obszar 36 ha i dzieli się na park wewnętrzny w obrębie fosy i park zewnętrzny poza fosą, na wschód od zamku.
W skład parku wewnętrznego wchodzą: Ogród Włoski, Ogród Różany i Ogród Bylinowy, znajduje się w nim także glorieta (nadbudówka z kolumnami, arkadami, przykryta kopułą) z około 1800 roku.
Znajduje się w nim też szereg zabytkowych obiektów, jak Oranżeria z 1802 roku, Zameczek Romantyczny z 1800 r., ujeżdżalnia z 1830, stajnie z 1898, wozownia z 1902, szkoła muzyczna (dawniej dom ogrodników), Storczykarnia oraz kort tenisowy.
W obrębie parku znajduje się też niewielkie jezioro.
16
W okresie największej świetności rezydencji pojawiło się w Łańcucie polo. W polo zaczął grać w 1911 roku Alfred Potocki (grywał on także w Anglii, Francji i USA).
Konie do polo kupowane były przez ordynata w Anglii i trenował je Anglik, Harry George Picton, a ekwipunek kupowano w renomowanych angielskich firmach (kaski do dziś znajdują się w zbiorach Muzeum).
Luksusowy plac do polo gotowy był w 1913 r., stanęła przy nim loża dla widzów.
W 1925 roku ordynat utworzył drużynę "Łańcut", której zawodnikami byli Alfred, Jerzy, Roman i Józef Potoccy.
Polo-team " Łańcut" wpisany był na europejską listę drużyn polo.
Największy sukces odniósł team "Łańcut" w 1929 roku w Poznaniu, gdzie Potoccy wygrali turniej o puchar prezydenta RP.
W tym czasie powstał portret ordynata grającego w polo, namalowany przez Wojciecha Kossaka.
Po 1931 roku w związku ze światowym kryzysem, w Łańcucie zaprzestano gry w polo
17
W Łańcucie znajduje się jedyna na świecie historyczna magnacka wozownia, w pełni zachowana. Stojące w niej karety, powozy, breki, bryczki i sanie zachowane są w stanie oryginalnym.
Wykonano je w najlepszych europejskich firmach.
18
Zamek przeszedł gruntowny remont połączony z przebudową w latach 1889-1911. Wtedy to założono m.in. instalację wodociągową i kanalizację oraz zelektryfikowano cały zamek.
Powstała wówczas większość istniejących do dziś wnętrz.
Elewacje zostały przekształcone w stylu neobaroku francuskiego, a park został dwukrotnie powiększony i otoczony ogrodzeniem.
19
Zamek w Łańcucie w początkach XIX w. stał się jedną z najbardziej luksusowych rezydencji w Europie kontynentalnej. Często przyjeżdżali tam arcyksiążęta Rudolf oraz Franciszek Ferdynand.
Bywało tam wielu przedstawicieli znakomitych rodów arystokratycznych oraz znanych dyplomatów.
Ordynacja łańcucka zajmowała wówczas piąte pod względem obszaru miejsce w Polsce.
20
W latach 20. XX w. zamek łańcucki stał się miejscem spotkań towarzyskich. Bywali tu przedstawiciele rodów królewskich, arystokracja polska i zagraniczna oraz politycy.
Podejmowano tu m.in. króla rumuńskiego Ferdynanda z małżonką oraz Jerzego, księcia Kentu z żoną i przyjaciółmi.
