Rośliny
Ciekawostki o ryżu
Podstawa wyżywienia jednej trzeciej ludności świata
Ryż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych świata. Jego ojczyzną są Chiny, gdzie został udomowiony, a stamtąd rozprzestrzenił się na cały świat. Znany i uprawiany jest już od 7000 lat, obecnie stanowi podstawę wyżywienia jednej trzeciej ludzkości świata.
Jest produktem o niezliczonej ilości kulinarnych zastosowań. Jedzą go wszyscy, co więcej, jest źródłem wielu wartościowych składników odżywczych.
1
Ryż (Oryza) jest rodzajem zboża z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), dawniej nazywanej trawami (Graminae). Rodzina ta liczy około 11 tys. gatunków. Wiechlinowate stanowią główny komponent formacji trawiastych łąk i pastwisk, ale należą do niej również rośliny uprawne, w tym zboża.
2
Ryż obejmujący 25 gatunków rośnie w strefie klimatów gorących i ciepłych na całym świecie. Ryż spożywczy, który stanowi podstawę pożywienia dla niemalże połowy ludzi mieszkających na świecie, otrzymywany jest z ziarna ryżu siewnego (Oryza sativa).
3
Oryza sativa, powszechnie znany jako ryż azjatycki, jest rodzajem ryżu hodowlanego, którego odmiany są najbardziej rozpowszechnione na całym świecie. Jest jednoroczną rośliną zbożową, o licznych i gęstych łodygach, osiągających 50-150 cm wysokości. Pędy rozgałęziają się już u nasady. Liście są szerokie na 1,5 cm i długie do 1 metra.
Kwiaty skupione są w wiechy o długości do 30 cm, kłoski są płaskie, 1-kwaitowe. Kwiaty są samopylne. Owocem jest ziarniak o wymiarach 8x4 cm. Kłos zawiera 30-100 ziaren.
CharakterystycznÄ… cechÄ… korzeni ryżu siewnego jest obecność w nich miÄ™kiszu powietrznego (aerenchyma), z dużymi przestworami miÄ™dzykomórkowymi, wypeÅ‚nionymi powietrzem.Â
Aerenchyma występuje u roślin podwodnych (ryż uprawiany jest na terenach zalewanych przez wodę), zwiększając ich wyporność i ułatwiając unoszenie.
4
Ryż siewny posiada dwa główne podgatunki.
- ryż siewny japoński (Oryza sativa japonica) - krótkoziarnisty, lepki. Został udomowiony w Dolinie Jangcy 9-6 tys. lat temu, jego odmiany są zwykle uprawiane na suchych polach (w Japonii głównie w zanurzeniu), w Azji Wschodniej, na terenach wyżynnych Azji Południowo-Wschodniej i na terenach wysokich Azji Południowej
- ryż siewny indyjski (Oryza sativa indica) - długoziarnisty, nieklejący. Został udomowiony w okolicach Gangesu 8,5-4,5 tys. lat temu. Jego odmiany to głównie ryż nizinny, uprawiany przeważnie pod wodą w całej tropikalnej Azji
5
Ze względu na wymagania uprawowe wyróżnia się ryż suchy i ryż mokry. Ryż suchy, zwany "górskim" może być uprawiany bez nawadniania, ale daje mniejsze plony. Najczęściej uprawiany jest w północnych Chinach. Uprawia się go zwykle na wzniesieniach, ale wbrew nazwie, uprawia się go także na nizinach w Bengalu lub na Madagaskarze.
Ryż mokry - "padi" jest rośliną bagienną, która do rozwoju wymaga płytkiej wody. W Indiach i Chinach istnieje kilka tysięcy odmian tego ryżu. Większość z nich dostarcza ziaren, które po wysuszeniu gotowe są do bezpośredniego spożycia.
6
Istnieje kilka popularnych odmian ryżu, różniących się kolorem.
- ryż biały - jest odmianą najbardziej popularną. Ziarna ryżu białego poddawane są polerowaniu, w wyniku czego pozbawione są większości składników odżywczych
- ryż brązowy - bogaty jest w składniki odżywcze, gdyż pozbawiony jest jedynie niejadalnej łuski otaczającej ziarno, posiada orzechowy aromat
- ryż czerwony - swoją nazwę zawdzięcza ciemnoczerwonej barwie podłużnych, wąskich ziaren. Jest odmiana niskokaloryczną, posiadającą prozdrowotne właściwości (skutecznie obniża cholesterol w organizmie)
- ryż czarny, zwany też indonezyjskim lub fioletowym - zawiera jeden z najwyższych poziomów antocyjanów w żywności, posiada łagodny, orzechowy smak
- ryż parboiled - jest białym ryżem poddawanym działaniu pary wodnej pod wysokim ciśnieniem, dzięki czemu nie traci witamin i składników odżywczych
7
Historia uprawy ryżu jest długa i skomplikowana. W wyniku konsensusu naukowego opartego na dowodach archeologicznych przyjmuje się, że ryż siewny został po raz pierwszy udomowiony w dorzeczu rzeki Jangcy w Chinach od 13 500 do 8 200 lat temu. Do Korei i Japonii trafił między 3500 a 1200 rokiem p.n.e.
Od tej pierwszej uprawy, migracja i handel rozprzestrzeniły ryż na cały świat. Początkowo do znacznej części wschodniej Azji, a następnie dalej za granicę, a ostatecznie do obu Ameryk w ramach wymiany kolumbijskiej.
Mniej znany ryż afrykański (Oryza glaberrima) został niezależnie udomowiony w Afryce od 3000 do 3500 lat temu.
8
Od czasu rozpowszechnienia ryż stał się podstawowym produktem na cały świecie. Znany był w świecie klasycznym, importowany z Egiptu i być może zachodniej Azji. Znany był w Grecji, Maurowie sprowadzili azjatycki ryż na Półwysep Iberyjski w X wieku. Być może Maurowie przywieźli też ryż na Sycylię, gdzie jego uprawę rozpoczęto w IX wieku.
Po XV wieku ryż rozprzestrzenił się we Włoszech, a następnie we Francji i pozostałych europejskich krajach.
9
Obecnie większość produkowanego ryżu pochodzi z Chin, Indii, Indonezji, Bangladeszu, Wietnamu, Tajlandii, Mjanmy (Birma), Pakistanu, Filipin, Korei i Japonii. Rolnicy azjatyccy nadal stanowią 87% całkowitej światowej produkcji ryżu.
10
Jest jednym z najbardziej uniwersalnych zbóż. Jest źródłem węglowodanów, błonnika, białka, tłuszczów wielonienasyconych, a odmiany nieoczyszczone dodatkowo dostarczają magnezu, fosforu, żelaza, cynku, manganu, miedzi, selenu oraz witamin z grupy B.
Jest zbożem najłatwiej przyswajalnym przez organizm człowieka, należy do produktów lekkostrawnych. Korzystnie wpływa na trawienie, reguluje poziom cukru we krwi, obniża poziom cholesterolu, działa przeciwbiegunkowo i jest po prostu smaczny.
