Ciekawostki o Łodzi

Jest miastem na prawach powiatu, stolicą województwa łódzkiego.

Powierzchnia miasta wynosi 293,25 km2, z populacją 664 071 osób.

Na arenie międzynarodowej Łódź znana jest dzięki Narodowej Szkole Filmowej, kolebce najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów, m.in. Andrzeja Wajdy i Romana Polańskiego.

W 2017 roku miasto zostało włączone do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO i nazwane Miastem Filmu UNESCO.

Długa tradycja włókiennicza i rozwój przemysłu tekstylnego spowodowały, że Łódź niegdyś nazywano "polskim Manchesterem".

Początkowo, w miejscu obecnego miasta, istniała miejscowość o nazwie Łodzia. Językoznawcy wywodzą tę nazwę od słowa łódka (łódź figuruje w herbie miasta).

Istnieje na ten temat legenda, według której Janusz Piotrowic, sołtys wsi Łodzia (jego nazwisko figuruje już w XIV-wiecznych dokumentach), wybrał się w podróż przez bagna puszczy łódzkiej w czółnie. W okolicach dzisiejszej ulicy Zgierskiej postanowił się zatrzymać i zamieszkał w odwróconej łodzi, która nie nadawała się już do dalszego użytku. Był to pierwszy "dom", od którego nazwę wzięła osada.

Hipotezy na temat pochodzenia nazwy miasta dotyczą też: szlacheckiego nazwiska rodowego "Łodzic", staropolskiego imienia męskiego "Włodzisław", staropolskiego określenia wierzby szarej - "łoza", wreszcie od rzeki Łódki (ale to rzeka wzięła nazwę od miasta w XIX wieku).

Znalazła się ona w dokumencie wystawionym przez księcia łęczyckiego Władysława Garbusa, który przekazał wieś Lodzia biskupstwu włocławskiemu. W dokumencie wymieniono przywileje mieszkańców, szczególnie prawo do wypasu, zakładania pastwisk i prowadzenia wyrębu.

Lokacja odbyła się na prawie magdeburskim, w Przedborzu nad Pilicą. Przez wieki Łódź pozostawała niewielką osadą na odludziu, położoną wśród lasów i bagien, należącą do biskupów kujawskich.

Istotą gospodarki tego regionu, aż do XIX wieku było rolnictwo. W szczytowym okresie rozwoju "Łodzi rolniczej", co miało miejsce na początku XVI wieku, w mieście mieszkało 70 rodzin mieszczańskich i około 30 domostw (w 1534 roku odbył się pierwszy spis ludności).

Kształt łódki na pieczęci, zachowanej przy dokumencie z 1577 roku (używanej aż do początków epoki przemysłowej - 1817) był tak dobry pod względem plastycznym, że posłużył do zaprojektowania w okresie międzywojennym herbu miasta, który obowiązuje do dziś. Autorem projektu był jeden z urzędników Magistratu.

Barwy herbu - złotą (godło) i czerwoną (tło) wzięto z herbu szlacheckiego Łodzia, podobnego do herbu miasta. Obowiązujący dziś herb został zatwierdzony 5 czerwca 1936 roku przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Dokonano sekularyzacji majątku kościelnego i formalnie zniesiona została własność biskupów kujawskich nad regionem.

W 1806 roku Łódź została włączona do Księstwa Warszawskiego, a po kongresie wiedeńskim miasto weszło w skład Królestwa Kongresowego.

Łodzi wyznaczono rolę ośrodka tkackiego i sukienniczego. Był to moment narodzin "Łodzi przemysłowej", miasto liczyło wówczas około 800 mieszkańców.

Do miasta zaczęli przybywać rzemieślnicy różnych specjalności włókienniczych, zachęcani licznymi przywilejami. Wytyczono w mieści osadę sukienniczą "Nowe Miasto" z Nowym Rynkiem (dzisiejszy plac Wolności). Wytyczono wówczas liniowy układ ulic (1824-28) wraz z arterią komunikacyjną północ-południe - ulicą Piotrkowską.

W tym czasie w mieście osiedliła się spora liczba niemieckich rzemieślników, których zachęcał do tego głównie Stanisław Staszic, ówczesny dyrektor Departamentu Handlu, Rzemiosła i Przemysłu.

 

Pierwsze w Polsce krosno parowe rozpoczęło pracę w Białej Fabryce Ludwika Geyera w 1839 roku.

W 1865 roku uruchomiono linię Łódź-Koluszki, będącą odnogą kolei warszawsko-wiedeńskiej, dzięki czemu zwiększyło się połączenie z  wieloma dużymi ośrodkami handlowymi.

Byli to głównie: Karl Wilhelm Scheibler, Israel Poznański i Ludwik Grohman, którzy sponsorowali szkoły, szpitale, sierocińce i miejsca kultu religijnego.

W latach 1872-1892 Poznański założył dużą manufakturę włókienniczą, składającą się z dwunastu fabryk, elektrowni, kamienic robotniczych, prywatnej remizy strażackiej i dużego eklektycznego pałacu.

 

Była to największa rezydencja fabrykancka w Polsce, jako jedna z pierwszych w Łodzi, zelektryfikowana. Pałac wielokrotnie rozbudowywany, ostateczny kształt osiągnął już po śmierci właściciela w 1903 roku.

Późniejsze przebudowy związane były ze zmianą użytkowania budynku. W okresie międzywojennym pałac był siedzibą Urzędu Wojewódzkiego (do 1939 roku). W 1975 roku główną część budynku przejęto i utworzono w nim Muzeum Historii Miasta Łodzi.

W 2015 roku pałac został uznany pomnikiem historii.

Zespół fabryczny na Księżym Młynie to pierwsze w tej skali, później już nieprześcignione, założenie obejmujące układ: fabryka-rezydencja-osiedle mieszkaniowe. Jako kompleks został wpisany do rejestru zabytków, a ostatnio czynione są starania, aby trafił na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Osiedle przyfabryczne na Księżym Młynie jest dziś jednym z najcenniejszych zabytków architektoniczno-urbanistycznych Łodzi.

W 2015 roku Księży Młyn został uznany pomnikiem historii.

Stała się przysłowiową "ziemią obiecaną", którą znakomicie opisał w swojej powieści noblista Władysław Reymont. Przedstawił w niej fragment historii miasta, które od czasu uprzemysłowienia tego obszaru, zmagało się z wielonarodowością i nierównościami społecznymi. Powieść pokazuje także kontrasty w architekturze miasta, gdzie luksusowe rezydencje współistniały z fabrykami z czerwonej cegły i zrujnowanymi kamienicami. 

 

Okres ten charakteryzuje również ogrom nierówności społecznych i fatalnych warunków pracy. Łódź stała się znaczącym ośrodkiem ruchu socjalistycznego, a tzw. bunt łódzki w maju 1892 roku został krwawo stłumiony przez wojsko (około 100 osób zginęło, a 300 zostało rannych).

Doszło też na Bałutach do pogromu Żydów.

W 1899 roku w Łodzi bracia Krzemińscy uruchomili pierwsze w Polsce kino stacjonarne (Gabinet Iluzji). W tym samym roku do miasta przybył przyszły marszałek Polski, Józef Piłsudski i rozpoczął druk podziemnej gazety wydawanej przez Polską Partię Socjalistyczną - "Robotnik".

W 1905 roku, w tzw. Dni Czerwcowe, około 100 tys. bezrobotnych rozpoczęło masowy strajk, w którym zginęło 151 demonstrantów, a tysiące zostało rannych.

W 1912 roku ukończono budowę archikatedry św. Stanisława Kostki, której wieża o wysokości 104 metry jest jedną z najwyższych w Polsce.

Była wówczas jednym z najgęściej zaludnionych miast przemysłowych na świecie. Do 1914 roku gęstość zaludnienia wynosiła tam 13 200 mieszkańców na kilometr kwadratowy.

Po wojnie przemysł włókienniczy w Łodzi zamarł, a populacja na krótko spadła, głównie z powodu opuszczenia miasta przez Niemców.

Wielki Kryzys spowodował zamknięcie zachodnich rynków dla polskich tekstyliów, a rewolucja bolszewicka uniemożliwiła handel ze wschodem, który dla Łodzi był najbardziej dochodowy.

W okresie międzywojennym w mieście powstało wiele instytucji kulturalnych, edukacyjnych i naukowych, m.in. szkoły podstawowe, muzea, galerie sztuki, biblioteki publiczne, które przed I wojną światową nie istniały. Otwarto 34 kina, a w 1925 roku działalność rozpoczęło pierwsze w mieście lotnisko Lublinek. W 1930 roku miała miejsce pierwsza transmisja radiowa z nowopowstałej rozgłośni.

Fatalne były w mieście warunki sanitarne. Aż do lat 20. XX w. władze nie inwestowały w oczyszczalnie ścieków.

Naziści utworzyli w mieście getto dla 200 tys. Żydów, którzy byli systematycznie wywożeni do obozów zagłady - było to drugie co do wielkości getto w okupowanej Europie i ostatnie duże getto, które zostało zlikwidowane w sierpniu 1944 roku.

Spośród 223 tys. Żydów żyjących w Łodzi przed wojną, tylko 10 tys. przeżyło Holokaust w innych miejscach. W mieście do 1945 roku pozostało jedynie 877 Żydów.

Większość administracji rządowej i krajowej rezydowała w Łodzi, zanim odbudowano Warszawę. W okresie PRL cały łódzki przemysł został upaństwowiony (po okresie transformacji gospodarczej w latach 90. większość przedsiębiorstw została ponownie sprywatyzowana).

24 maja 1945 roku nastąpiła inauguracja Uniwersytetu Łódzkiego, a 8 marca 1948 roku otwarto Państwową Wyższą Szkołę Filmową.

Marsze takie miały miejsce w wielu miastach Polskich na przełomie lipca i sierpnia 1981 roku. Były wyrazem protestu przeciwko pogarszającemu się zaopatrzeniu sklepów w żywność, spowodowanym narastaniem kryzysu gospodarczego w PRL.

30 lipca ulicą Piotrkowską w Łodzi przeszedł największy w Polsce marsz głodowy, w którym według różnych szacunków wzięło udział od 20 do 100 tys. osób.

Obecnie dzieli się na 36 osiedli.

Jest to wynikiem przemysłowej przeszłości miasta, kiedy fabryki tekstylne przyciągały dużą liczbę kobiet.

W 1839 roku około 78% ogółu mieszkańców stanowili Niemcy. W 1913 roku Łódź liczyła 506 100 osób, z czego 49,7% stanowili Polacy, 34% Żydzi, 14,8% Niemcy, 1,3% Rosjanie.

Według spisu powszechnego z 1931 roku na 604 tys. mieszkańców było 375 tys. Polaków (59%), 192 tys. Żydów (32%) i 54 tys. Niemców (9%). Do 1939 roku mniejszość żydowska znacznie powiększyła swoją liczebność, nawet do ponad 200 tys.

Biegnie ona z północy na południe przez około 4,2 kilometra. Sprawia to, że jest ona jedną z najdłuższych ulic handlowych w Europie. Od początku stanowiła ona oś centralną, wokół której rozbudowywało się miasto. Przy Piotrkowskiej mieści się wiele obiektów i miejsc ważnych w historii Łodzi.

Na Piotrkowskiej pomiędzy ulicą 6 Sierpnia a pasażem Rubinsteina znajduje się Aleja Gwiazd. Pomysłodawcą, na wzór hollywoodzki, w 1996 roku był Jan Machulski. Pierwsza mosiężna gwiazda - dla Andrzeja Seweryna - została wmurowana w 1998 roku. Po stronie wschodniej (parzystej) znajdują się gwiazdy reżyserów, po stronie nieparzystej znajdują się płaskorzeźby aktorów.

Wśród 14 zarejestrowanych w Łodzi muzeów znajduje się niezależne Muzeum Książki Artystycznej, które zostało uhonorowane Nagrodą Instytucjonalną Amerykańskiego Stowarzyszenia Historii Drukarstwa za rok 2015, za wybitny wkład w badanie, utrwalanie, konserwację i upowszechnianie historii druku w Polsce przez ostatnie 35 lat.

Cmentarz został założony w 1892 roku w południowej części Bałut. Jest największą w Polsce pod względem powierzchni nekropolią żydowską - 42 hektary, na których pochowano ponad 230 tys. osób, wśród których około 45 tys. stanowią mogiły zmarłych i zamordowanych w okresie funkcjonowania w mieście getta.

Przy reprezentacyjnej alei cmentarza stoi monumentalne mauzoleum Izraela Poznańskiego. Na cmentarzu można znaleźć mogiły wielu łódzkich przemysłowców, a także mogiły rodziców Juliana Tuwima i Artura Rubinsteina.

W 1980 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków, a w 2015 roku został uznany pomnikiem historii.

Jest to grupa plenerowych rzeźb z brązu, upamiętniających sławne osoby związane z Łodzią. Ustawiane są one od 1999 roku przy ulicy Piotrkowskiej. Pomniki tworzące tę galerię są ławkami pomnikowymi, na których można usiąść obok wyrzeźbionej postaci.

Wśród rzeźb znajduje się "Ławeczka Tuwima", "Fortepian Rubinsteina", "Kufer Reymonta", "Fotel Jaracza", "Pomnik Lampiarza" i "Twórcy Łodzi Przemysłowej" - podobizny Izraela Poznańskiego, Karola Scheiblera i Henryka Grohmana.

Jest to projekt, w ramach którego tworzony jest rodzinny szlak turystyczny po Łodzi śladami małych pomników przedstawiających postaci z seriali dla dzieci i filmów Studia Małych Form Filmowych Se-ma-for.

Docelowo "Łódź Bajkową" ma tworzyć 17 rzeźb odlanych z brązu.

Pomysł na namalowanie tak dużego muralu zrodziła się w 2000 roku podczas akcji "Kolorowa Tolerancja". Malowidło zajmujące powierzchnię 600 m2 zostało ukończone w listopadzie 2001 roku i wówczas był to największy mural na świecie (wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa).

Na stworzenie malowidła o wymiarach 30 m długości i 20 m wysokości zużyto około 2000 puszek ze sprayem.

Ogród ten jako jedyny w Polsce prezentuje ariranie amazońskie (wydry olbrzymie), orangutany sumatrzańskie, krokodyle gawialowe (sundajskie) oraz psy leśne. Do łódzkiego zoo w 1996 roku, jako pierwszej placówki tego typu w Polsce, sprowadzono lwy azjatyckie.

Największą atrakcją łódzkiego zoo jest Orientarium - najnowocześniejszy w Europie kompleks hodowlany poświęcony Azji południowo-wschodniej.