Ciekawostki o Zielonej Górze

Znajduje się blisko granicy polsko-niemieckiej (około 55 km) oraz kilku międzynarodowych szlaków drogowych i kolejowych łączących Skandynawię z Europą Południową, a także Warszawę z Berlinem. Od Warszawy dzieli Zieloną Górę 413 km, od Berlina 160 km, od Pragi 290 km, od Poznania 130 km, a od Wrocławia 160 km.

Jest miastem na prawach powiatu, siedzibą organów samorządu województwa, marszałka i zarządu województwa lubuskiego, Sejmiku oraz starosty powiatu, a także diecezji zielonogórsko-gorzowskiej.

Należy do Związku Miast Polskich, a wraz z Sulechowem i Nową Solą tworzy tak zwane Lubuskie Trójmiasto.

 W 2015 roku Zielona Góra powiększyła się o obszar gminy Zielona Góra. W wyniku tego połączenia, na terenie dawnej gminy Zielona Góra utworzono dzielnicę Nowe Miasto, która obecnie funkcjonuje jako część administracyjna miasta Zielona Góra.

Na obszarze gminy znajdował się florystyczny rezerwat przyrody Zimna Woda, utworzony w 1959 roku na powierzchni 31,55 ha. W 1989 roku powiększono go do 88,69 ha i objęto ochroną ścisłą. Rezerwat ten chroni kompleks łęgów (zbiorowisko leśne nad rzekami, potokami) olszowo-jesionowych i olsów (bagienny las olszowy) wraz z naturalnymi procesami ich dynamiki. Obecnie znajduje się on niedaleko dzielnicy Zielonej Góry - Kiełpina (do grudnia 2014 roku wieś w gminie Zielona Góra).

Wał Zielonogórski jest wschodnią, najwyższą częścią Wzniesień Zielonogórskich rozciągających się między doliną dolnej Nysy Łużyckiej, a doliną Odry. Wzniesienia Zielonogórskie zajmują powierzchnię 1411 km2, a ich wysokości dochodzą do 221 m n.p.m. w Wale Zielonogórskim. Obszar ten odznacza się dużym zalesieniem - przylegające lasy stanowią około połowę całkowitej powierzchni miasta. Panujący tam łagodny klimat i dobre nasłonecznienie, szczególnie na Wale Zielonogórskim, sprzyja uprawie winorośli, którą prowadzi się tam od czasów średniowiecza.

Niemalże przez całą swoją historię Zielona Góra związana była z księstwem głogowskim, historycznym księstwem na Dolnym Śląsku. Nigdy nie wchodziła w skład ziemi lubuskiej ze stolicą w mieście Lubusz (obecnie niemieckie miasto). Istniejący wówczas gród posiadał fortyfikacje i zamek (najpewniej drewniany, bo nie pozostał po nim ślad materialny, a jedynie ulica Zamkowa).

 Przyjmuje się, że miasto powstało za panowania księcia Henryka Brodatego w 1222 roku, który sprowadził tu osadników. W 1320 roku zostało lokowane na prawie magdeburskim, a trzy lata później książę głogowsko-żagański Henryk IV Wierny nadał Zielonej Górze prawa miejskie. 

W 2022 roku władze i mieszkańcy Zielonej Góry obchodzili 800-lecie powstania miasta i 700-lecie uzyskania praw miejskich.

Nadanie praw miejskich skutkowało wzmożonym osadnictwem niemieckim w mieście, co spowodowało rozpoczęcie procesu depolonizacji Zielonej Góry, a w rezultacie utratę związku z Koroną w 1335 roku. Mimo, iż w wyniku politycznych posunięć ówczesnych rządzących Zielona Góra wraz ze Śląskiem przeszła w zwierzchnictwo czeskie, Piastowie sprawowali tam władzę aż do ostatnich dziesięcioleci XV wieku. 

Po łacinie nazwa ta brzmiała Thalloris, po niemiecku Grünberg in Schlesie,a po polsku Zielona Góra. Jako  Grünberg in Schlesie po raz pierwszy pojawiła się na mapie Śląska z 1561 roku, autorstwa śląskiego pedagoga i kartografa, autora pierwszej mapy Śląska, Martina Helwiga.

Z Zielonej Góry wywodził się profesor teologii kalwińskiej, kapelan króla Czech, Fryderyka I, Abraham Scultetus, a także matematyk, astronom i teolog kalwiński Bartłomiej Pitiscus, który jako pierwszy użył terminu trygonometria. Imieniem Pitiscusa nazwany jest krater na Księżycu.

W Zielonej Górze urodził się także jeden z najwybitniejszych polskich malarzy XVIII wieku, Tadeusz Kuntze, znany także jako Tadeusz Konicz lub Taddeo Pollacco. Był on nadwornym artystą biskupa Stanisława Załuskiego. Najpopularniejszym wątkiem jego twórczości było malarstwo religijne. Obrazy i freski Kuntzego zdobią liczne ołtarze, ściany i sklepienia świątyń Krakowa, Kocka, Warszawy, Wojnicza i Rzymu, gdzie Kuntze spędził większość swego życia.

W 2012 roku sprowadzono do Polski odnaleziony w prywatnych zbiorach włoskich obraz Kuntzego "Śmierć Priama", przedstawiający scenę napadu i zabicia króla Troi Priama. Obraz ten nabył Zamek Królewski na Wawelu.

W Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze znajduje się galeria poświęcona artyście. Jest to wystawa stała tego muzeum.

W latach 1652-1669 przed sądami miejskimi stawały kobiety oskarżane o "kontakty z diabłem". Wiele z nich było torturowanych i spalonych na stosie w wyniku tych "procesów czarownic". Pierwszy taki proces odbył się w Zielonej Górze w 1640 roku, w wyniku którego na stosie spłonęły cztery kobiety: żona wachmistrza, żony dwóch żołnierzy i markietanka.

Znajdujący się w Muzeum Ziemi Lubuskiej rękopis "Extract protocolli", jeden z najcenniejszych zabytków działu historycznego tego muzeum, zawiera wyciąg z protokołów przesłuchań oskarżonych o czary kobiet. Zawiera on też informację, że egzekucję nakazał dowódca oddziału szwedzkiego stacjonującego w Zielonej Górze.

W ciągu zaledwie trzech lat zamordowano 23 kobiety (tortury, przesłuchania, ścinanie głów, palenie na stosie i in.). Były to głównie kobiety z okolicznych wsi oskarżane o "kontakty z diabłem", później zaczęto sięgać też po kobiety z dobrych mieszczańskich domów, co zaczęło budzić oburzenie społeczne i sprzeciw.

"Procesy czarownic" odbywały się też w innych miastach, m.in. w Bytomiu, Zbąszynie, Sulechowie, Świebodzinie, Krośnie Odrzańskim, Szprotawie, Głogowie, Gorzowie, ale w Zielonej Górze trwały najdłużej. Ostatnią kobietę spalono tam na stosie 6 lutego 1665 roku.

Prusacy wprowadzili tolerancję religijną (wybudowano protestancki kościół parafialny Zum Garten Christ, który po II wojnie światowej został ponownie konsekrowany na kościół katolicki Matki Boskiej Częstochowskiej) i unowocześnili miejski przemysł tekstylny, który pod koniec XVIII wieku przeżywał tam rozkwit. Król pruski Fryderyk II Wilhelm podarował w 1797 roku cechowi sukienników zielonogórskich maszynę przędzalniczą skonstruowaną przez mechanika Hoppego z Berlina.

Aby umożliwić rozwój miasta, rozebrano dużą część murów miejskich. W 1871 roku otwarto w Zielonej Górze linię kolejową, dzięki czemu miasto uzyskało połączenie z innymi ośrodkami.

Towarzystwo istniało od lipca 1898 do 1935 roku. Działało w okresie przynależności Zielonej Góry do Cesarstwa Niemieckiego, Republiki Weimarskiej III Rzeszy. Przez całą działalność kierował nim Kazimierz Lisowski, który całą swą działalność poświęcił na propagowanie polskości w tamtym rejonie. Gdy do władzy doszedł Hitler, wobec Lisowskiego rozpoczęły się represje, które zakończyły się jego śmiercią w siedzibie zielonogórskiego gestapo, w czasie przesłuchania w 1935 roku.

Wówczas, wśród ponad 26 tys. mieszkańców miasta, Polacy stanowili jedynie około 350 osób. W czasie II wojny światowej w mieście znajdowało się 11 obozów pracy przymusowej, 4 obozy jenieckie w Żaganiu przeznaczone dla jeńców francuskich, włoskich i radzieckich oraz filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen.

Zachowało się średniowieczne Stare Miasto, XIII-wieczny Rynek, kamienice, pałace, parki, a także słynna Palmiarnia na Winnym Wzgórzu - jedna z najbardziej rozpoznawalnych atrakcji turystycznych miasta.

Palmiarnia Zielonogórska położona jest na szczycie Winnego Wzgórza i otoczona jest tzw. Parkiem Winnym porośniętym winoroślami. Prezentuje ona około 150 gatunków roślin ze strefy równikowej i zwrotnikowej, m.in. daktylowiec kanaryjski (palma królewska). We wnętrzu palmiarni podziwiać można egzotyczne ryby, m.in. jesiotra ostronosego i piranie. Na terenie palmiarni znajduje się też wybudowany w 1818 roku domek winiarza, który należał do Augusta Gremplera, założyciela wytwórni win musujących.

Pomnik chłopca z konikiem jest autorstwa berlińskiego rzeźbiarza Hansa Krückeberga i pochodzi z pierwszej połowy lat 30. XX wieku. Autor podarował rzeźbę koszarom Wehrmachtu w Krośnie Odrzańskim, gdzie służył jego syn. Rzeźba stała w Krośnie Odrzańskim do końca lat 50. XX wieku, a następnie przewieziono ją do Zielonej Góry, gdzie w 1961 roku ustawiono ją na schodach prowadzących do Palmiarni. Jest ona nieformalnym symbolem Zielonej Góry.

Protest ten zwany wydarzeniami zielonogórskimi był starciem ulicznym mieszkańców Zielonej Góry z funkcjonariuszami MO i ZOMO, do jakich doszło 30 maja 1960 roku. Protestowano przeciwko działaniom władz zmierzającym do likwidacji salek katechetycznych i odebrania Domu Katolickiego parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej.

W starciu wzięło udział około 5000 osób. Milicjanci użyli pałek i gazu łzawiącego, a tłum odpowiedział kamieniami i kostkami brukowymi wyrywanymi z jezdni. Protestujący spalili też dwa milicyjne samochody. Wiele osób odniosło obrażenia, znaczna część protestujących została zatrzymana, aresztowana, a później skazana. Część uczestników protestu została zmuszona do opuszczenia wraz z rodzinami Zielonej Góry na zawsze.

Pierwsze edycje festiwalu organizowało Towarzystwo Przyjaźni Polsko Radzieckiej, z czasem do organizacji dołączyło Ministerstwo Kultury i Sztuki. Głównymi nagrodami były Złote, Srebrne i Brązowe Samowary.

Wśród prowadzących festiwale znajdowali się czołowi spikerzy tamtych czasów, m.in. Krystyna Loska, Jan Suzin, Tadeusz Sznuk, Edyta Wojtczak. Wśród jury pojawiały się takie nazwiska, jak Aleksander Bardini, Czesław Niemen, Władysław Szpilman, Wojciech Trzciński i in. Uczestnikami festiwali byli m.in. Małgorzata Ostrowska, Michał Bajor, Mieczysław Fogg, Anna German, Irena Jarocka, Grażyna Łobaszewska, Alicja Majewska, Maryla Rodowicz, Janusz Panasewicz, Irena Santor, Urszula Sipińska, Izabela Trojanowska, Budka Suflera, Czerwone Gitary i inni.

Tradycje winiarskie sięgają tam XI wieku, gdy na te tereny przybyli doświadczeni w uprawie winogron osadnicy z Niemiec, z Frankonii, skąd przywieźli sadzonki i umiejętności. Na przestrzeni dziejów na terenie miasta i jego okolic powstało wiele wytwórni win.

W 1890 roku winorośl uprawiano tam na powierzchni 1400 hektarów, a w okresie międzywojennym w okolicach Zielonej Góry istniało około 300 hektarów winnic. Wśród siedmiu znaczących wytwórni win, w 1826 roku powstały słynne zakłady Gremplera. Była to pierwsza w Niemczech wytwórnia wina musującego, która po II wojnie światowej została zastąpiona przez Lubuską Wytwórnią Win.

Obecnie w regionie lubuskim istniej około stu winnic. Na terenie Zielonej Góry znajduje się kilkanaście dobrze zachowanych piwnic winiarskich, w tym unikatowa z 1786 roku, jako jedyna tego typu piwnica w Polsce, charakterystyczna dla regionu Bordeaux we Francji.

Jest to największe święto wina w Polsce i największa coroczna impreza kulturalna odbywająca się w Zielonej Górze. Winobranie jako święto istnieje w tym mieście od 1842 roku. Jest to inicjatywa rady miasta. Święto trwa dziewięć dni, podczas których odbywają się różne imprezy, koncerty, jarmarki handlowe i prezentacje produktów regionalnych, przede wszystkim lubuskich win.

Najbardziej efektownym elementem obchodów Winobrania jest korowód, za organizację którego zwykle odpowiedzialny jest Teatr Lubuski. Kilkaset osób przechodzi główną ulicą miasta, krocząc za królem winobrania - Bachusem. Na jadących platformach prezentują się poszczególne winnice, a winiarze częstują obserwatorów winem.

Organizowane jest też Miasteczko Winiarskie, gdzie winiarze z całego regionu, w maleńkich, drewnianych domkach prezentują swoje wina.

Jest to kościół ufundowany w drugiej połowie XIII wieku przez księcia Konrada I głogowskiego, poświęcony św. Jadwidze, której fundator był wnukiem.

W maju 1952 roku przebywał w Zielonej Górze prymas Polski Stefan Wyszyński, który w kościele św. Jadwigi udzielił sakramentu bierzmowania.

W 1992 roku papież Jan Paweł II powołał do istnienia diecezję zielonogórsko-gorzowską przenosząc jej stolicę z Gorzowa Wielkopolskiego do Zielonej Góry, a dotychczasowy kościół parafialny św. Jadwigi podniósł do godności konkatedry (współkatedra, drugi kościół archidiecezji, druga siedziba biskupa) diecezji zielonogórsko-gorzowskiej.

Przy południowej stronie katedry znajduje się figura św. Jana Nepomucena, która jest najstarszym pomnikiem w mieście, ufundowanym w 1740 roku przez burmistrza  Leopolda von Breitfelda za rządów Habsburgów. Ze starego XVIII-wiecznego pomnika do czasów dzisiejszych zachował się jedynie cokół, na którym stoi od 1900 roku figura ceramiczna, którą zastąpiono kamienną rzeźbę.

Muzeum to jest stałą galerią Muzeum Ziemi Lubuskiej i jest największą w Polsce ekspozycją pokazującą egzekwowanie prawa karnego, systemu wykonywania wyroków oraz metod tortur w średniowieczu i w czasach nowożytnych. W mrocznych piwnicach prezentowane są obiekty i repliki narzędzi stosowanych m.in. podczas procesów o czary oraz egzekucji skazańców.

Spacerując tym deptakiem można podziwiać kolorowe kamienice, kościoły, urokliwe uliczki, skwery i place, a także pomnik Bachusa - symbol stolicy wina.

To właśnie na tym ciągu spacerowym odbywają się cykliczne imprezy w mieście, takie jak Lato Muz Wszelakich czy Winobranie.

Jest to pomnik dłuta krakowskich rzeźbiarzy: Jacka Gruszeckiego i Roberta Dyrcza, odsłonięty w Zielonej Górze w 2010 roku. Postać Bachusa została wykonana z brązu, waży ponad 600 kg i liczy ponad 2 metry wysokości. Usytuowana jest na dwustopniowym, 1,5 - metrowym postumencie.

Ich pomysłodawcą był redaktor Gazety Lubuskiej Tomasz Czyżniewski. Pierwsze dwa Bachusiki zostały zamontowane 2 września 2010 roku, a obecnie jest ich ponad 50. Swoim wyglądem nawiązują do winiarskich tradycji miasta, a ich autorami są miejscowi rzeźbiarze. 

Bachusiki są jedną z atrakcji miasta, tworzą szlak, którym można podążać.

Według profesora Leszka Jerzaka z Uniwersytetu Zielonogórskiego, w Zielonej Górze gniazduje ponad 600 par srok wywodzących tutaj lęgi. Na jeden kilometr kwadratowy zurbanizowanej części miasta, gdzie najczęściej te ptaki gniazdują, przypada 30 par.

Nieoficjalnie mówi się nawet o 715 parach lęgowych.

W tradycji chrześcijańskiej święty uznawany jest za patrona winiarzy, ogrodników, rolników, winnej latorośli oraz dobrych urodzajów.

Uroczyste publiczne ogłoszenie patronatu odbyło się 5 września 2010 roku, a rok później, podczas Winobrania, odbyło się uroczyste wprowadzenie relikwii św. Urbana. Od tego czasu Dni Zielonej Góry rozpoczynają się obchodami ku czci patrona. Ma miejsce tzw. "Noc św. Urbana", która rozpoczyna się mszą św. w kościele patronalnym na wzgórzu Braniborskim. Po mszy barwny orszak z figurą i relikwiami patrona udaje się do konkatedry św. Jadwigi Śląskiej.

W 2018 roku na pl. Powstańców Wielkopolskich został odsłonięty pomnik Św. Urbana.