Architektura

Ciekawostki o Efezie

Znaleźliśmy 30 ciekawostek na temat Efezu

Jedno z najwspanialszych antycznych miast

Efez jest prawdopodobnie najlepiej zachowanym starożytnym miastem w rejonie Morza Śródziemnego. Założony w najpiękniejszych zakątkach Zachodniej Anatolii, w okresie swojej świetności był stolicą pięciuset anatolijskich miast. Dziś, choć pozostały z niego jedynie ruiny, ponownie tętni życiem za sprawą turystów tłumnie odwiedzających miejsca, gdzie przed wiekami żył Heraklit, uliczkami przechadzał się św. Paweł z Tarsu, gdzie św. Jan napisał swoją Ewangelię, a matka Jezusa znalazła swój dom.
Efez
1
Efez leży na zachodzie Anatolii - historycznej krainy w Turcji, w odległości 6 km od Morza Egejskiego.
Usytuowany jest pomiędzy miastami Izmir (dawna Smyrna) i Aydin.
2
Tradycja mówi, że miasto założył Androklos, syn ateńskiego króla Kodrosa.
Według przepowiedni, którą Androklos otrzymał od wyroczni przed wyprawą do Jonii, powinien on założyć miasto w miejscu, które wskaże mu ryba i dzik. Niedaleko ujścia rzeki Kaystron, na wzgórzu Pion, Androklos spotkał rybaków, którzy w ognisku piekli ryby. Jedna z ryb nagle podskoczyła, wpadła do ogniska, co spowodowało, że rozpryskujące się iskry zapaliły pobliskie zarośla. Z podpalonych zarośli wyskoczył dzik, ktory się tam ukrył, a ogień go spłoszył. Androklos wiedział już, że aby przepowiednia się wypełniła, właśnie w tym miejsu powinien założyć swoje miasto.
3
Pierwotnie Efez był starożytnym miastem greckim.
Jako miasto Jońskie został założony prawdopodobnie w IX w. p.n.e. (niektórzy uważają, że w XI-XIV w). Powstanie miasta przypisuje się też Amazonkom, które jako jego założycielki pojawiają się w kilku mitach. Amazonki ponoć ustawiły pod dębem w Efezie drewnianą podobiznę Artemidy, wokół której składały ofiary, tańczyły tańce wojenne i grały pieśni. Wokół tego drewnianego posagu zbudowano fundamenty. Artemida Efeska określana była mianem Kreteńskiej Pani Efezu.
4
Miasto posiadało dogodne położenie, które dawało możliwości do jego rozwoju.
Usytuowane u ujścia rzeki rozwinęło się jako miasto portowe i ważny ośrodek handlu.
5
W latach 540-480 r. p.n.e w Efezie żył presokratyczny (okres w filozofii starożytnej przed wystąpieniem Sokratesa) filozof grecki, zaliczany do jońskich filozofów przyrody - Heraklit.
Najbardziej znanym elementem filozofii Heraklita z Efezu jest koncepcja zmiany jako centralnego elementu świata (ta panta rhei - wszystko płynie), jak Heraklit określił to w słynnym zdaniu "niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki".
6
W VII w. p.n.e. miasto zostało zniszczone przez Kimmerów - koczowniczy lud indoeuropejski pochodzący najprawdopodobniej z okolic Krymu i przyległych do Krymu części dzisiejszej Ukrainy.
Następnie miasto zostało zdobyte przez króla Lidii (historyczna kraina w zachodniej Azji Mniejszej) Krezusa, który je odbudował. W 560 r. p.n.e. Efez przeszedł pod panowanie perskie.
7
W czasie perskiego panowania w Efezie, obok Heraklita, urodził się także i mieszkał malarz Parrasjos.
Był on czołowym przedstawicielem linearyzmu malarskiego, mistrzem analizy psychologicznej i dramatycznej ekspresji. Działał głównie w Atenach.
8
Przeciwko panowaniu perskiemu wybuchła rewolta związku miast greckich w Azji Mniejszej, do której Efez nie dołączył.
Powstanie jońskie zostało krwawo stłumione przez Dariusza I Wielkiego. Efez nie został zniszczony.
9
W 334 r. p.n.e. Efez zdobyli Macedończycy.
Po śmierci Aleksandra Macedońskiego, panowanie w Efezie przejął jeden z jego wodzów, Lizymach, który przeniósł miasto do doliny między wzgórzami, zbudował nowy port i mury obronne.
10
W 133 r. p.n.e. Efez przeszedł pod panowanie imperium rzymskiego.
Wkrótce stał się stolicą i ważnym centrum handlowym w Państwie Rzymskim. Był on jednym z największych miast w śródziemnomorskim świecie, z populacją wynoszącą 250 tys. osób. Wtedy też powstały prawie wszystkie architektoniczne obiekty historyczne, których ruiny zachowały się po dziś dzień.
11
Ten okres wspaniałego rozwoju Efezu zakończył się podczas tzw. nieszporów efeskich - masakry Rzymian i Italików w Azji Mniejszej, do którego doszło około 88 r. p.n.e.
Prawdopodobnie zginęło wówczas 80-150 tys. Rzymian.
12
W starożytności Efez znany był jako jeden z najstarszych i największych ośrodków kultu Bogini Matki.
W wierzeniach wielu kultur Bogini Matka była głównym bóstwem w panteonie. Utożsamiana była najczęściej z Ziemią (lub stanowiąca jej patronkę), w wielu kulturach była także królową niebios. Była dawczynią wszelkiego życia, uosabiała płodność i macierzyństwo, często uznawana była za matkę bogów.
13
W VI w. p.n.e. ostatni król Lidii, Krezus (jego imię jest synonimem bogacza starożytności) zbudował w Efezie świątynię Artemidy.
Atremida była czczona zarowno jako Bogini Matka (jej posąg w Efezie przedstawiał kobietę o niezliczonej ilości piersi), jak i Wieczna Dziewica. Jej kult był bardzo silny. Grecy uznali tę światynię za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego.
14
Pewnej nocy w 356 r. p.n.e., Świątynia Artemidy w Efezie została spalona przez obłąkanego człowieka o imieniu Herostratus, który w ten sposób chciał zyskać sławę.

Tej nocy również, w Pełła, metropolii Macedonii niedaleko Salonik, urodził się Aleksander Macedoński, który w swoim dorosłym życiu zawsze czuł wielki szacunek i respekt do Świątyni Artemidy. Mieszkańcy Efezu natomiast, wielkim uznaniem darzyli Aleksandra Macedońskiego, który w wieku 20. lat otrzymał przydomek "Wielki". Po pożarze świątyni, gdy zapytano ich: "Dlaczego wasza Bogini nie mogła ochronić swojej Świątyni przed pożarem?", padła odpowiedź: "Ponieważ nasza Bogini wtedy właśnie była w Pełła, żeby być obecna przy narodzinach Aleksandra Wielkiego".

15
Gdy Aleksander Wielki po wygraniu wojny z Persami w 334 r. p.n.e. udał się do Efezu, zorganizował tam wielki pochód ku czci Artemidy.
Obiecał Efezjanom, że wszystkie wydatki związane z Artemidą pokryje sam, ale dumni Efezjanie nie zgodzili się z tym. Odpowiedzieli: "Takiemu bogu jak Aleksander Wielki nie pasuje budowanie świątyni dla innego boga".
16
Po pożarze świątynia została odbudowana przez sławnych architektów: Skoptasa i Proksilesa, a postacie zostały udekorowane.
Postać Bogini została ozdobiona złotem i błyszczącymi marmurami mieniącymi się i świecącymi w świetle. Dzisiaj z tego majestatycznego i kolosalnego monumentu pozostał jedynie wielki rów.
17
W I w. n.e. do Efezu dotarła wiara chrześcijańska.
Rozpoczął się konflikt pomiędzy bogiem chrześcijańskim a bogami pogańskimi. Jedną z osób zaangażowanych w ten konflikt był św. Paweł z Tarsu, który w Efezie przebywał prawdopodobnie trzykrotnie ze swoja misją misjonarską i nauczał Efezjan. Powstał konflikt interesów, gdyż osób przyjmujących nową wiarę systematycznie przybywało, co odbijało się na zyskach miejscowych producentów i sprzedawców dewocjonaliów związanych z kultem Artemidy.
18
Św. Paweł musiał salwować się ucieczką z Efezu.
Podczas głoszenia nauk przez św. Pawła w Wielkim Teatrze, jeden z rzemieślników, jubiler Demetriusz wykonujący miniatury świątyni Artemidy, usłyszawszy słowa Pawła, że bogowie mianowani przez ludzi nie mogą być "Bogami" i nie mogą być "święci", zorganizował manifestację. Wraz z podburzonymi rzemieślnikami wtargnął do Wielkiego Teatru wykrzykując: "Artemida z Efezu jest wielka!" Powstał zamęt, kilku towarzyszy św. Pawła zostało porwanych przez tłum. Sytuację zdołał uspokoić miejscowy sekretarz, św. Paweł musiał opuścić Efez, skąd udał się do Macedonii.
19
Po edykcie cesarza Teodozjusza z 381 roku zamknięto świątynię Artemidy, a chrześcijaństwo stało się religią dominującą.
Św. Paweł wystosował jeden ze swych listów - list do Efezjan - do gminy chrześcijańskiej w Efezie. Drugi list do Efezjan znajduje się w Apokalipsie św. Jana.
20
Z Efezem związana jest także postać św. Jana Ewangelisty, który według tradycji spędził tam ostatnie trzy lata swego życia i napisał tam swoją Ewangelię.
Św. Jan sprowadził ponoć z Jerozolimy do Efezu matkę Jezusa, Marię, po ukrzyżowaniu Chrystusa. W Efezie zamieszkał z nią na wzgórzu Coressus. Obecnie znajduje się tam mała kapliczka wybudowana na fundamentach domu, w którym zgodnie z legendą mieszkała Maria. Nosi on nazwę Domu Maii Dziewicy.
21
Św. Jan zmarł w Efezie, a cesarz Justynian, w pierwszej połowie VI w. kazał zbudować nad jego grobem bazylikę, która obecnie znajduje się na wzgórzach Ayasuluk, na wschód od światyni Artemidy.
Podczas wykopalisk, wokół grobowca św. Jana odkryto pięć małych grobowców. Razem z grobowcem św. Jana tworzą one znak krzyża. Znaleziono tam także monety pochodzące z drugiej połowy I w., co świadczy o tym, że miejsce to było odwiedzane przez pielgrzymów. Grobowiec św. Jana nie był splądrowany (świątynia Artemidy była ograbiana wielokrotnie).
22
W III w. Efez został najechany przez Gotów, którzy złupili miasto.
Zamulone ujście rzeki odcięło miasto od morza, co spowodowało utratę znaczenia gospodarczego.  Na skutek zabagnienia stało się miejscem niezdrowym, gdzie rozprzestrzeniała się malaria. Mieszkańcy przesiedlili się na pobliskie wzgórze Ayasuluk (obecnie jest tam miasto Selcuk), a Efez już nie powrócił do dawnej świetności. Miasto niszczone było też przez trzęsienia ziemi.
23
Z okresu chrześcijańskiego Efezu pochodzi bazylika św. Jana i Jaskinia Siedmiu Śpiących.
Jaskinia Siedmiu Śpiących jest nekropolią z czasów bizntyjskich, położoną niedaleko ruin starożytnego Efezu. Związana jest ona z legendą z czasów wczesnego chrześcijaństwa, gdy chrześcijanie byli prześladowani przez władze rzymskie. Gdy cesarz Decjusz, znany z prześladowania chrześcijan, przybyła do Efezu, nakazał zburzenie chrześcijańskich świątyń i oddawanie czci rzymskim bogom. Siedmiu chrześcijańskich młodzieńców, którzy nie chcieli sprzeniewierzyć się swojej wierze, ukryło się  w pobliskiej jaskini. Rzymianie odnaleźli kryjówkę i zamurowali wejście do niej, mając nadzieję, że uwięzieni umrą z głodu. Tak się jednak nie stało, bo młodzieńcy zapadli w trwający 200 lat sen. Gdy prześladowanie chrześcijan ustało, obudzili sie i wrócili do miasta, aby kupić cos do jedzenia. Jednak monety, którymi chcieli zapłacić od dawna wyszły z obiegu. Dowiedzieli sie też, że Decjusz zmarł przed wiekami. Opowiedzieli swoją historię, która natychmiast została uznana za cud.
24
Bazylikę św. Jana wybudował  około 535 r. cesarz Justynian, wykorzystując do budowy materiały ze zburzonej niewiele wcześniej świątyni Artemidy.
Bazylika wzorowana była na konstantynopolitańskiej bazylice świętych Apostołów. Była ona wówczas głównym miejscem pielgrzymkowym świata chrześcijańskiego. Po inwazji arabskiej na imperium bizantyjskie w latach 654-5 życie miejskie zaczęło skupiać się wokół wzgórza z bazyliką. Świątynię otoczono murami, a na szczycie wzgórza wzniesiono zamek - cytadelę. Najazd Turków seldżuckich spowodował przekształcenie bazyliki w meczet, a do grobu św. Jana można było dostać się jedynie za oplatą. Po inwazji mongolskiego wodza Tamerlana na Ayasoluk, w wyniku walk wzgórze zostało zniszczone , a bazylika zamieniona w gruzowisko.
25
W drugiej połowie XX w. austriacka misja archeologiczna uporządkowała ruiny bazyliki św. Jana i odbudowała konfesję (grobowiec świętego, męczennika lub przedsionek prowadzący do jego grobu umieszczonego pod głównym ołtarzem, lub ołtarz) św. Jana.
Prace prowadzone ostatnio dzięki  wsparciu religijnej fundacji z Limy (miasto w USA w Ohio) doprowadziły do odbudowy części kolumn i murów bazyliki.
26
W 431 roku w Efezie odbył się trzeci Sobór powszechny.
Potwierdzono na nim dogmatyczny tytuł Maryi jako Bogarodzicy (Theotokos).
27
W 1426 roku Efez został zajęty przez Turków osmańskich.
W XV w. miasto zostało całkowicie opuszczone.
28
Pierwsze prace wykopaliskowe na terenie Efezu rozpoczęto w drugiej połowie XIX w.
W wyniku prowadzonych prac odsłonięto i częściowo zrekonstruowano zabytki starożytnego miasta i obecnie ruiny należą do najlepiej zachowanych zespołów miejskich. Są odwiedzane prze bardzo wielu turystów.
29
W Efezie można dziś podziwiać wiele antycznych zabytków.
Należą do nich m.in.:
  • Odeon - niewielki teatr mieszczący na widowni 1500 -2000 osób, zbudowany w II w. przez Vediusa Antoniusa i jego żonę. Posiadał on drewniane zadaszenie.
  • Prytanejon - budynek rady miejskiej z I w.
  • Droga Kuretów (kapłani kultu) - część świętej drogi wiodącej do Świątyni Artemidy, którą kapłani nosili drewno do podtrzymywania świętego ognia.
  • Świątynia Domicjana - jej pozostałości należą do nielicznych zachowanych śladów związanych z imieniem Domicjana
  • Fontanna Pollia
  • Monument Memmiusa
  • Świątynia Hadriana
  • Łaźnie Scholastyki - typowe termy rzymskie z I w., sąsiadujące z latrynami dla mężczyzn, a te z kolei w pobliżu garbarni, w której wykorzystywano mocz w procesie garbowania skór
  • Biblioteka Celsusa - jeden z ważniejszych zabytków Efezu. Powstał dla uczczenia pamięci Tyberiusza Juliusza Cesusa Polemenusa i jako miejsce jego pochówku. Biblioteka zawierała 12 tys. zwojów umieszczonych w niszach ściennych.
  • Wielki Teatr - był to jeden z największych teatrów Jonii, który wykorzystywany jest współcześnie podczas corocznych Efeskich Festiwali Muzycznych
30
Na terenie Efezu nadal prowadzone są prace archeologiczne.
Odkrywane są ciągle nowe obiekty, ale większość z nich nie jest udostępniona zwiedzającym.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

16 ciekawostek o Minorce
16 ciekawostek o Minorce
Wyspa ukarana przez generała Franco
Minorka jest jedną z wysp archipelagu Balearów, leżącego w zachodniej części Morza Śródziemnego, w pobliżu wschodniego wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego. ...
32 ciekawostki o Sycylii
32 ciekawostki o Sycylii
Największa wyspa Morza Śródziemnego
Sycylia jest największą wyspą na Morzu Śródziemnym i jednym z dwudziestu regionów Włoch. Wyspa kształtem przypomina przewrócone na bok, czy według nie ...
27 ciekawostek o Santorini
27 ciekawostek o Santorini
Wyspa zakochanych
Santorini to magiczna wyspa na Morzu Egejskim, wchodząca w skład archipelagu Cyklad. Choć jest niewielkich rozmiarów, to zachwyca swym krajobrazem i a ...
20 ciekawostek o Morzu Śródziemnym
20 ciekawostek o Morzu Śródziemnym
Jedyne na świecie morze otoczone lądami trzech różnych kontynentów
Nazwa Morze Śródziemne pochodzi od łacińskiego słowa mediterraneus, co oznacza "między lądami." Jest to znakomite określenie tego akwenu, bowiem jes ...
27 ciekawostek o Korsyce
27 ciekawostek o Korsyce
"Wyspa wszystkich cudów świata"
Starożytni Grecy nazywali ją "wyspą piękna", współcześni Korsykanie mówią o niej "wyspa wszystkich cudów świata". Ta francuska wyspa na Morzu Śródziem ...
23 ciekawostki o Sardynii
23 ciekawostki o Sardynii
Wyspa skarbów
Sardynia jest wyspą Morza Śródziemnego. Położona między Europą a Afryką, zachwyca różnorodnością form geologicznych, wyjątkowym wybrzeżem i bogatą, ci ...
14 ciekawostek o Wulkanie Stromboli
14 ciekawostek o Wulkanie Stromboli
Wulkan aktywny od kilku tysięcy lat
Ze względu na swoją nieprzerwaną aktywność sięgającą czasów antycznych, wulkan Stromboli był opisywany już w czasach Imperium Rzymskiego. Często wypus ...
18 ciekawostek o karobie
18 ciekawostek o karobie
Chleb świętojański - substytut kakao
Karob to inaczej szarańczyn strąkowy - Ceratonia siliqua - drzewo rosnące w klimacie śródziemnomorskim. Jest to zimozielone drzewo o ciemnozielonych s ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy