Geografia

Ciekawostki o Wyspie Wielkanocnej

Znaleźliśmy 28 ciekawostek na temat Wyspy Wielkanocnej

Rapa Nui

Wyspa Wielkanocna (Rapa Nui) to zakątek i specjalne terytorium Chile na Pacyfiku, będące jednym z najbardziej odległych zamieszkanych miejsc na świecie. Jest niewielka, jej powierzchnia wynosi około 164 km2, ale mimo niewielkich rozmiarów jest miejscem fascynującej historii, pełnym tajemnic. Jej mieszkańcy stworzyli ciekawą kulturę, o czym świadczą kamienne moai i inne artefakty. UNESCO uznało wyspę za Światowe Dziedzictwo Kultury.
Wyspa Wielkanocna
1
Wyspa Wielkanocna  to wyspa i specjalne terytorium Chile na południowo-wschodnim Pacyfiku, w najbardziej wysuniętym na południowy wschód punkcie Trójkąta Polinezyjskiego w Oceanii.
Trójkąt Polinezyjski to region Oceanu Spokojnego z trzema grupami wysp na jego wierzchołkach: Hawaje, Wyspa Wielkanocna i Nowa Zelandia. Określenie to często używane jest w celu zdefiniowania Polinezji.
2
Nazwę "Wyspa Wielkanocna" nadał jej Europejczyk - holenderski odkrywca Jacob Roggeveen.
Natknął się na nią w Niedzielę Wielkanocną w 1722 roku szukając Ziemi Davisa, rzekomej wyspy, która przez pewien czas była umieszczana na mapach, ale później okazało się, że nie istnieje. Sądzono, że wyspa znajdowała się na Pacyfiku, w pobliżu Ameryki Południowej. Jej nazwa pochodzi od pirata Edwarda Davisa, który ponoć zauważył ją w 1687 roku, podczas żeglugi po Pacyfiku na południe od Wysp Galapagos w kierunku Przylądka Horn. Davis dokonywał napadów na hiszpańskie osady wzdłuż wybrzeży Meksyku, Peru i Chile.
3
Roggeveen nazwał ją Paasch-Eyland (XVIII -wieczna niderlandzka nazwa "Wyspa Wielkanocna).
Oficjalna hiszpańska nazwa wyspy Isla de Pascua również oznacza "Wyspę Wielkanocną". Obecna polinezyjska nazwa nazwa wyspy, Rapa Nui ("Wielka Rapa") powstała na początku lat 60. XIX wieku i odnosi się do topograficznego podobieństwa wyspy do wyspy Rapa (czasami nazywana Rapa Iti, czyli "Mała Rapa", największej i jedynej zamieszkanej wyspy Wysp Bassa w Polinezji Francuskiej. W miejscowym języku nazwa wyspy oznacza też "Wielką Ziemię" lub "Pępek świata" ( Te Pito o Te Henua).
4
Wyspa Wielkanocna pod względem geologicznym jest jednym z najmłodszych obszarów na Ziemi oraz najdłużej odizolowanym.
Ustna tradycja głosi, że wyspa została po raz pierwszy zasiedlona przez dwukajakową ekspedycję pochodzącą z Hawaiki, mitycznej krainy, z której maja się wywodzić niektóre ludy polinezyjskie, prowadzonej przez wodza Hotu Matu'a i jego kapitana Tu'u ko Iho.
Literatura podaje, że było to około roku 300-400 n.e., czyli w czasie przybycia pierwszych osadników na Hawaje.
Ostatnie badania dowodzą, że wyspa została zasiedlona nie wcześniej niż w 1200 r. n.e. Polinezyjczycy, którzy pierwsi zasiedlili wyspę przybyli prawdopodobnie z oddalonych o 3200 km Markizów, wysp Gambiera lub którejś z dzisiejszych wysp Polinezji Francuskiej, przywożąc ze sobą banany, trzcinę cukrową, taro (kolokazja jadalna), jak również kury i szczury polinezyjskie (trzeci pod względem zasięgu występowania gatunek szczura, po szczurze wędrownym i szczurze śniadym).
5
Za tym, że byli to Polinezyjczycy przemawiało podobieństwo zwyczajów, rysów twarzy, ubioru i języka.
Autorem innej teorii był Thor Heyerdahl, norweski biolog i etnograf z wykształcenia, późniejszy podróżnik i żeglarz. Jego teoria mówi, że część późniejszych mieszkańców wyspy, zwanych "długouchymi", przybyła z Ameryki Południowej, o czym mają świadczyć m.in. uprawy słodkiego ziemniaka, podania mieszkańców, a także cechy wyglądu dawnych mieszkańców wyspy, wnioskowane z posągów.
6
Heyerdahl doświadczalnie dowiódł w 1947 roku możliwości przepłynięcia z Ameryki Południowej do Polinezji tratwą Kon-Tiki.
Według podań, "długousi", którzy stanowili arystokrację, zostali prawie zupełnie zgładzeni w trakcie powstania przez ciemiężonych "krótkouchych" pochodzenia polinezyjskiego.
Wojna domowa rozegrała się tam po odkryciu wyspy przez Holendrów w 1722 r, a przed odkryciem wysp Polinezji przez Jamesa Cooka w 1773/1774.
7
Gdy wyspę odkrył Jacob Roggeveen w niedzielę wielkanocną 5 kwietnia 1722 roku, mieszkało na niej 2-3 tys. osób.
Wcześniej wyspę mogło zamieszkiwać od 10-15 tys. ludzi, ale wyczerpanie się zasobów naturalnych i wycięcie wszystkich drzew spowodowało spadek liczebności mieszkańców. Według podań mieszkańców dochodziło tam do walk, a nawet kanibalizmu spowodowanego brakiem pożywienia. Inna teoria mówi, że brak pożywienia i wylesienie było spowodowane rozplenieniem się szczura polinezyjskiego.
8
Do połowy XIX wieku populacja odbudowała się do poziomu około 4 tys.
Jednak w przeciągu dwudziestu lat zmniejszyła się do 110 mieszkańców w 1877 roku. Związane to było z przymusowym wywożeniem tubylców do niewolniczej pracy do Peru oraz Chile.
9
W latach 60. XIX w. na wyspę przybyli misjonarze, i w latach 70. mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej przyjęli katolicyzm.
Interwencja hierarchów kościelnych spowodowała zaprzestanie wywożenia mieszkańców, a tym którzy przeżyli niewolę pozwolono wrócić na wyspę. Byli oni jednak w dużej mierze nosicielami ospy, która rozprzestrzeniła się na wyspie i zdziesiątkowała pozostała populację. Wśród tych, którzy zginęli znaleźli się tumi ivi 'atua - nosiciele kultury, historii i genealogii wyspy. Pozostały jedynie tabliczki z pismem rongorongo -system glifów (znaki w architekturze i archeologii), odkryte w XIX w., które wydają się być pismem lub protopismem. Podjęto próby ich rozszyfrowania, ale żadna nie zakończyła się sukcesem.
W latach 1862-1888 około 94% ludności zginęło lub wyemigrowało.
10
9 września 1888 roku Wyspa Wielkanocna została zaanektowana przez Chile na mocy "Traktatu o aneksji wyspy".
Rząd Chile reprezentowany przez chilijskiego oficera marynarki wojennej Policarpo Toro, podpisał kontrakt z Atamu Tekeną, mianowanym przez misjonarzy katolickich po śmierci najważniejszego wodza i jego następcy, królem Rapa Nui.
Chilijczycy oddali wyspę w dzierżawę brytyjskiemu przedsiębiorstwu, które utworzyło na niej farmę owczą.
11
Po kryzysie gospodarczym w 1929 roku Chile próbowało sprzedać wyspę w zamian za okręty wojenne.
Oferty składano Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii, Japonii i Niemcom, ale żadne z tych państw nie widziało w tej ofercie korzyści strategicznych - wyspa była zbyt odległa od innych lądów.
12
W 1966 roku Chile uregulowało status wyspy, włączając ja do regionu Valparaiso i przyznając wyspiarzom prawa obywatelskie.
Od czasu oficjalnego włączenia wyspy do Chile, autochtoniczni mieszkańcy walczyli o odszkodowania za poniesione straty, o ochronę swojego statusu, ograniczenie liczebności wojska i ograniczenie napływu turystów. 
W 1993 roku przyjęto ustawę o tubylcach, która zakazała posiadania ziemi przybyszom, a na mocy ustawy z 2009 roku prawo osiedlania się na wyspie zarezerwowane jest dla autochtonów, ich małżonków i potomków.
13
Wyspa Wielkanocna znajduje się na Pacyfiku, należy do najbardziej izolowanych miejsc na Ziemi.
Leży około 3600 km od wybrzeży Chile i ponad 2000 km od wyspy Pitcairn (wulkaniczna wyspa na Pacyfiku, terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii).
14
Powierzchnia wyspy wynosi 163,6 km2, a jej maksymalna wysokość - 507 m. n.p.m.
Jej długość to około 24,6 km, a szerokość - około 12,3 km w najszerszym miejscu. Wyspa ma trókątny kształt.
Populacja wyspy to 7750 osób, gęstość zaludnienia - 47,37 os./km2.
15
Wyspę Wielkanocną tworzą trzy zrośnięte, wygasłe wulkany: Terevaka, Poike i Rano Kau.
Terevaka stanowi większość wyspy, a Poike i Rano Kau tworzą wschodnie i południowe przylądki i nadają wyspie trójkątny kształt. Znajduje się w nich wiele jaskiń wulkanicznych, w tym pirodukty - naturalne kanały utworzone przez płynącą lawę. Poike była kiedyś oddzielną wyspą, dopóki materiał wulkaniczny z Teravaka nie połączył jej w większą całość. Na wyspie dominują bazalty bogate w żelazo i wykazujące powinowactwo ze skałami magmowymi występującymi na Wyspach Galapagos.
16
Na Wyspie Wielkanocnej panuje odmiana morska klimatu podzwrotnikowego.
Najcieplejszym miesiącem jest luty, najbardziej deszczowym, kwiecień, a pora chłodna to lipiec-sierpień.
17
43,6% powierzchni wyspy (71,3 km2) objęte jest ochroną w ramach Parku Narodowego Rapa Nui.
Park został utworzony w 1935 roku, a w 1996 wpisano go na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
18
Na terenie Parku Narodowego Rapa Nui znajdują się kamienne posągi moai - jest to najbardziej znane osiągnięcie polinezyjskich mieszkańców Wyspy Wielkanocnej.
Jest 887 kamiennych posągów, zwanych moai stawianych na kamiennych platformach ahu. Większość z nich została wykuta w tufie (rodzaj lekkiej, zwięzłej, zazwyczaj porowatej skały osadowej) pochodzącym z wulkanu Rano Raraku za pomocą narzędzi wykonanych z bazaltu.
19
Rzeźby są monolitami.
Niektóre ważą ponad 18 ton i mają ponad 6 m wysokości. Największy z moai, zwany Paro miał około 10 m wysokości i ważył 75 ton. Znaleziono też niedokończoną figurę o wysokości 21 m i wadze około 270 ton.
Około 1/5 posągów moai posiadała tzw. pukao, czyli specjalne polinezyjskie czerwone koki wykonane również z tufu, przypominające kapelusze.
Około 95% z istniejących moai wykonano w kamieniołomie Rano Raraku (krater wulkaniczny o średnicy około 700 m we wschodniej części wyspy, którego dno zajmuje niewielkie jezioro wulkaniczne), gdzie nadal jest 394 moai. Kamieniołom z nieznanych powodów został nagle opuszczony, a wiele posągów niedokończonych. Z kamieniołomu posagi transportowane były na balach na miejsce przeznaczenia i stawiane do pionu za pomocą lin.
20
W połowie XIX w. większość moai została przewrócona.
Współcześnie około 50 z nich ponownie osadzono na dawnych miejscach.
21
Istnieje legenda na temat posągów moai.
Wódz plemienia Hotu Matu'a opuścił swoja ojczyznę w poszukiwaniu nowego domu. Gdy zmarł, jego sześciu synów podzieliło wyspę między siebie, a następnie ich spadkobierców. Wyspiarze wierzyli, że stawiane posągi są zdolne do przechwytywania many (nadnaturalnej mocy) wodza, co miało prowadzić do obfitych deszczów i lepszych zbiorów.
22
Oprócz moai istnieje jeszcze szczególny rodzaj figur - takuturi.
W odróżnieniu od moai, takuturi spoczywają w postawie klęczącej i posiadają zupełnie odmienne rysy twarzy i kształt głów. Cechą odmienna od moai jest także miejsce ich wytwarzania, a także surowiec z którego powstały. Otóż takuturi powstały ze scorii (skorupa na powierzchni lawy cechująca się dużą porowatością, dającą w efekcie gąbczastą strukturę) w Puna Pau (niewielki nieczynny kamieniołom na stożku wulkanicznym na obrzeżach miasta Hanga Roa). Stamtąd takuturi transportowane były do Rano Raraku.
23
Nie wiadomo czy takuturi służyły, podobnie jak moai, kultowi przodków i gromadzeniu many.
Istnieje teoria, że posągi te służyły kultowi boga-ptaka (Tangata manu), który rozwinął się na Rapa Nui w ostatnim okresie przed przybyciem na wyspę Europejczyków. Zatem okazały by się najmłodszymi moai na wyspie.
24
Kiedyś na Wyspie Wielkanocnej rósł las tropikalny.
Przypuszcza się, że tubylcy doszczętnie pozbawili wyspę drzew, wykorzystując je do budowy łodzi, domów, transportu moai. Być może drzewa znikły z powodu plagi szczurów polinezyjskich, które żywiły się nasionami drzew, uniemożliwiając ich rozsiewanie.
Rosły tam prawdopodobnie palmy podobne do kokosowej. Należały one do endemicznego gatunku Paschalococos disperta, który ostatecznie wymarł około 1650 roku. 
Obecnie rosnące na wyspie drzewa (głównie eukaliptusy i akacje) mają około 50 lat i zostały przywiezione z Chile.
25
Na wyspie żyło też wiele endemicznych gatunków ptaków lądowych i morskich.
Wyginęły one z powodu wylesienia i polowań na nie. Wśród żyjących tam ptaków były m.in. papugi, czaple, płomykówki, chruściele, a także morskie ptaki: petrele, fregaty, nawałniki.
26
Mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej posługują się językiem rapanui (Vananga Rapa nui).
Jest to język ze wschodniej gałęzi rodziny polinezyjskiej języków austronezyjskich używany przez rdzennych mieszkańców wyspy. 
W ostatnich dekadach, w związku z migracją ludzi, język ten rozprzestrzenił się też na kontynentalną część Chile oraz inne wyspy Pacyfiku (zwłaszcza na Tahiti). Posługuje się nim blisko 5 tysięcy ludzi.
27
Jeszcze przed przybyciem misjonarzy chrześcijańskich na Wyspę Wielkanocną, język rapanui był jedynym spośród języków Oceanii, który posiadał formę pisaną.

Zapisywany był pismem rongorongo, rytym w drewnie. Języka tego do dziś nie udał się odczytać, ponieważ spora część społeczności została uprowadzona przez peruwiańskich handlarzy niewolników, część umiejąca czytać zmarła, a ci co pozostali, nie umieli czytać.

W 1914 roku badaczka Katherine Routledge przypadkiem natrafiła na człowieka, który potrafił odczytać pismo rongorongo, przebywał on w domu dla trędowatych. Dotarła do niego, ale nie chciał wyjawić tajemnicy pisma obcej osobie.

Przypuszcza się, że na wyspie pozostawił swoich uczniów, ponieważ umiejętność pisania i czytania była przekazywana z pokolenia na pokolenie. Badania nad odszyfrowaniem pisma są ciągle prowadzone.

28
We współczesnej medycynie stosowany jest antybiotyk makrolidowy, który po raz pierwszy został wyizolowany w 1975 roku z bakterii Streptomyces hygroscopicus, pochodzących z próbki ziemi pobranej na Wyspie Wielkanocnej.
Lek o nazwie Sirolimus (rapamycyna) jest lekiem immunosupresyjnym mającym zastosowanie w transplantologii. Rapamycyna jest również substancją która może wydłużać życie zwierząt i nad tymi jej właściwościami prowadzone są badania.
Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

19 ciekawostek o Nan Madol
19 ciekawostek o Nan Madol
Wenecja Pacyfiku
Nan Madol to średniowieczne miasto znajdujące się na jednej z wysp Archipelagu Mikronezji, na Oceanie Spokojnym. Ten relikt odległej historii nie ma ...
16 ciekawostek o Hawajach
16 ciekawostek o Hawajach
Wulkaniczny raj
Ten malowniczy archipelag położony pośrodku Pacyfiku w całości zawdzięcza swoje powstanie erupcjom wulkanicznym. Na bogatej w składniki odżywcze wulka ...
24 ciekawostki o Filipinach
24 ciekawostki o Filipinach
Obszar o jednej z największych bioróżnorodności na świecie
Filipiny, archipelag skrywający w swoim objęciu niezliczone wyspy, stanowiące swoistą perłę Azji Południowo-Wschodniej, urzekają swoją niezwykłą różno ...
20 ciekawostek o Krakatau
20 ciekawostek o Krakatau
Najgłośniejszy wulkan w dziejach
Wulkan Krakatau znany jest jako jeden z najbardziej śmiercionośnych we współczesnej historii. Erupcja z 1883 roku uważana jest za drugą, najpoważniejs ...
27 ciekawostek o Korsyce
27 ciekawostek o Korsyce
"Wyspa wszystkich cudów świata"
Starożytni Grecy nazywali ją "wyspą piękna", współcześni Korsykanie mówią o niej "wyspa wszystkich cudów świata". Ta francuska wyspa na Morzu Śródziem ...
21 ciekawostek o Kajmanach
21 ciekawostek o Kajmanach
Wyspy o niezwykle liberalnym systemie bankowym
Kajmany to trzy wyspy na Morzu Karaibskim, które stanowią terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii. Swoje korzenie maja one w kolonizacji hiszpańskiej i ...
26 ciekawostek o Azorach
26 ciekawostek o Azorach
Archipelag portugalskich wysp na Atlantyku
Azory są najbardziej wysuniętym na zachód Europy lądem. Ten archipelag dziewięciu wysp wulkanicznych położonych na grzbiecie środkowatlantyckim pomięd ...
25 ciekawostek o Mauritiusie
25 ciekawostek o Mauritiusie
Wyspa, której światowy rozgłos przyniosły dwa znaczki pocztowe
Mauritius, perła Oceanu Indyjskiego, to rajski zakątek znany nie tylko ze swoich białych plaż i lazurowych lagun, a także z niezwykłego kulturowego bo ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy