Zwierzęta
Ciekawostki o Łosiu euroazjatyckim
Alces alces
Łoś to największy i najcięższy współcześnie żyjący ssak z rodziny jeleniowatych i jeden z największych ssaków lądowych półkuli północnej.
Zazwyczaj zamieszkuje lasy borealne oraz lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej na półkuli północnej w klimacie umiarkowanym do subarktycznego. Działalność człowieka spowodowała, że z czasem zasięg występowania łosia zmniejszył się. Do niektórych swoich dawnych siedlisk został ponownie wprowadzony i jego populacja zwiększa się.
Obecnie najwięcej łosi występuje w Kanadzie, Alasce, Nowej Anglii, krajach bałtyckich (Estonia, Litwa, Łotwa), Finlandii, Polsce, Kazachstanie i Rosji.
Łoś jest narodowym zwierzęciem Szwecji.
1
Łoś (Alces) to rodzaj ssaka z rodziny jeleniowatych (Cervidae). Do rodziny jeleniowatych, zwanych również pełnorożcami, należą zwierzęta o kostnym, pełnym porożu. Poroże jest kostnym tworem wyrastającym z kości czołowej możdżeni (parzysty wyrostek) na głowie samców jeleniowatych (wyjątkiem jest renifer, u którego poroże wyrasta również u samic oraz jelonek błotny, u którego poroże w ogóle nie występuje). Poroże zrzucane jest i nakładane corocznie, jest orężem niezbędnym bykowi (samiec jeleniowatych) do obrony i w walce o samice podczas godów.
Przedstawicielami jeleniowatych są m.in. renifer tundrowy, jeleń szlachetny, sarna europejska, łoś euroazjatycki, daniel zwyczajny, jeleń wschodni, mulak białoogonowy, mundżak indyjski.
2
Jeleniowate zamieszkują lasy, lasostepy, tereny bagniste i tundrę wszystkich kontynentów poza Australią (występujące tam gatunki zostały introdukowane). Żyją zarówno na równinach jak i w górach.
3
Wszystkie gatunki jeleniowatych są roślinożerne. Żyją zwykle w stadach, samce niektórych gatunków, zwykle starsze, wybierają samotniczy tryb życia.
4
Łosie żyją w stanie dzikim w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Największe ich skupiska występują na Półwyspie Skandynawskim, leśnych obszarach Syberii, w Kanadzie i na Alasce. W Polsce spotykany jest na Pojezierzu Mazurskim, Nizinie Mazowieckiej, Podlasiu i w Puszczy Białowieskiej, a przede wszystkim w Puszczy Kampinoskiej (Kampinoski Park Narodowy w swoim logo umieścił wizerunek łosia).
Pojedyncze, wędrujące osobniki można spotkać na terenie całego kraju.
5
Rodzaj Alces (łoś) obejmuje dwa gatunki: łoś euroazjatycki (Alces alces) i łoś amerykański (Alces americanus). Łoś euroazjatycki jest największym współcześnie żyjącym gatunkiem ssaka kopytnego, charakteryzującym się okazałym porożem i wyjątkowo długimi kończynami.
Łoś występujący w Polsce jest podgatunkiem A. a. alces (łoś europejski). Jest on największą żyjącą w Polsce zwierzyną łowną.
6
Najstarszy opis łosia w literaturze europejskiej nie pochodzi z terenów północnych, a z Imperium Rzymskiego, od Juliusza Cezara. Europejskie rysunki i malowidła naskalne wskazują, że na łosie polowano już w epoce kamienia łupanego. Jedne z najwcześniejszych polowań na te zwierzęta odbywały się w północnej Europie, o czym świadczą wykopaliska w Alby (Szwecja), gdzie w drewnianych chatach datowanych na około 6 tys. lat p.n.e. znaleziono poroże łosia. W Skandynawii odnaleziono też liczne pozostałości po wymyślnych dołach-pułapkach sprzed 4 tys. lat p.n.e., w które łapano te zwierzęta.
7
Łoś należy do największych ssaków lądowych półkuli północnej. Długość jego ciała wynosi 2,4-3,1 m (samiec jest większy od samicy). Wysokość w kłębie to 1,5 -2,34 m, a masa ciała samca (byka) wynosić może od 540 do 740 kg, samica (łosza, klępa) jest niższa i lżejsza, osiąga masę około 400 kg. Największy zanotowany osobnik, znaleziony w 1897 roku mierzył 2,34 m, ważył 825 kg, a jego poroże miało rozpiętość 199 cm.
Za największy uchodzi alaskański podgatunek gigas, u którego możliwa jest wysokość do 2,3 m oraz waga do nawet 1,1 tony.
8
Jest zwierzęciem zimnolubnym. Temperatury rzędu -50°C nie są dla niego problemem, natomiast powyżej +10°C zaczyna przeżywać stres cieplny i szuka wtedy ochłody w wodzie, w której może przebywać nawet kilka godzin. Bardzo dobrze pływa i nurkuje, pod wodą może przebywać do 50 s.
9
Łeb łosia jest duży i wydłużony, zakończony szerokim pyskiem. Jego górna warga jest szeroka, wydłużona, ruchliwa i mięsista - pełni rolę chwytną. Skośne nozdrza skierowane są do dołu. Oczy są małe (łoś słabo widzi), dobrze rozpoznaje zmiany natężenia światła (brzask i zmierzch), uszy o długości do 26 cm są spiczasto zakończone. Szyja łosia jest krótka i masywna, umożliwia mu obracanie głowy w szerokim zakresie.
Pod łbem na szyi zwisa narośl tłuszczowa z długim czarnym włosem, tzw. broda. Na grzbiecie w okolicy kłębu widoczny jest garb.
Nogi łosia są bardzo długie i silne. Zakończone są potężnymi, szeroko rozsuwalnymi racicami, które ułatwiają zwierzęciu chodzenie po błotnistym terenie, mokradłach i śniegu bez zapadania się.
10
Łosie posiadają imponujące poroże w kształcie szerokich łopat lub badyli w układzie poziomym. Łopaty wykształcają się u samców około 5 roku życia, choć niektóre osobniki ich nie wykształcają. Samce z łopatami to łopatacze, a te bez łopat to badylarze (ta forma jest częściej spotykana u polskich łosi). Dobrze wykształcone poroże może osiągać do 1,2 m długości przy rozpiętości 2 m i masie do 20 kg.
Łosie zrzucają poroże po okresie godowym, starsze osobniki w listopadzie, a młodsze w grudniu i styczniu.
11
Łosie poruszają się powoli i niezgrabnie, zwykle inochodem (unoszą jednocześnie obie kończyny z jednej strony ciała, jak koń w kłusie). Nigdy nie galopują, kłusem mogą biec z prędkością 30 km/h, a na krótkich dystansach 60 km/h.
12
Łoś największą aktywność wykazuje wczesnym rankiem i wieczorem, choć żeruje w dzień i w nocy. Nie przejawia zachowań terytorialnych, potrzebuje 10-15 km2 przestrzeni do życia. W poszukiwaniu pożywienia przemierza duże odległości. Podczas zimowych migracji, przechodząc z północy na południe łosie przemierzają nawet około 200 km i więcej.
13
Okres godowy u łosi nazywany jest bukowiskiem. Samica wchodząca w okres rui sama przywołuje samca płaczliwym, nosowym porykiwaniem. Samiec poszukujący samicy nie traci czasu na pożywianie się i może w okresie rui stracić nawet 1/5 masy ciała. Ruja trwa około 4 tygodni, od sierpnia do października w Eurazji i od września do listopada w Ameryce Północnej.
Samce rywalizują o samicę, chociaż walki pomiędzy bykami u łosi zdarzają się znacznie rzadziej niż u innych jeleniowatych i są mniej widowiskowe. Byki ustawiają się naprzeciw siebie, nabierają rozpędu z pochylonymi głowami, a następnie zderzają się porożami. Wygrywa ten, któremu uda się dalej przepchnąć przeciwnika.
14
Okres godowy łosi trwa od września do listopada. Samice uzyskują dojrzałość płciową w wieku 2 lat, a samce w wieku 3 lat. Ciąża trwa 242-264 dni, a na świat przychodzi 1-3 młodych łoszaków. Łoszaki rodzą się czerwono-brunatne, bez plam. Maja długość około 80 cm i taką sama wysokość. Już po trzech dniach po urodzeniu mogą podążać za matką. Karmienie młodych może trwać do następnej rui ale łoszaki już od trzeciego miesiąca życia jedzą też pokarm stały.
Połowa z tych łoszaków, które przyszły na świat nie przeżywa pierwszych dwóch miesięcy, a te które pozostały są z matką do następnego roku.
15
Łosie są zwierzętami roślinożernymi. Żerują i mogą zjadać wiele rodzajów roślin i owoców. Przeciętny dorosły osobnik musi spożywać 9770 kcal dziennie, aby utrzymać swoją wagę. Duża część energii łosia pochodzi z roślin zielonych, traw, turzyc, świeżych pędów wierzb i brzóz. Rośliny te maja małą zawartość sodu, dlatego też łosie chętnie żywią się roślinnością wodną (lilie, rdestnica), bagienną, która sodu zawiera więcej. Łosie często wchodzą zimą na jezdnię aby zlizywać sól służącą do posypywania dróg. Dieta łosia zależy od jego lokalizacji, ale wydaje się, że preferują one nowe przyrosty z drzew liściastych o wysokiej zawartości cukru, takich jak brzoza biała, osika drżąca i klon pasiasty.
Typowy łoś ważący 360 kg może zjeść do 32 kg pokarmu dziennie.
16
Łosie nie posiadają przednich górnych zębów. Mają za to osiem ostrych siekaczy w dolnej szczęce. Mają też twardy, szorstki język, usta i dziąsła, które pomagają w jedzeniu drzewiastego pokarmu. Łoś ma sześć par dużych, płaskich zębów trzonowych, a przed nimi sześć par przedtrzonowców, aby zmielić pożywienie.
17
Łosie nie są zwierzętami pasącymi się. One starannie, podobnie jak żyrafy, wybierają pokarm o mniejszej zawartości błonnika i większej koncentracji składników odżywczych. W przeciwieństwie do większości kopytnych, udomowionych przeżuwaczy, łosie nie trawią siana, a karmienie nim łosia może być śmiertelne.
18
Najgroźniejszym naturalnym wrogiem łosia jest wilk szary, który reguluje liczebność populacji zjadając najsłabsze osobniki. Wrogiem łosia jest też niedźwiedź brunatny i tygrys syberyjski, a także człowiek. Od epoki kamienia ludzie polowali na łosie dla mięsa i skór, a z poroża wyrabiali narzędzia i ozdoby. Mięso z łosia nosi nazwę łosina. Mleko łosia zawiera 10-15 % tłuszczu, można z niego wyrabiać sery.
Łosie łatwo jest oswoić, dlatego od dawna podejmowano próby wykorzystania tych zwierząt, np w celu uzyskania mleka - stare rysunki przedstawiają sceny dojenia łosi. W XVIII wieku w Szwecji poważnie myślano o łosiach jako zwierzętach zastępujących konie listonoszom.
19
Szwedzi wykorzystywali łosie w wojsku, jako zwierzęta pociągowe, juczne i wierzchowe. Od lat 30. XX w. podejmowane były próby udomowienia łosi, początkowo z zamiarem wykorzystania ich w wojsku (w ZSRR powstawały eksperymentalne farmy łosi), a także w rolnictwie.
