Kultura i sztuka

Ciekawostki o szopce bożonarodzeniowej

Znaleźliśmy 15 ciekawostek na temat szopki bożenarodzeniowej

Symbol Bożego Narodzenia

Zwyczaj budowania szopek jest mocno zakorzeniony w tradycji Bożego Narodzenia.  Przyjście na świat Jezusa znalazło odzwierciedlenie, głównie w ludowej sztuce chrześcijańskiej wielu krajów świata, w postaci różnego rodzaju inscenizacji. Przedstawiają one wyobrażone miejsce narodzin Chrystusa i osób, które temu wydarzeniu towarzyszyły. Czasami są to, wzorem św. Franciszka z Asyżu, "żywe szopki", w których występują ludzie i zwierzęta. Najczęściej jednak są to misternie budowane instalacje, których tematyka dotyczy samego misterium, ale połączona jest z lokalnymi zwyczajami i lokalnymi wyobrażeniami.

Szopka bożonarodzeniowa
1
Inspiracją dla szopki bożonarodzeniowej była relacja apostołów, Mateusza i Łukasza, zawarta w Ewangelii.

Mateusz i Łukasz przedstawili w Ewangelii historię narodzin Jezusa w nieco inny sposób. Łukasz opisuje anioła ogłaszającego narodziny pasterzom, którzy następnie udają się do miejsca, w którym się to wydarzyło i znajdują Jezusa w żłobie. Mateusz skupia się na przybyciu do Świętej Rodziny Trzech Króli z darami dla Jezusa, którym drogę wskazywała gwiazda.

Większość szopek łączy w sobie elementy obu ewangelii, przedstawiając zarówno Dzieciątko w żłóbku i pokłon paserzy, jak i Trzech Królów z darami i Gwiazdę Betlejemską.

2
Szopka bożonarodzeniowa jest niejako opowieścią o narodzinach Jezusa Chrystusa.

Głównymi bohaterami szopek są:

  • Dzieciątko Jezus w żłobie
  • Maryja, matka Jezusa
  • Józef, przybrany ojciec Jezusa, zwykle przedstawiany jako starszy mężczyzna,
  • pasterze i owce
  • Trzech Mędrców ze Wschodu (Kacper, Melchior i Baltazar) z darami (złotem, kadzidłem i mirrą), często z wielbłądami 
  • Anioł Zwiastowania
3
Szopkę bożonarodzeniową określa się również mianem żłóbek.

Już w latach 30. IV wieku cesarzowa Helena (przypisuje się jej ufundowanie m.in. Bazyliki Narodzenia Pańskiego) nakazała zbudowanie marmurowego żłóbka w betlejemskiej grocie. W późniejszym okresie, gdy w Betlejem osiadł św. Hieronim, do żłóbka dodano figury Świętej Rodziny i pasterzy.

Najwcześniejsza szopka pochodzi z roku 380. Znaleziono ją we wczesnochrześcijańskich katakumbach św. Walentego w Rzymie. Za twórcę pierwszej żywej szopki uznawany jest święty Franciszek z Asyżu. Powstała ona w 1223 roku w Greccio w środkowych Włoszech.

 W szopce wystawionej w jaskini niedaleko Greccio biblijne postaci odgrywane były przez ludzi i zwierzęta.  Święty Franciszek, zamiast wygłosić kazanie, odtworzył wydarzenie związane z narodzeniem Jezusa z udziałem ludzi i zwierząt. Papież Honoriusz II udzielił błogosławieństwa temu przedsięwzięciu.

Szopkę św. Franciszka opisał św. Bonawentura w Żywocie św. Franciszka z Asyżu", napisanym około 1260 roku.

4
Tego typu inscenizacje stały się bardzo popularne i rozpowszechniły się we wszystkich chrześcijańskich krajach.

W przeciągu stu lat, każdy katolicki kościół we Włoszech posiadał szopkę bożonarodzeniową. Żywe postaci zostały zastąpione przez figury, a scenografia zmieniała się w zależności od regionu. Król Obojga Sycylii Karol III kolekcjonował takie szopki, zachęcając swoim entuzjazmem innych.

Szopki stały się bardzo popularne w Królestwie Neapolu, Genui oraz w Państwie Kościelnym (działało ono w latach 756-1870 na terenie obecnych środkowych Włoch). Szopki wykonywano w różnych rozmiarach i z różnych materiałów, takich jak terakota, papier, drewno, wosk, kość słoniowa. Często sprzedawano je już z gotowym tłem stajenki.

5
W różnych krajach powstały różne tradycje szopek bożonarodzeniowych.

Tworzone są one przy wykorzystaniu bardzo różnych technik plastycznych, z wyraźnymi różnicami kulturowymi w zależności od kraju. Wykonanie szopek często uchodzi za prawdziwą sztukę, w której artyści włączają do swoich prac elementy miejscowego folkloru. 

W Prowansji popularne są ręcznie malowane santony - małe figurki z terakoty lub podobnego materiału, które stanowią wyposażenie szopek (postacie Św. Rodziny, zwierząt, a także prowansalskiego życia wiejskiego).

W południowych Niemczech i Austrii tradycyjnie używa się figurek struganych ręcznie z drewna.

6
We Włoszech szczególnie znane i cenione są szopki neapolitańskie.

Po raz pierwszy szopka w Neapolu pojawiła się w XIII wieku, w kościele Santa del Presepe. Szczyt popularności i kunsztu neapolitańskie szopki osiągnęły w XVIII wieku. Wykonywano je na dworach królewskich i książęcych, w domach mieszczańskich i w ubogich chatach, gdzie stanowiły zwyczajowy podarunek świąteczny. Ich scenerię stanowi architektura Neapolu i okolic.

Szopki neapolitańskie odwoływały się do codziennego życia, poza postaciami Świętej Rodziny i pasterzy, zawierały figurki rzeźników, winiarzy, tkaczy, garncarzy, którzy ukazani byli w miejscach swojej pracy. Zawierały tez rekwizyty z codziennego życia i miejsca powstawania szopki.

Dowiedz się więcej ...
7
Szopka bożonarodzeniowa była głównym atrybutem i symbolem świąt Bożego Narodzenia zanim pojawiła się w XIX wieku choinka.

W protestanckich Niemczech szopka rozpowszechniła się głównie dzięki pracy Gustava Jahna, który zlecił wykonanie figur do szopki więźniom. Pod koniec XIX wieku rozpoczęła się seryjna produkcja figurek bożonarodzeniowych, która umożliwiła osobom mniej zamożnym ich kupno.

Od około 1865 roku do lat 70. częścią wielu szopek budowanych w kościołach katolickich były skarbonki misyjne (w bardzo wielu przypadkach funkcjonują nadal). Najbardziej znane ich formy to figurka przedstawiająca osobę z ciemną skórą, która po włożeniu doń pieniędzy poruszała głową na znak podziękowania. Rozwinęło się od tego określenie figurki jako Nickneger.

8
Domowe szopki były mało popularne w rodzinach katolickich w XIX wieku.

Rozpowszechniły się na dużą skalę w wieku XX, kiedy to nawet dzieci w szkołach samodzielnie wytwarzały figurki do szopek, a nawet same szopki o prostej konstrukcji.

9
W Polsce tradycja szopki bożonarodzeniowej zapoczątkowana została u schyłku XIII wieku przez zakon franciszkanów, którzy w tym czasie osiedlili się w naszym kraju.

Początkowo były to przedstawienia zwane jasełkami, w których na tle dekoracji ze skałami i grotami ustawiano żłóbek oraz rzeźbione w drewnie figurki Dzieciątka, Matki Boskiej, św. Józefa, pastuszków, zwierząt (głównie owieczki) i Trzech Królów. Z roku na rok uatrakcyjniano przedstawiane misterium rozbudowując dekorację, wprowadzając w ruch figurki, zwiększając ich ilość, a także wprowadzając postaci świeckie.

W XVI wieku pojawiła się w Polsce wędrowna forma jasełek, lalkowych bądź aktorskich. W kolejnych wiekach zaczęto wprowadzać do nich akcenty stricte polskie, o patriotycznej wymowie. Pojawiali się w nich bohaterowie narodowi, jak np. król Jan III Sobieski, hetman Czarniecki, przeor Kordecki czy husaria. Ze względu na to, iż traciły one swój religijny charakter, w XVIII wieku zabroniono wystawiania jasełek w kościołach, zezwolono jedynie na statyczny żłóbek. 

Zwyczaj jasełek ulicznych przetrwał, a nawet rozwinął się wśród grup kolędniczych obnoszących szopki po domach. W latach 20. XX wieku jedną z takich szopek eksponowano w Muzeum Etnograficznym na Wawelu.

10
Zwyczaj budowania szopek bożonarodzeniowych stał się szczególnie popularny w Krakowie.

Za twórców tradycji budowania krakowskich szopek uznaje się tamtejszych murarzy, którzy tworzyli zarówno niewielkie szopki na sprzedaż, jak i piękne, duże szopki wigilijne z kukiełkami, które nabierały charakteru obnośnego teatrzyku. Twórcą szopki, która do dziś stanowi wzór i swoisty kanon szopki krakowskiej był murarz i kaflarz z Krowodrzy, Michał Ezenekier. Szopkę tę określa się mianem "szopka matka". Ezenekier wraz ze swoim zespołem kolędniczym, w skład którego wchodził jego syn specjalizujący się w rzeźbieniu figurek, obnosił swoje szopki od 1864 roku, aż do I wojny światowej.

Podczas wojny władze austriackie zakazały kolędowania z szopkami. W okresie dwudziestolecia międzywojennego tradycja krakowskiej szopki została wskrzeszona, ale tuż przed wybuchem II wojny światowej, w związku z kryzysem gospodarczym i konkurencją innych form rozrywki, spadło zainteresowanie szopkami.


11
W 1937 roku zorganizowano w Krakowie konkurs na najpiękniejsza szopkę krakowską.

Wielki miłośnik krakowskich tradycji i zwyczajów, Jerzy Dobrzycki, zorganizował u stóp pomnika Adama Mickiewicza na krakowskim Rynku konkurs na najpiękniejszą szopkę. Rok później odbyła się druga edycja konkursu. Okres wojny tradycję zawiesił, ale już w 1945 roku przy zburzonym przez Niemców pomniku pojawili się szopkarze.

Od 1946 roku organizacją konkursu zajmuje się Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Krakowskie szopki znajdują się na liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO oraz na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

12
Szopki bożonarodzeniowe z różnych krajów świata można zobaczyć w Polsce.

Znajdują się one w Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi w województwie podkarpackim. Znajduje się tam ogromny zbiór szopek, a najstarsze z nich liczą ponad sto lat.

13
Tradycję ustawiania szopki w Watykanie na placu Św. Piotra zapoczątkował Jan Paweł II w 1982 roku.

Jest to najsłynniejsza szopka bożonarodzeniowa. Każdego roku prezentowana jest inna. Jej forma czasami wzbudza kontrowersje, a nawet oburzenie. Tak się zdarzyło w 2020 roku, gdy stanęły tam ceramiczne posągi wykonane przez artystów z Abruzji. Posagi nie spodobały się, gdyż przypominały bardziej postacie filmowe, niż Świętą Rodzinę.

Szopka w Watykanie odsłaniana jest w pierwszej połowie grudnia, w tym samym czasie podświetlana jest również choinka na placu Św. Piotra. Druga watykańska szopka znajduje się w Bazylice Świętego Pawła.

14
Największa szopka bożonarodzeniowa na świecie stanęła w 2020 roku w Alicante.

Została ona wpisana do księgi rekordów Guinnessa w kategorii atrakcji turystycznych.

15
W hiszpańskiej miejscowości Escorial wystawiana jest szopka z postaciami naturalnych rozmiarów.

Escorial to miejscowość znajdująca się około 50 km od Madrytu. Jest ona słynna z okazałego kompleksu pałacowo-klasztornego wybudowanego przez Filipa II oraz szopki betlejemskiej wystawianej w okresie świątecznym na ulicach i placach starego miasta. Kompozycje postaci naturalnych rozmiarów inspirowane są sceną narodzin Jezusa, a także barwnymi widokami zaczerpniętymi z Ziemi Świętej z okresu I w n.e. Szopkę w Escorialu co roku odwiedza tysiące turystów.

Pochodząca z XVI wieku szopka Belen de Coral, znajdująca się w klasztorze Descalzas Reales w Madrycie, zawiera figury wykonane z koralu, srebra i brązu.

Lubisz ciekawostki?

Podobne tematy

27 ciekawostek o świętej Ricie
27 ciekawostek o świętej Ricie
Życiorys św. Rity
Święta Rita od kilku stuleci należy do najbardziej popularnych świętych na świecie. Plasuje się w pierwszej czwórce ulubionych świętych, obok ojca Pio ...
16 ciekawostek o świętej Łucji
16 ciekawostek o świętej Łucji
Łucja z Syrakuz - święta o pięknych oczach
Święta Łucja to patronka przede wszystkim Syrakuz, miasta na Sycylii, w którym się urodziła i zmarła. Była męczennicą, która oddała swoje młode życie ...
19 ciekawostek o kolędach
19 ciekawostek o kolędach
"Bóg się rodzi, moc truchleje"
Gdy zbliżają się święta Bożego Narodzenia, zewsząd docierają do nas melodie, które znamy od zawsze - kolędy. Razem z choinką tworzą one niezwykłą atmo ...
27 ciekawostek o Świętym Mikołaju
27 ciekawostek o Świętym Mikołaju
Święty, na którego czekają wszystkie dzieci
Święty Mikołaj roznoszący prezenty dzieciom, posiada swój pierwowzór w osobie biskupa Miry, który cały swój majątek rozdał biednym. Wizerunek dobrodus ...
22 ciekawostki o choince
22 ciekawostki o choince
Bożonarodzeniowe drzewko
Jest najbardziej charakterystycznym symbolem świąt Bożego Narodzenia i ich nieodzownym elementem, bez którego trudno sobie wyobrazić te święta. Zielon ...
34 ciekawostki o Betlejem
34 ciekawostki o Betlejem
Miasto, w którym urodził się Jezus Chrystus
Betlejem to biblijne miejsce narodzin Jezusa Chrystusa, a zlokalizowana w nim Bazylika Narodzenia Pańskiego jest chrześcijańskim miejscem kultu na ter ...
63 ciekawostki o Janie Pawle II
63 ciekawostki o Janie Pawle II
Polak, który został papieżem
Karol Józef Wojtyła, późniejszy Jan Paweł II, był polskim duchownym, biskupem pomocniczym krakowskim, arcybiskupem metropolitą krakowskim, kardynałem, ...
58 ciekawostek o Jasnej Górze
58 ciekawostek o Jasnej Górze
Jedno z najważniejszych w świecie miejsc kultu maryjnego.
Jasna Góra to święte miejsce dla katolików, czcicieli Maryi, miejsce corocznego pielgrzymowania ponad 4 mln pątników. Góruje nad Częstochową od XIV wi ...

Najnowsze tematy

11 ciekawostek o chlebie
11 ciekawostek o chlebie
Symbol wspólnoty
Chleb - symbol żywności, która od tysięcy lat odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka. Od starożytnych cywilizacji po współczesność, chleb był stałym ...
16 ciekawostek o marihuanie
16 ciekawostek o marihuanie
Kontrowersyjna używka
Marihuanę, zwyczajowo nazywaną również konopiami indyjskimi, od dawna otacza aura kontrowersji i fascynacji. Jest to roślina, której historia sięga ty ...
14 ciekawostek o Salem
14 ciekawostek o Salem
Amerykańska stolica grozy
Salem, nazywane "Miastem Czarownic", budzi skojarzenia z tajemnicą, historią i niezwykłymi wydarzeniami. Położone na wschodnim wybrzeżu, w stanie Mass ...
19 ciekawostek o Kirunie
19 ciekawostek o Kirunie
Szwedzkie miasto z lokalną anomalią magnetyczną
Kiruna, miasto zakorzenione w sercu Laponii, stanowi nie tylko ośrodek górniczy, lecz także fascynujące centrum kultury, historii i natury arktycznej. ...
16 ciekawostek o Bali
16 ciekawostek o Bali
Wyjątkowe miejsce na ziemi
Bali to wyspa w archipelagu Indonezji, jedna z najbardziej popularnych wysp w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Słynie z bogatej kultury i tradycji ...
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
9 ciekawostek o żółwiu Jonathanie
Najstarsze znane żyjące zwierzę lądowe
Żółw Jonathan to wyjątkowa postać w krainie zwierzęcych legend. Jego imponujący wiek i niezwykła historia życia uczyniły go jednym z najbardziej znany ...
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
19 ciekawostek o Aleksandrze Wielkim
Strategiczny geniusz, którego rządy rozpoczęły epokę hellenistyczną
Aleksander Macedoński, znany także jako Aleksander Wielki, jest jedną z najbardziej fascynujących postaci w historii starożytnej. Uważany za militarne ...
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
17 ciekawostek o Auguste Rodinie
Francuski Michał Anioł
Auguste Rodin, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX wieku, pozostaje jedną z najbardziej wpływowych postaci w historii sztuki. Jego prace, odznacz ...

Podobne tematy