15 ciekawostek o San Francisco
San Francisco położone jest na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych na północnym krańcu Półwyspu San Francisco. Zaczęło się rozwijać dynamicznie w ...
Dolina Śmierci to pustynny obszar położony w zachodniej części Stanów Zjednoczonych, głównie w Kalifornii, choć sięga również stanu Nevada. Jest to jedno z najgorętszych miejsc na Ziemi i jedno z najniżej położonych miejsc w Ameryce Północnej, stanowiące nieprzeciętny fragment naszej planety, pełen kontrastów i ekstremalnych zjawisk.
Otoczona wysokimi pasmami górskimi, ta kalifornijska pustynia fascynuje nie tylko nazwą, ale także niezwykłą historią, przyrodą i wyjątkowym klimatem.
Dolina Śmierci uchodzi za jedno z najbardziej wymagających środowisk, w którym życie stawia opór ekstremalnym temperaturom sięgającym latem zatrważających poziomów. Jest to jednak miejsce, które zachwyca swoim surowym pięknem, odmiennością krajobrazu i unikatową florą i fauną, które znalazły sposoby na przetrwanie w tym skrajnym środowisku.
Pustynia Mojave jest pustynią położoną w większości we wschodniej części stanu Kalifornia, a także w stanach Utah, Nevada i Arizona, w południowej części Wielkiej Kotliny (obszar bezodpływowy między Górami Skalistymi a górami Sierra Nevada - płaskowyż wielkości 520 tys km2).
Występuje tam klimat subtropikalny, gorący klimat pustynny z długimi, bardzo gorącymi latami, krótkimi, ciepłymi zimami i niewielkimi opadami.
Najwyższa temperatura powietrza, jaką kiedykolwiek zarejestrowano w Dolinie Śmierci wynosiła 56,7 °C i miała miejsce 10 lipca 1913 roku na ranczu Greenland (obecnie Furnace Creek), co od 2022 roku jest najwyższą temperaturą atmosferyczną zarejestrowaną na powierzchni Ziemi (choć niektórzy współcześni meteorolodzy kwestionują dokładność pomiaru z 1913 roku).
Najwyższa temperatura powierzchni jaką kiedykolwiek zarejestrowano w Dolinie Śmierci wynosiła 93,9 °C i miała miejsce 15 lipca 1972 roku w Furnace Creek. Jest to najwyższa temperatura powierzchni gruntu kiedykolwiek zarejestrowana na Ziemi.
Najniższa temperatura zarejestrowana 2 stycznia 1913 roku na ranczu Furnace Creek w Dolinie Śmierci wynosiła -9°C.
Dolina jest długim, wąskim basenem schodzącym poniżej poziomu morza, który otoczony jest wysokimi, stromymi pasmami górskimi. Najwyższym pasmem górskim jest pasmo Panamint, tworzące zachodnią ścianę Doliny Śmierci, którego najwyższym szczytem jest Telescope Peak o wysokości 3368 m n.p.m. Pasmo Panamint oddziela od zachodu Dolinę Śmierci od Doliny Panamint, od wschodu Dolina Śmierci graniczy z pasmem Amargosa.
Miejsce to, uznawane za najniższy punkt w Ameryce Północnej i Stanach Zjednoczonych leży 86 metrów poniżej poziomu morza. Miejsce to było uważane za najniższe wzniesienie na półkuli zachodniej aż do momentu odkrycia jeziora Laguna del Carbon w Argentynie, którego tafla znajduje się na poziomie 105 metrów poniżej poziomu morza. Jest to najniżej położony punkt Argentyny, Ameryki Południowej, półkuli zachodniej i półkuli południowej.
Najwyższy punkt w kontynentalnych Stanach Zjednoczonych, Mount Whitney (4421 m n.p.m.) w Sierra Nevada, oddalony jest od Badwater jedynie o 136 kilometrów. Każdego roku w lipcu, na liczącej 217 kilometrów trasie z Doliny Śmierci do Mount Whitney odbywa się najtrudniejszy na świecie ultramaraton - Badwater Ultrmarathon - z udziałem najlepszych na świecie biegaczy, triatlonistów i alpinistów. Uczestnicy ultramaratonu biegną bez przerwy przez 23, a nawet 47 godzin w temperaturze przekraczającej czasami 55 °C.
Krater Badwater, najniższe miejsce na Marsie, został nazwany na cześć Badwater Basin ze względu na ich podobieństwa.
Od 1933 roku obszar doliny stanowił Pomnik Przyrody. W październiku 1994 roku stał się Parkiem Narodowym Doliny Śmierci. Park zajmuje powierzchnię 13 628 km2 i obejmuje kamienną pustynię wraz z najniżej położonym miejscem w Ameryce Północnej - Badwater Basin, wypełniony popękaną, zasoloną skorupą. Na terenie całej doliny wystepuje wiele ciekawych formacji skalnych, wąwozów i pagórków. Występująca tam woda jest bardzo słona i nie nadaje się do picia. Jest to miejsce wybitnie suche, ze średnią roczną ilością opadów poniżej 50 mm i wilgotnością względną poniżej 1%. Praktycznie obszar ten pozbawiony jest wody i cienia.
Dolina Śmierci swoją nazwę otrzymała w 1849 roku podczas kalifornijskiej gorączki złota. Nazwali ją tak poszukiwacze szlachetnych kruszców i ci, którzy próbowali przeprawić się przez nią w drodze do pól złota, po tym jak trzynastu pionierów zginęło podczas jednej z pierwszych wypraw wozami przez Death Valley.
Kalifornijska gorączka złota (1848-1855), czyli odkrycie i poszukiwanie złota (czasem w towarzystwie innych metali szlachetnych i minerałów ziem rzadkich) rozpoczęło się 24 stycznia 1848 roku, kiedy James W. Marshall znalazł złoto w Sutter's Mill w Coloma w Kalifornii. Wiadomość o złocie sprowadziła do Kalifornii około 300 000 ludzi z pozostałych części Stanów Zjednoczonych i zagranicy.
Dolina Śmierci zamieszkiwana była przez rdzennych Amerykanów indiańskiego plemienia Timbisha, dawniej znanego jako Panamint Shoshone, którzy żyli w dolinie od ponad tysiąca lat. Kiedy w latach 60. i 80. XIX wieku ogromny strumień farmerów, górników i osadników przybył do Doliny Śmierci i zaanektował źródła wody i żyzne działki należące do Shoshonów, rdzenni mieszkańcy zostali zepchnięci na gorsze ziemie.
Obecnie dawne ziemie Indian obejmują Furnace Creek Inn i otaczające je tereny. Położone 58 metrów poniżej poziomu morza ranczo jest centrum turystycznym i siedzibą władz Parku Narodowego Doliny Śmierci, a także muzeum. Furnace Creek zjamuje obszar prawie 82 km2, a źródła w górach Amargosa Range utworzyły tu naturalną oazę. To właśnie tu zaobserwowano najwyższą temperaturę w historii Ameryki Północnej, która 10 lipca 1913 roku osiągnęła 56,7 °C. Plemię Timbisha, które jako jedno z pierwszych w 1982 roku uzyskało status plemienny, nadal żyje w Dolinie Śmierci, w rezerwacie Indian.
Jako uznana federalnie grupa mieszkańców Kalifornii Timbisha stanowią większość stałej populacji Furnace Creek, jako społeczność indiańska w Death Valley.
Wydobyciem zajmowała się firma Pacific Coast Borax Company utworzona przez Francisa Mariona Smitha. Przed utworzeniem firmy Smith po raz pierwszy użył 20-mułowych zaprzęgów do transportu boraksu przez pustynię Moyave. Później zaprzęgi te zostały zastąpione przez nową linię kolejową.
Zaprzęgom tym nadano nazwę 20 Mule Team Borax i była ona promowana przez Pacific Coast Borax w celu zwiększenia sprzedaży. Nazwę 20 Mule Team Borax dodano do szkicu zaprzęgu mułów znajdującego się już na opakowaniu. Symbol 20 mułów został po raz pierwszy użyty w 1891 roku, zarejestrowany w 1894 roku i używany jest do dziś przez firmę Dial Corporation, obecnego właściciela.
Występowały też trzy lub cztery okresy osadzania się osadów i przesunięcia tektoniczne płyt. Obszar ten był co najmniej dwukrotnie zlodowaciały.
Roślinność zmienia się tam w zależności od wysokości. Rzadkie krzewy, takie jak krzew kreozotowy (Larrea tridentata), pojedyncze rośliny z rodzaju Prosopis (Mimosoideae) i Orache (Atriplex) wystepują w dolinie, lilie palmowe Joshua (Yucca brevifolia), sosny Nevada, sosny zachodnie na wyższych wysokościach. Uwagę zwracają też zioła solne (Kali tragus) - krzewy swobodnie poruszające się na wietrze.
Kluczem do przetrwania tych roślin jest adaptacja do warunków występujących w Dolinie, w jednym z najsuchszych i najgorętszych miejsc w Ameryce Północnej.
Fauna Doliny Śmierci obejmuje 51 gatunków ssaków (m.in. kojoty, lisy, rysie, kuguary, mulaki), 307 gatunków ptaków (m.in. kukułka naziemna), 36 gatunków gadów i 3 gatunki płazów.
W parku żyją owce gruborogie - podgatunek owiec górskich żyjący w małych odizolowanych stadach w Sierra Nevada i Dolinie Śmierci. Zwierzęta te należą do wysoko przystosowujących się, mogą żywić się prawie wszystkimi rodzajami roślin.
Wśród żyjących w Parku ryb występuje endemiczny gatunek karpia diabelskiego (Cyplinodon diabolis), który jest gatunkiem krytycznie zagrożonym.
Znajdują się one głównie na terenie Parku Narodowego Doliny Śmierci i są to między innymi:
