Ciekawostki o Wyspie Wielkanocnej

Trójkąt Polinezyjski to region Oceanu Spokojnego z trzema grupami wysp na jego wierzchołkach: Hawaje, Wyspa Wielkanocna i Nowa Zelandia. Określenie to często używane jest w celu zdefiniowania Polinezji.

Natknął się na nią w Niedzielę Wielkanocną w 1722 roku szukając Ziemi Davisa, rzekomej wyspy, która przez pewien czas była umieszczana na mapach, ale później okazało się, że nie istnieje. Sądzono, że wyspa znajdowała się na Pacyfiku, w pobliżu Ameryki Południowej. Jej nazwa pochodzi od pirata Edwarda Davisa, który ponoć zauważył ją w 1687 roku, podczas żeglugi po Pacyfiku na południe od Wysp Galapagos w kierunku Przylądka Horn. Davis dokonywał napadów na hiszpańskie osady wzdłuż wybrzeży Meksyku, Peru i Chile.

Oficjalna hiszpańska nazwa wyspy Isla de Pascua również oznacza "Wyspę Wielkanocną". Obecna polinezyjska nazwa nazwa wyspy, Rapa Nui ("Wielka Rapa") powstała na początku lat 60. XIX wieku i odnosi się do topograficznego podobieństwa wyspy do wyspy Rapa (czasami nazywana Rapa Iti, czyli "Mała Rapa", największej i jedynej zamieszkanej wyspy Wysp Bassa w Polinezji Francuskiej. W miejscowym języku nazwa wyspy oznacza też "Wielką Ziemię" lub "Pępek świata" ( Te Pito o Te Henua).

Ustna tradycja głosi, że wyspa została po raz pierwszy zasiedlona przez dwukajakową ekspedycję pochodzącą z Hawaiki, mitycznej krainy, z której maja się wywodzić niektóre ludy polinezyjskie, prowadzonej przez wodza Hotu Matu'a i jego kapitana Tu'u ko Iho.
Literatura podaje, że było to około roku 300-400 n.e., czyli w czasie przybycia pierwszych osadników na Hawaje.
Ostatnie badania dowodzą, że wyspa została zasiedlona nie wcześniej niż w 1200 r. n.e. Polinezyjczycy, którzy pierwsi zasiedlili wyspę przybyli prawdopodobnie z oddalonych o 3200 km Markizów, wysp Gambiera lub którejś z dzisiejszych wysp Polinezji Francuskiej, przywożąc ze sobą banany, trzcinę cukrową, taro (kolokazja jadalna), jak również kury i szczury polinezyjskie (trzeci pod względem zasięgu występowania gatunek szczura, po szczurze wędrownym i szczurze śniadym).

Autorem innej teorii był Thor Heyerdahl, norweski biolog i etnograf z wykształcenia, późniejszy podróżnik i żeglarz. Jego teoria mówi, że część późniejszych mieszkańców wyspy, zwanych "długouchymi", przybyła z Ameryki Południowej, o czym mają świadczyć m.in. uprawy słodkiego ziemniaka, podania mieszkańców, a także cechy wyglądu dawnych mieszkańców wyspy, wnioskowane z posągów.

Według podań, "długousi", którzy stanowili arystokrację, zostali prawie zupełnie zgładzeni w trakcie powstania przez ciemiężonych "krótkouchych" pochodzenia polinezyjskiego.
Wojna domowa rozegrała się tam po odkryciu wyspy przez Holendrów w 1722 r, a przed odkryciem wysp Polinezji przez Jamesa Cooka w 1773/1774.

Wcześniej wyspę mogło zamieszkiwać od 10-15 tys. ludzi, ale wyczerpanie się zasobów naturalnych i wycięcie wszystkich drzew spowodowało spadek liczebności mieszkańców. Według podań mieszkańców dochodziło tam do walk, a nawet kanibalizmu spowodowanego brakiem pożywienia. Inna teoria mówi, że brak pożywienia i wylesienie było spowodowane rozplenieniem się szczura polinezyjskiego.

Jednak w przeciągu dwudziestu lat zmniejszyła się do 110 mieszkańców w 1877 roku. Związane to było z przymusowym wywożeniem tubylców do niewolniczej pracy do Peru oraz Chile.

Interwencja hierarchów kościelnych spowodowała zaprzestanie wywożenia mieszkańców, a tym którzy przeżyli niewolę pozwolono wrócić na wyspę. Byli oni jednak w dużej mierze nosicielami ospy, która rozprzestrzeniła się na wyspie i zdziesiątkowała pozostała populację. Wśród tych, którzy zginęli znaleźli się tumi ivi 'atua - nosiciele kultury, historii i genealogii wyspy. Pozostały jedynie tabliczki z pismem rongorongo -system glifów (znaki w architekturze i archeologii), odkryte w XIX w., które wydają się być pismem lub protopismem. Podjęto próby ich rozszyfrowania, ale żadna nie zakończyła się sukcesem.
W latach 1862-1888 około 94% ludności zginęło lub wyemigrowało.

Rząd Chile reprezentowany przez chilijskiego oficera marynarki wojennej Policarpo Toro, podpisał kontrakt z Atamu Tekeną, mianowanym przez misjonarzy katolickich po śmierci najważniejszego wodza i jego następcy, królem Rapa Nui.
Chilijczycy oddali wyspę w dzierżawę brytyjskiemu przedsiębiorstwu, które utworzyło na niej farmę owczą.